600-lecie katedry włocławskiej

Centralne obchody jubileuszu 600-lecia katedry we Włocławku, będącej wotum za zwycięstwo w Bitwie pod Grunwaldem, przypadają 26 czerwca.

Publikujemy dossier nt. historii katedry we Włocławku i obchodów Roku Jubileuszowego.

Rok jubileuszowy w diecezji

600-lecie poświęcenia Bogu Katedry Włocławskiej diecezja obchodzi przeżywając Rok Jubileuszowy. Rozpoczęcie Jubileuszu nastąpiło 19 marca, w Uroczystość św. Józefa patrona diecezji włocławskiej, Mszą św. Sekretarz Stanu Stolicy Apostolskiej kard. Tarcisio Bertone w imieniu papieża Benedykta XVI wystosował do biskupa włocławskiego Wiesława Meringa specjalne przesłanie z błogosławieństwem Ojca Świętego na cały Rok Jubileuszowy. Czytamy w nim m.in.: „Wraz z Księdzem Biskupem i wiernymi Ojciec Święty dziękuje Bogu za dar tej świątyni i za wszelkie duchowe dobro, jakie dzięki niej zaistniało na przestrzeni minionych wieków. Dziękuje za dar wielu powołań kapłańskich i zakonnych, które wyrastają z klimatu tej świątyni”.

Przez cały czas trwania roku jubileuszowego w bazylice katedralnej mają miejsce różne spotkania, pielgrzymki, nabożeństwa. Codziennie wierni mogą modlić się koronką do Miłosierdzia Bożego o godz. 15.00. Trwa całodzienna adoracja Najświętszego Sakramentu. Można przystąpić też do sakramentu pokuty i pojednania oraz uzyskać odpust zupełny przewidziany na ten jubileusz Dekretem Penitencjarii Apostolskiej.

Wszystkie ważne wydarzenia duszpasterskie przeżywane w ostatnim czasie w diecezji włocławskiej związane są z katedrą. Matkę kościołów diecezji w zorganizowanych pielgrzymkach nawiedzili do tej pory: kapłani, osoby konsekrowane, rodzice osób powołanych do życia zakonnego i kapłańskiego, pracownicy kościelni, strażacy, służby mundurowe, nauczyciele i pedagodzy, rzemieślnicy, nadzwyczajni szafarze Komunii Świętej, dzieci pierwszokomunijne, stowarzyszenia i ruchy katolickie. Wśród zaproszonych biskupów, którzy przewodniczyli niektórym uroczystościom byli: abp Henryk Muszyński, Prymas senior i abp Tomasz Peta z Kazachstanu.

Kulminacyjnym wydarzeniem Jubileuszu będzie główna uroczystość dziękczynna pod przewodnictwem legata papieskiego kard. Zenona Grocholewskiego w dniu 26 czerwca 2011 r., z udziałem Konferencji Episkopatu Polski, która swe obrady rozpocznie dwa dni wcześniej w sanktuarium w Licheniu.

W sierpniu diecezjalnemu dziękczynieniu za plony, przeżywanemu również w ramach jubileuszu katedry, przewodniczyć będzie Nuncjusz Apostolski w Polsce abp Celestino Migliore. We wrześniu odbędzie się Sympozjum Kapituł Bazyli Katedralnych z udziałem bp. Stefana Cichego i bp. Jana Kopca. Będą miały miejsce pielgrzymki gimnazjalistów, Służby Zdrowia, Kół Żywego Różańca oraz pielgrzymki wiernych z poszczególnych rejonów diecezji
Zamknięcie Roku Jubileuszowego nastąpi w niedzielę 9 października br.

Jubileuszowi towarzyszy, oprócz pielgrzymek i licznych inicjatyw duszpasterskich, wiele wydarzeń o charakterze naukowym i kulturowym, jak sympozja, wystawy, plenery malarskie, konkursy, wystawy, koncerty i okolicznościowe wydawnictwa.

Historia katedy

Diecezja włocławska (do 1818 r. kujawsko-pomorska, w latach 1818-1925 kujawsko-kaliska, a od 1925 r. włocławska) jest jedną z najstarszych diecezji w Polsce. Jej dzieje sięgają czasów Mieszka II, który po upadku diecezji kołobrzeskiej był inicjatorem założenia biskupstwa w Kruszwicy, obejmującego swoim zasięgiem Kujawy i Pomorze. Pierwsza wzmianka o diecezji ze stolicą we Włocławku pochodzi z bulli papieża Eugeniusza III z 1148 r.
Pierwszą katedrą był przebudowany kościół grodowy pw. św. Jerzego. Otrzymała ona wezwanie Najświętszej Maryi Panny. Była to budowla drewniana, stojąca nad brzegiem Wisły i prawdopodobnie zniszczona została przez powodzie. Na początku XIII w. bp Michał Godziemba wzniósł nową katedrę w stylu romańskim (pod tym samym wezwaniem), którą zniszczyli Krzyżacy podczas najazdu 7 maja 1329 r. W jej miejsce w 1330 r. wzniesiono mały kościół pw. św. Witalisa, który do 1411 r. pełnił funkcję katedry włocławskiej, a dziś jest kościołem Wyższego Seminarium Duchownego.
Kamień węgielny pod budowę obecnej bazyliki katedralnej uroczyście poświęcił i wmurował 25 marca 1340 r. bp Maciej z Gołańczy. Przed jego śmiercią w 1368 r. wybudowano prezbiterium i zakrystię. Budowę kontynuował jego bratanek i następca bp Zbylut z Gołańczy. Powstała wtedy nawa główna.
Z powodu wojen polsko-krzyżackich budowa katedry postępowała bardzo wolno. Dopiero 13 maja 1411 roku bp Jan dokonał konsekracji kościoła katedralnego w obecności króla Władysława Jagiełły jako wotum po zwycięstwie nad Krzyżakami pod Grunwaldem.
Świątynia nie była wtedy jeszcze całkowicie ukończona. W kolejnych latach kontynuowano jej budowę. Prace przy wnoszeniu wież zakończyły się przy wieży północnej w 1511 r., a przy wieży południowej po 1526 r.
W 1907 roku papież Pius X podniósł katedrę włocławską do rangi bazyliki mniejszej. Była drugim polskim kościołem, po katedrze wawelskiej, obdarzonym tym zaszczytem.
W latach 2003–2010 wykonano liczne prace remontowe i konserwatorskie bazyliki.
Katedra włocławska zbudowana jest wyłącznie z cegły gładkiej, obrabianej na wapno bez żadnego tynku; odrzwia, okiennice i inne drobne ozdoby są wykonane z cegły. W przekroju i fundamentach symbolizuje Chrystusa umierającego na Krzyżu, z głową pochyloną na prawy bok, dlatego prawa strona prezbiterium jest trochę krótsza.

Pomnik sztuki sakralnej

Bazylika katedralna we Włocławku jest jedną z najstarszych gotyckich świątyń w Polsce i jednocześnie jednym z najpiękniejszych pomników sztuki sakralnej na Kujawach.
Zgodnie ze średniowieczną sztuką budowlaną katedrę we Włocławku wzniesiono na osi wschód–zachód. Wnętrze stanowią trzy nawy, dość duże prezbiterium z dwiema zakrystiami oraz liczne kaplice, kapitularz i chór muzyczny z organami.
We wnętrzu katedry znajdują się liczne zabytki, którym warto poświęcić uwagę podczas pobytu w tej monumentalnej świątyni.
Tuż za ołtarzem wznosi się Krzyż Tumski z ok. 1610 r. Jest to monumentalny krucyfiks z drewnianą rzeźbą Chrystusa naturalnej wielkości.
W głębi prezbiterium widnieje obraz Patronki katedry, Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej. Obraz ten powstał z ok. 1475 r. i pochodzi z kościoła bernardynów w Warcie. Po bokach prezbiterium zachowały się barokowe stalle z 1683 r., z bogatą dekoracją snycerską.
Pośrodku prezbiterium znajduje się płyta nagrobna z herbem Topór biskupa Zbyluta Gołańczewskiego, budowniczego katedry, który zmarł w 1383 r. i tutaj został pochowany.
W oknach zamknięcia prezbiterium znajdują się witraże wykonane w latach 1938–1939, według projektu Józefa Mehoffera, ucznia Jana Matejki.
Najstarszym zabytkiem sztuki malarskiej w katedrze jest niewielki fragment pierwotnej polichromii z XV wieku zachowany na profilowanym portalu w wejściu do zakrystii północnej oraz zacheuszek w jego podłuczu.
Najstarszą zachowaną figurą drewnianą jest umieszczona przy łuku tęczowym rzeźba w typie tzw. Pięknych Madonn, powstała około 1420–1430 roku.
Na łuku tęczowym znajduje się tzw. grupa Ukrzyżowania. Wykonał ją Hipolit Marczewski z Warszawy ok. 1894 r.
Jednym z cenniejszych zabytków jest srebrny ołtarz w kaplicy Najświętszego Sakramentu, wykonany przez toruńskich złotników w drugiej poł. XVIII w. W kaplicy Matki Bożej, najstarszej ze wszystkich kaplic w katedrze, znajduje się barokowy obraz przedstawiający Maryję z Dzieciątkiem, z pierwszej połowy XVII w.
Z 1505 r. pochodzi eksponowana w kaplicy św. Marcina rzeźba Ostatnia Wieczerza, która pierwotnie stanowiła zapewne część predelli ołtarza.
Wnętrze katedry ozdobione jest polichromią autorstwa braci Stanisława i Zdzisława Jasińskich, wykonaną w latach 1900–1902, odnowioną w latach 1987–1991.
Na filarach, ścianach bocznych i w posadzce katedry umieszczono liczne epitafia. Są one poświęcone osobom związanym z tą świątynią, a więc biskupom, kanonikom, dobrodziejom.
Organy zostały wykonane przez Jana Spiegla w 1893 r., natomiast neogotycki prospekt organowy wraz z fasadą zaprojektował Konstanty Wojciechowski.
W skarbcu katedralnym przechowywane jest wiele przedmiotów liturgicznych, używanych do sprawowania kultu Bożego. Najcenniejszymi i zarazem najstarszymi zabytkami sztuki złotniczej przechowywanymi w katedrze włocławskiej są: kielichy, monstrancje, relikwiarze, pierścienie i krzywaśnie pastorałów.
Katedra posiada także bardzo bogaty zbiór zabytkowych szat liturgicznych. Tworzą go liczne ornaty, dalmatyki, kapy i inne paramenty liturgiczne.
W ostatnich latach katedra została wzbogacona o nowe spiżowe drzwi. Drzwi główne – pamiątka Wielkiego Jubileuszu Odkupienia – poświęcono w roku 2004. Drzwi do nawy południowej ukazujące historię Włocławka poświęcił w 2007 r. ordynariusz diecezji włocławskiej bp Wiesław A. Mering. Drzwi do nawy północnej będące pamiątką Jubileuszu Katedry 2011, ukazujące historię chrześcijaństwa na ziemiach polskich poświęcił w roku 2010 kardynał Zenon Grocholewski.

Osoby związane z katedrą

W historii katedry włocławskiej przewija się wiele wspaniałych postaci ważnych dla Kościoła partykularnego i powszechnego. Biskupi kujawscy odgrywali bardzo dużą rolę w życiu religijnym, politycznym, społecznym, kulturalnym. Pełnili ważne urzędy, wyznaczali trendy w polityce, byli mecenasami sztuki. Wielu z nich zostało prymasami Polski, by wspomnieć Zbigniewa Oleśnickiego, Stanisława Karnkowskiego czy Franciszka Malczewskiego.
Z czasów nam bliższych postacią wartą zauważenia jest Sługa Boży bp Wojciech Owczarek. Był on biskupem pomocniczym w diecezji włocławskiej. Był opiekunem Zgromadzenia Sióstr Wspólnej Pracy od Niepokalanej Maryi. Zmarł w 1938 r. Jest pochowany w krypcie biskupów w bazylice katedralnej. W 1988 r. został otworzony jego proces beatyfikacyjny. Bliżej poznać jego życie i działalność można zwiedzając izbę pamięci w domu generalnym zgromadzenia, którego był założycielem we Włocławku.
Kolejną ważną postacią jest bł. bp. Michał Kozal. Nazywany jest biskupem czasu wojny. W 1939 r. papież Pius XII ogłosił go sufraganem włocławskim. 13 sierpnia 1939 r. bp Michał Kozal odbył ingres do katedry włocławskiej. W dwa tygodnie później rozpoczęła się II wojna światowa. W listopadzie tego roku biskup został aresztowany i wraz z grupą włocławskich kapłanów i alumnów został internowany w Lądzie n. Wartą, skąd w końcu trafił do obozu koncentracyjnego w Dachau. Tam dał wspaniałe świadectwo człowieczeństwa, wiary i patriotyzmu. Zamordowany 26 stycznia 1943 r. został ogłoszony błogosławionym przez Jana Pawła II w 14 czerwca 1987 r. w Warszawie.
Biskup Michał Kozal nazywany jest też mistrzem męczenników, gdyż z jego osobą wiąże się grupa 108 błogosławionych męczenników II wojny światowej, wśród których znajdują się kapłani i alumni z diecezji włocławskiej.
W pierwszych dniach II wojny światowej bp Michał Kozal polecił wyjechać z Włocławka, zajętego przez hitlerowskiego okupanta, ks. Stefanowi Wyszyńskiemu. W ten sposób uchronił go przed aresztowaniem. Przyszły prymas Polski związał się z Włocławkiem w 1917 r. podejmując naukę w liceum włocławskim im. Piusa X. Później był klerykiem Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku. Święcenia kapłańskie przyjąć w bazylice katedralnej w kaplicy Matki Bożej 3 sierpnia 1924 r. w dniu swoich urodzin. Ofiarnie pracował na terenie diecezji włocławskiej. Był pionierem duszpasterstwa klasy robotniczej i duszpasterstwa inteligencji. Pełnił obowiązki redaktora naczelnego „Ateneum Kapłańskiego”. Po zakończeniu II wojny światowej przez krótki czas był rektorem Wyższego Seminarium Duchownego. Przed katedrą, naprzeciw kaplicy Matki Bożej znajduje się pomnik kard. Stefana Wyszyńskiego.
Nieopodal katedry, w nurtach Wisły przy włocławskiej tamie swoje życie zakończył bł. ks. Jerzy Popiełuszko (19 października 1984).
W roku Jubileuszu 600-lecia Konsekracji Katedry Włocławskiej obchodzona była również 20. rocznica pobytu bł. Jana Pawła II w diecezji włocławskiej. 6 czerwca 1991 r. Ojciec Święty spotkał się w bazylice katedralnej z przedstawicielami polskiej szkoły: nauczycielami, opiekunami, pedagogami.