94 lata temu powołano ordynariat polowy w Polsce

Dziś mija 94. rocznica utworzenia przez papieża Benedykta XV (dekretem z 5 lutego 1919 r.) ordynariatu polowego. W czasach komunizmu jego działalność była zawieszona. Diecezję wojskową przywrócono dopiero w 1991 r., dlatego pomimo ponad 90-letniej historii Ordynariat Polowy w Polsce miał tylko pięciu biskupów polowych.

Zabiegi związane z powołaniem biskupstwa polowego trwały od jesieni 1918 r. 9 listopada 1918 r. ówczesny kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych płk Jan Wroczyński, w uzgodnieniu z abp. warszawskim Aleksandrem Kakowskim, powołał do życia Konsystorz Polowy. Równocześnie w wyniku porozumienia ówczesnego ministra wojny z wizytatorem apostolskim ks. Achillesem Rattim (późniejszym papieżem Piusem XI) oraz arcybiskupem warszawskim i ordynariuszem sandomierskim bp. Marianem Józefem Ryxem z dnia 4 listopada 1918 r., stanowisko Naczelnego Kapelana Wojsk Polskich powierzono byłemu dziekanowi I Polskiego Korpusu na Wschodzie, kapłanowi diecezji sandomierskiej ks. Janowi Pajkertowi.

W tym samym okresie władze wojskowe podjęły starania o powołanie biskupstwa polowego. Pertraktacje w tej sprawie prowadzili: ks. Achilles Ratti i płk. Jan Wroczyński oraz Naczelnik Państwa Józef Piłsudski, a także premier Ignacy Paderewski. W dniu 5 lutego 1919 r. ks. Ratti ogłosił utworzenie przez Stolicę Apostolską Biskupstwa Polowego i nominowanie na pierwszego biskupa polowego dotychczasowego biskupa pomocniczego warszawskiego, Stanisława Galla. Nominację otrzymał 8 lutego tegoż roku od Naczelnika Państwa i następnego dnia objął swój urząd. Zastępcą biskupa polowego był wikariusz generalny, na którego biskup Stanisław Gall mianował ks. Jana Pajkerta.

Pierwszy biskup polowy Stanisław Gall rozpoczął swoją misję w warunkach niezwykłe trudnych, bowiem już po niecałym roku rozpoczęła się wojna polsko-bolszewicka. Stanęły przed nim następujące zadania: zorganizowanie dostatecznej liczby kapelanów, których domagały się formacje walczące na różnych frontach, wyposażenie kapelanów w kaplice polowe, zaopatrzenie ich w sprzęt liturgiczny, skoordynowanie i zharmonizowanie duszpasterstwa wojskowego z aparatem wojskowym (tworzenie od podstaw regulaminów i przepisów prawa regulujących służbę kapelańską w wojsku polskim).

Po ustaniu działań wojennych trzeba było podjąć prace nad przystosowaniem się do zadań duszpasterstwa wojskowego w okresie pokoju. Biskup Gall przystąpił do opracowania projektu statutu duszpasterstwa wojskowego. Statut ten, uzgodniony między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską, został ogłoszony 27 lutego 1926 r. i zatwierdzony na mocy specjalnej delegacji papieża przez nuncjusza apostolskiego w Polsce abp. Wawrzyńca Lauriego.

W ślad za postanowieniami statutu poszło formalne utworzenie przez biskupa polowego parafii wojskowych. Każda parafia otrzymała swego patrona i na jej czele stanął kapelan z prawami proboszcza.

W pracy duszpasterskiej pierwszego Biskupa Polowego od 1926 r., tj. od przewrotu majowego narastały trudności i przeszkody, zwłaszcza ze strony wyższych władz wojskowych. Na początku 1932 r. biskup Stanisław Gall poprosił Ojca Świętego o zwolnienie go ze stanowiska biskupa polowego i dnia 29 marca 1933 r. w wieku 76 lat, po czternastu latach swego pasterzowania, przeszedł w stan spoczynku. Jego następcą na stanowisku biskupa polowego został mianowany 14 lutego 1933 r. kapłan diecezji katowickiej, ks. Józef Gawlina. W niedługim czasie, 29 marca objął swój urząd, kontynuując prace swego poprzednika.

W okresie II Rzeczypospolitej przez szeregi kapelanów wojskowych przewinęło się ponad 500. kapłanów. W chwili wybuchu II wojny światowej było w wojsku polskim 101 kapelanów zawodowych i 30 pomocniczych oraz około 200 kapelanów rezerwy. Biskup Gawlina przeprowadził duszpasterstwo wojskowe przez cały okres II wojny światowej. Był szczególnie aktywny w działaniach związanych z pomocą dla uchodźców z ZSRR zwolnionych na mocy decyzji Sikorski-Majski i w walkami II Korpusu Polskiego we Włoszech. Po wojnie prowadził duszpasterstwo emigracji, spoczął pośród żołnierzy na cmentarzu pod Monte Cassino.

Po roku 1945 władze komunistyczne nie zezwoliły na odtworzenie biskupstwa polowego. Nie zdecydowały się jednak na całkowitą likwidację duszpasterstwa wojskowego. Polska, jako jedyny kraj bloku komunistycznego, zachowała instytucję kapelanów wojskowych. Dla władz PRL istnienie Generalnego Dziekanatu WP było jedną z oznak rzekomej tolerancji i swobód religijnych. Równocześnie jednak starano się ograniczyć do minimum kontakty kapelanów z żołnierzami. Za udział w praktykach religijnych żołnierze byli prześladowani i karani przenosinami do trudniejszych w służbie garnizonów lub blokowaniem awansów.

Po pięćdziesięcioletniej przerwie sytuacja polityczna Polski po upadku komunizmu umożliwiła przywrócenie Ordynariatu Polowego w Polsce. 21 stycznia 1991 r. papież Jan Paweł II wydał dekret przywracający diecezję wojskową oraz bullę w sprawie nominacji ks. prał. dr. Sławoja Leszka Głódzia na biskupa polowego. Katedrą polową został ustanowiony kościół garnizonowy pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Warszawie (ul. Długa 13/15). Był to okres odbudowywania pozycji duszpasterstwa sprzed II wojny światowej, kształtowania i przywracania struktur i zmiany świadomości żołnierzy.

Czwartym pasterzem Kościoła w Wojsku Polskim został ks. dr Tadeusz Płoski, który 30 października 2004 r. przyjął w katedrze polowej święcenia biskupie i odbył uroczysty ingres. Jako hasło swego biskupiego posługiwania obrał słowa: „Mane nobiscum, Domine” (Zostań z nami, Panie). Bp Płoski w posługiwaniu pasterskim położył akcent na posługę słowa (wydano sześć tomów jego nauczania pasterskiego) oraz edukację etyczną żołnierzy w ramach etyki normatywnej.

Bp Płoski zginął w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem 10 kwietnia 2010 r., w drodze na uroczystości związane z 70. rocznicą zbrodni katyńskiej. Spoczywa w katedrze polowej w Kaplicy Lotników. Od tego czasu funkcję biskupa polowego, jako administrator ordynariatu pełnił ks. płk Sławomir Żarski, dotychczasowy wikariusz generalny biskupa polowego.

4 grudnia 2010 r. piątym w historii biskupem polowym Wojska Polskiego został biskup pomocniczy archidiecezji krakowskiej, Józef Guzdek. Ingres do katedry polowej nowego ordynariusza wojskowego odbył się 19 grudnia 2010 r. Jako dewizę swojego posługiwania bp Józef Guzdek przyjął słowa „In Te Domine speravi” (Tobie, Panie, zaufałem).

Do ordynariatu należą żołnierze zawodowi i ich rodziny, żołnierze niezawodowi w czasie pełnienia służby, a także zatrudnieni na stałe w instytucjach wojskowych, uczniowie, studenci i słuchacze szkół wojskowych czy chorzy przebywający w szpitalach wojskowych. Posługą duszpasterską objęte zostały także inne formacje mundurowe jak Straż Graniczna, Policja, BOR, Służby Celne i Straż Ochrony Kolei. Ordynariat zajmuje się także duszpasterstwem wśród środowisk kombatanckich i harcerzy. W ordynariacie polowym aktywnie działa idea honorowego krwiodawstwa, w której duszpasterstwo prowadzi ks. płk Zenon Surma, krajowy duszpasterz Honorowych Dawców Krwi.
Posługę duszpasterską w diecezji wojskowej pełni ok. 130 kapelanów, czyli duchownych będących jednocześnie oficerami zawodowymi w Wojsku Polskim, w ordynariacie służą także duchowni zatrudnieni w Straży Granicznej.

W 1996 r. powołano wojskową Caritas. Warto podkreślić, że Caritas Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego, której patronuje św. Marcin z Tours, to jedyna działająca w strukturach wojska organizacja charytatywna na świecie.

Co roku, w przeddzień święta Wniebowzięcia NMP, do Częstochowy dociera piesza pielgrzymka wojskowa. Pierwszy raz na Jasną Górę ruszyła w 1991 r. wraz z Warszawską Pielgrzymką Pieszą, tzw. paulińską. Obecnie pielgrzymki mają charakter międzynarodowy. Pątnicy w mundurach przybywają z USA, Niemiec, Litwy, Słowacji, Łotwy i Ukrainy. Z kolei reprezentacja polskich żołnierzy co roku, w maju bierze udział w Międzynarodowej Pielgrzymce Żołnierzy do Lourdes oraz w lipcu do Lewoczy na Słowacji.
Od 1992 r. ordynariat polowy wydaje dwutygodnik „Nasza Służba”. Jest to czasopismo o charakterze formacyjno-informacyjnym, adresowane do żołnierzy i rodzin wojskowych oraz innych środowisk mundurowych. Pomocą w pracy duszpasterskiej są liczne publikacje wydawane przez ordynariat m.in. Pismo Święte, kalendarze, albumy, modlitewniki (także w wersji polsko-angielskiej), śpiewniki, żołnierskie i pielgrzymkowe.

Od 2004 roku działa strona internetowa ordynariatu polowego, na której obszernie dokumentowane są bieżące wydarzenia z życia Kościoła i diecezji wojskowej (www.ordynariat.pl). Wydarzenia zamieszczane są również na profilu społecznościowym Facebook i kanale filmowym YouTube.
Historię i działalność ordynariatu polowego propaguje powstałe w katedrze polowej Muzeum Duszpasterstwa Wojskowego, będące oddziałem Muzeum Historycznego Miasta Stołecznego Warszawy.