Litwa – oficjalnie zatwierdzono Cerkiew niezależną od Moskwy

Ministerstwo Sprawiedliwości Litwy zarejestrowało 8 lutego nową prawosławną strukturę cerkiewną – egzarchat podporządkowany patriarsze Konstantynopola. Równolegle z nim w kraju dalej działać będzie eparchia (diecezja) należąca do Patriarchatu Moskiewskiego – poinformował portal Delfi.

Nową strukturę cerkiewną buduje obecnie dziesięciu duchownych, którzy zamierzają w najbliższym czasie wyłonić organy administracyjne. Na czele egzarchatu stanął estoński kapłan Justinus Kiviloo, który na początku stycznia odprawił swoje pierwsze nabożeństwo na Litwie – w grekokatolickim klasztorze bazylianów.

– Musimy od zera zbudować Kościół. Kościół jako budynek oraz kościół jako społeczność – powiedział wtedy egzarcha Kiviloo, zwierzchnik nowej struktury.

Pozostali duchowni należeli wcześniej do Patriarchatu Moskiewskiego: sześciu pochodzi z Litwy, jeden z Rosji, a dwaj to Białorusini. Weszli oni w konflikt z Rosyjską Cerkwią Prawosławną po tym, jak potępili patriarchę Cyryla za wspieranie pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę. W 2022 roku metropolita wileński i litewski Innocenty odsunął pięciu zbuntowanych litewskich duchownych prawosławnych od sprawowania posługi.

Z kolei księża Hieorhij Roj i Alaksandr Kuchta zostali zmuszeni do emigracji z Białorusi po krytyce podległej Moskwie Białoruskiej Cerkwi Prawosławnej, która popiera reżim Alaksandra Łukaszenki i inwazję na Ukrainę.

Wygnańców przyjął pod swoją jurysdykcję Ekumeniczny Patriarchat Konstantynopolitański, który też przywrócił ich do stanu duchownego. W marcu 2023 roku patriarcha Bartłomiej odwiedził Wilno i podpisał z rządem litewskim porozumienie o utworzeniu w tym państwie egzarchatu Patriarchatu Konstantynopolitańskiego.

Egzarchat to typ jednostki podziału administracyjnego w Kościołach prawosławnych, występujący poza głównym terenem działania danego Kościoła, podległy władzy kanonicznej przedstawiciela patriarchy (w tym przypadku Konstantynopola) noszącego tytuł egzarchy. Jego odpowiednikiem w Kościele katolickim jest wikariat apostolski.

Wileńska eparchia (diecezja) Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej do powstania w kraju alternatywnej struktury prawosławnej odnosi się wstrzemięźliwie. Metropolita Innocenty oświadczył, że pojawienie się egzarchatu należy przyjąć za „rzeczywistość naszych czasów”. Jak zauważają media, od początku inwazji Rosji na Ukrainę litewskie struktury cerkiewne same dążą do większej niezależności od Patriarchatu Moskiewskiego.

Przynależność do prawosławia deklaruje ok. 100 tysięcy obywateli Litwy, z których większość należy do rosyjskiej mniejszości narodowej. Prawosławna jest też część z wielotysięcznej diaspory białoruskiej, stale rosnącej w związku z represjami reżimu Łukaszenki. W Wilnie funkcjonuje białoruska parafia, która dzierżawi pomieszczenie pod adresem Bokšto 2, obok białoruskiej Karczmy 1863 – miejsca przypominającego o powstaniu styczniowym. Białoruskie nabożeństwa w stolicy Litwy odbywają się w kościele ewangelików reformowanych przy ulicy Pylimo 18. Reżim Łukaszenki uznał parafię za „ugrupowanie ekstremistyczne”.