Łk 17,1-37: Jezus – Mądrość objawiająca reguły królowania Boga w życiu wierzących

Tekst w przekładzie Biblii Tysiąclecia (wyd.5)

1 Rzekł znowu do swoich uczniów: «Niepodobna, żeby nie przyszły zgorszenia; lecz biada temu, przez którego przychodzą. 2 Byłoby lepiej dla niego, gdyby kamień młyński zawieszono mu u szyi i wrzucono go w morze, niż żeby miał być powodem grzechu dla jednego z tych małych. Uważajcie na siebie! 3 Jeśli brat twój zawini, upomnij go; i jeśli będzie żałował, przebacz mu! 4 I jeśliby siedem razy na dzień zawinił przeciw tobie i siedem razy zwróciłby się do ciebie, mówiąc: „Żałuję tego”, przebacz mu!» 5 Apostołowie prosili Pana: «Dodaj nam wiary!» 6 Pan rzekł: «Gdybyście mieli wiarę jak ziarnko gorczycy, powiedzielibyście tej morwie: „Wyrwij się z korzeniem i przesadź się w morze”, a byłaby wam posłuszna.

7 Kto z was, mając sługę, który orze lub pasie, powie mu, gdy on wróci z pola: „Pójdź zaraz i siądź do stołu?” 8 Czy nie powie mu raczej: „Przygotuj mi wieczerzę, przepasz się i usługuj mi, aż zjem i napiję się, a potem ty będziesz jadł i pił?” 9 Czy okazuje wdzięczność słudze za to, że wykonał to, co mu polecono? 10 Tak i wy, gdy uczynicie wszystko, co wam polecono. mówcie: „Słudzy nieużyteczni jesteśmy; wykonaliśmy to, co powinniśmy wykonać”».

11 Zmierzając do Jeruzalem, przechodził przez pogranicze Samarii i Galilei. 12 Gdy wchodzili do pewnej wsi, wyszło naprzeciw Niego dziesięciu trędowatych. Zatrzymali się z daleka 13 i głośno zawołali: «Jezusie, Mistrzu, ulituj się nad nami!» 14 Na ten widok rzekł do nich: «Idźcie, pokażcie się kapłanom!» A gdy szli, zostali oczyszczeni. 15 Wtedy jeden z nich, widząc, że jest uzdrowiony, wrócił, chwaląc Boga donośnym głosem, 16 padł na twarz u Jego nóg i dziękował Mu. A był to Samarytanin. 17 Jezus zaś rzekł: «Czyż nie dziesięciu zostało oczyszczonych? Gdzie jest dziewięciu? 18  Czy się nie znalazł nikt, kto by wrócił i oddał chwałę Bogu, tylko ten cudzoziemiec?». 19 Do niego zaś rzekł: «Wstań, idź, twoja wiara cię uzdrowiła».

20 Zapytany przez faryzeuszów, kiedy przyjdzie królestwo Boże, odpowiedział im: «Królestwo Boże nie przyjdzie w sposób dostrzegalny; 21 i nie powiedzą: „Oto tu jest” albo: „Tam”. Oto bowiem królestwo Boże pośród was jest». 22 Do uczniów zaś rzekł: «Przyjdzie czas, kiedy zapragniecie ujrzeć choćby jeden z dni Syna Człowieczego, a nie zobaczycie. 23 Powiedzą wam: „Oto tam” lub: „Oto tu”. Nie chodźcie tam i nie biegnijcie za nimi! 24 Bo jak błyskawica, gdy zabłyśnie, jaśnieje od jednego krańca widnokręgu aż do drugiego, tak będzie z Synem Człowieczym w dniu Jego. 25 Wpierw jednak musi wiele wycierpieć i być odrzuconym przez to pokolenie. 26 Jak działo się za dni Noego, tak będzie również za dni Syna Człowieczego: 27 jedli i pili, żenili się i za mąż wychodziły aż do dnia, kiedy Noe wszedł do arki; a przyszedł potop i wygubił wszystkich. 28 Podobnie jak działo się za czasów Lota: jedli i pili, kupowali i sprzedawali, sadzili i budowali, 29 lecz w dniu, kiedy Lot wyszedł z Sodomy, spadł z nieba deszcz ognia i siarki  i wygubił wszystkich; 30 tak samo będzie w dniu, kiedy Syn Człowieczy się objawi. 31 W owym dniu, kto będzie na dachu, a jego rzeczy w mieszkaniu, niech nie schodzi, by je zabrać; a kto na polu, niech również nie wraca do siebie. 32 Miejcie w pamięci żonę Lota! 33 Kto będzie się starał zachować swoje życie, straci je; a kto je straci, zachowa je^. 34 Powiadam wam: Tej nocy dwóch będzie na jednym posłaniu: jeden będzie wzięty, a drugi zostawiony. 35 Dwie będą razem mleć na żarnach: jedna będzie wzięta, a druga zostawiona». 36 Pytali Go: «Gdzie, Panie?» 37 On im odpowiedział: «Gdzie jest padlina, tam zgromadzą się i sępy».

Krytyka literacka

W jednostce tekstualnej 17,1-37 z łatwością można wydzielić cztery  mniejsze perykopy. Są to: 1) ww. 1-10; 2) ww. 11-19; 3) ww. 20-21; 4) ww. 22-37. W takiej kolejności zostaną one omówione poniżej.

Zasady obowiązujące w życiu uczniów (17,1-10).

Tradycja i redakcja Trudno jest jednoznacznie ustalić, czy wersja logiów Łk  w odniesieniu do ww. 1-6 jest bardziej pierwotna niż Mk. Łk dodaje w ww. 7-10 przypowieść o pokornej służbie z jakichś nieznanych nam źródeł. Cała perykopa jest redakcyjną pracą Łk, logia bez wątpliwości pochodzą od samego Jezusa

Gatunek i struktura literacka Struktura perykopy jest zbudowana w pierwszej części z trzech logiów: 1) przestroga przed gorszącym postępowaniem (ww. 1-2); 2) nakaz przebaczenia nawróconemu bratu (ww. 3-4); 3) sentencja o mocy wiary (ww. 5-6), w drugiej z przypowieści o pokornej służbie (ww. 7-10). Da się tu wyłonić: relacje istniejące między panem a jego sługami (ww.7-9) pouczenie skierowane do uczniów (w.10).

Orędzie teologiczne

W zakończeniu drugiego opisu podróży Jezusa do Jerozolimy (17,1-10) znajdujemy wskazania skierowane najpierw do uczniów (ww. 1-4). Pierwsze odnosi się do zgorszenia (ww. 1-2), które posiada osobową przyczynę gorszyciela. Do niego skierowane jest „biada”. Zaś przedstawienie zapowiedzianej kary zmierza do tego, aby wyeliminować go ze społeczności kościelnej gminy. Lepiej żeby zniknął spośród niej tak jak człowiek, który utonął, aniżeli siał zgorszeniem moralne spustoszenie. Drugie wskazanie odnosi się do obowiązku przebaczenia. Łukaszowa wersja wspomina o obowiązku upomnienia. Skuteczność upominania przejawia się żalem za przewinienia. Wtedy upomnieniu towarzyszyć powinno przebaczenie.  Licząc się z ludzką słabością i z powtórzeniem upadków (symboliczna liczba siedem), Jezus wskazuje na stałą gotowość do przebaczenia. Od w. 5 adresatami słów Jezusa są już apostołowie. To oni proszą, aby przymnożył im wiary (ww. 5-6). Aby nauka Jezusa stała się czynem, potrzebna jest silna wiara. Ziarnko gorczycy wskazuje na minimum wiary potrzebnej, aby przesadzić morwowy figowiec zapuszczający głęboko korzenie w ziemię. Jezus z  jednego przykładu przechodzi w drugi, aby ukazać, że wiara niekoniecznie jest zgodna z prawami natury. Wręcz odwrotnie, potrafi je zmienić, skoro drzewo będzie rosło nie w ziemi ale w morzu. Po mocy prawdziwej wiary Jezus mówi o pokornej służbie (ww. 7-10). Kto służy z prawdziwą pokorą, podobny jest do sługi, który nie ma swemu panu za złe, że po całym dniu pracy nie jest zapraszany do stołu, ale najpierw przygotuje mu posiłek i posługuje cierpliwie, aż on zaspokoi swój głód. Dalej nie skarży się, że jego pan nie dziękuje mu za służbę. Taka powinna być postawa Apostołów. Nie domagając się żadnej, rzekomo należnej im za ich pracę zapłaty, powinni być świadomi tego, że są tylko nieużytecznymi sługami. Albowiem należy do nich jedynie wypełnianie tego, co nakaże im Pan.  Wiara  zatem i służba to podstawowe nośniki chrześcijańskiego życia. Bez wiary nie ma zrozumienia pokory, a bez pokory i postawy służby nie może być też autentycznej wiary.

Uzdrowienie dziesięciu trędowatych (17,11-19).

Tradycja i redakcja Opowiadanie to znajduje się wyłącznie u Łk i zaczerpnięte zostało ze źródeł tradycji ustnej jemu dostępnych. Łk przekazał je własnym stylem i wykorzystał je do własnych celów teologicznych. Chciał z pewnością podkreślić wiarę cudzoziemców oraz uprawomocnić późniejsze nawrócenie Samarytan i innych narodów nieżydowskich.

Gatunek i struktura literacka Perykopa dzieli się na dwie części. Pierwszą stanowi opowiadanie o cudzie (ww. 11-14), w którym wyróżnić można: 1) ogólna lokalizacja cudu (w. 11); 2) prośba trędowatych o pomoc (ww. 12-13); 3) odpowiedź Jezusa (w. 14a); 4) uzdrowienie trędowatych (w. 14b). Drugą jest  wdzięczność i wiara Samarytanina (ww. 15-19), w której wyróżnić można: 1) gest wdzięczności Samarytanina (ww. 15-16); 2) retoryczne pytanie dotyczące pozostałych trędowatych (ww. 17-18); 3) pochwała wiary Samarytanina (w. 19).

Orędzie teologiczne

Uzdrowienie dziesięciu trędowatych (17,11-19) rozpoczyna trzeci etap drogi Jezusa do Jerozolimy i ukazuje wrażliwość Boga na ludzką wdzięczność. Przepisy prawne wykluczały wszelką styczność trędowatych z ludźmi zdrowymi aż do chwili urzędowego stwierdzenia kapłana, że zostali oczyszczeni. Dlatego też dziesięciu trędowatych stojąc z daleka (w. 12) woła do Jezusa o zmiłowanie. W tym wołaniu dostrzec można ich wiarę w Chrystusową zdolność czynienia cudów. Trędowaci, jak podaje Łukasz, udają się jeszcze jako chorzy do kapłanów. Zostają uleczeni w drodze. Ich powrót do zdrowia był więc w pewnym sensie uzależniony od wypełnienia polecenia, które im wydał Jezus (w. 14). Trudno zrozumieć, jak Samarytanin, podwójnie nieszczęśliwy (przez swoje pochodzenie i trąd) znalazł się wśród Żydów. Wydaje się, że cierpienie i nędza fizyczna zacierały już wtedy różnice narodowościowe i pozwalały na zapomnienie o wiekowych nienawiściach. To jedynie on z dziesięciu uzdrowionych w drodze,  wrócił do Jezusa i Mu dziękował. Obcy zawstydza tych, do których należało „Prawo
i obietnice”. To wiara jednak przynosi mu ocalenie (w. 19).

Obecność królestwa Bożego (17,20-21).

Tradycja i redakcja Prawdopodobnie legion o królestwie Bożym w jego pierwotnej postaci Łk zaczerpnął z własnego źródła oraz dodał do niego zdanie zawarte obecnie w w. 21a, dzięki czemu upodobnił go do w. 23 i ulokował przez wprowadzeniem do mowy o nadejściu dni Syna Człowieczego, budując w ten sposób bardziej rozbudowany wstęp do perykopy o charakterze eschatologicznym.

Gatunek i struktura literacka Obecny jest tu gatunek literacki zwany w literaturze helleńskiej chrie, używany podczas przytaczania sentencji filozofów. Tylko Łk posługuje się nim pośród Ewangelistów. Struktura literacka perykopy dzieli się na dwie części: 1) pytanie faryzeuszów o nadejście królestwa Bożego (w. 21a); 2) odpowiedź Jezusa (w. 21b).

Orędzie teologiczne Jezusowy dialog z faryzeuszami  (17, 20-21) odsłania istotę królestwa Bożego. Na pytanie faryzeuszów, które niepokoiło również wszystkich bez wyjątku Izraelitów: kiedy przyjdzie królestwo Boże? (w.20). Jezus odpowiedział: Królestwo Boże nie przyjdzie w sposób dostrzegalny, królestwo Boże pośród was jest (w. 21). Jezus w tej odpowiedzi dał wyraźnie do zrozumienia, że obraz królestwa Bożego, jaki posiadają w świadomości faryzeusze jest zupełnie inny.  Królestwo, o którego przyjściu mówi Jezus, nie oznacza żadnej materialnej potęgi, ale obecne jest we wnętrzu poszczególnych ludzi, w ich nowym sposobie myślenia, odczuwania i życia. Ponieważ przebywa w nich i działa na swój sposób Duch Święty.

Dzień Syna Człowieczego (17,22-37).

Tradycja i redakcja Perykopa ta wraz z 17,20-21 oraz 18,1-8 określana jest „małą apokalipsą”. Sentencje zawarte w mowie pochodzą z nauczania samego Jezusa. Zaś cała mowa w obecnej postaci jest owocem redakcyjnej pracy Łk, który zgromadził różne wypowiedzi Jezusa o charakterze eschatologicznym i połączył w całość tematyką dni (dnia) Syna Człowieczego.

Gatunek i struktura literacka  Pod względem gatunku literackiego to zbiór sentencji o charakterze apokaliptycznym wzorujących się na wyroczniach prorockich. W strukturze perykopy wyróżnić można trzy grupy tematyczne: 1) dzień Syna Człowieczego (ww. 22-25); 2) pouczające przykłady z dni Noego i Lota (ww. 26-30); 3) postępowanie wierzących w dniu objawienia się Syna Człowieczego (ww. 31-37).

Orędzie teologiczne Nadejście dnia Syna Człowieczego (17,22-37) byłoby z pewnością dla wszystkich wielką ulgą. Choć szerzyć się będą pogłoski o Jego rzekomym przyjściu, będą to jednak fałszywe wieści. Nikt bowiem nie zna czasu dnia Syna Człowieczego a Jego pojawienie się będzie podobne do błyskawicy na niebie (w. 24). Ludzie będą oddawać się swoim codziennym zajęciom (jeść, pić, żenić się i wychodzić za mąż, kupować, sprzedawać, sadzić, budować) i wtedy przyjdzie Syn Człowieczy tak nieoczekiwanie, jak niespodziewanie deszcz ognia i siarki spadł na mieszkańców Sodomy (w. 29). Jedno jest pewne,  Syn Człowieczy zanim się pojawi ponownie na ziemi, musi najpierw wiele wycierpieć i być odrzuconym przez naród wybrany (w. 25). Dzień Syna Człowieczego nastąpi, aby definitywnie rozsądzić ludzkie sprawy. Wobec nadchodzącego sądu wszystko okaże się mało ważne; nic nie będzie już warte zabiegów ani jakiejkolwiek troski, tj.  rzeczy zostawione w mieszkaniu, cały dom i rodzina znajdującą się daleko. Za niczym już nie należy się oglądać wstecz, żeby nie doświadczyć nieszczęścia żony Lota. Najważniejszy będzie jedynie Pan. To Jego osoba powinna wypełnić wszystkie nasze troski. Chrystus pragnie, aby eschatologiczna postawa towarzyszyła chrześcijanom przez całe ich życie. Troskę zaś o życie wieczne przedkładali ponad wszystkie inne sprawy doczesne. Albowiem kto będzie chciał za wszelką cenę zachować życie doczesne, ten zaprzepaści życie wieczne. Żydzi byli przekonani, że ponowne przyjście Chrystusa nastąpi w noc paschalną. Zaraz też rozpocznie się sąd polegający na bezwzględnym oddzieleniu sprawiedliwych od niesprawiedliwych. Dwaj ludzie oddani tym samym zajęciom, ale w różny sposób: jeden
z myślą o Panu, drugi tylko o sprawach tego świata.; teraz jeden będzie wzięty do Pana, drugi pozostanie przeznaczony na wieczną zagładę. Współczesnych Jezusowi ludzi interesowało też miejsce, gdzie dokona się sąd ostateczny (w. 37). Jezus odpowiadając na to pytanie  przywołuje obraz sępów i padliny. Otóż sąd odbywa się tam – i to już teraz – gdzie są grzesznicy. Sprawiedliwi nie boją się sądu, albowiem po ich dusze nie przylecą sępy, będące zwiastunami wiecznego potępienia.

Myśli z Ojców Kościoła

Św. Cyprian (200-258 po Chr.): „Królestwo Boże może oznaczać samego Chrystusa; Tego, którego pragnąc wzywamy każdego dnia i którego przyjście chcemy przyśpieszyć swoim oczekiwaniem. Jak jest On naszym Zmartwychwstaniem, ponieważ w Nim wszyscy zmartwychwstajemy, tak może On być również Królestwem Bożym, bo w Nim będziemy królować” (De Dominica oratione 13).

Św. Jan Chryzostom (przed 350-407 po Chr.): „Bóg nikogo nie odrzuca tak bardzo jak człowieka, który pamięta o doznanych obelgach, ma zatwardziałe serce i chowa urazę w duszy” (De proditione Iudae 2).

Św. Beda Czcigodny (673-735 po Chr.): „Ten jeden człowiek, który wrócił wielbiąc Boga, oznacza pokorną pobożność jednego Kościoła wobec Chrystusa. On bowiem upadając u stóp Pana, składał dzięki. A ten zaś prawdziwie Bogu składa dzięki, kto po powstrzymaniu myśli o własnej wielkości, pokornie widzi jak bardzo jest człowiekiem niedomagającym; kto nie przypisuje sobie żadnej cnoty; kto rozpoznaje, że dobro, które czyni, pochodzi z miłosierdzia Stworzyciela” (In Lucae Evangelium expositio).

Św. Jan Damasceński (ok. 675-ok. 749): „Kiedy uspokoimy nasze zmysły i wewnątrz siebie spotykamy się z Bogiem, i oddalimy od siebie zawirowania świata, wówczas widzimy jasno, że królestwo Boże jest wewnątrz nas, ponieważ – jak powiedział Jezus – królestwo Boże jest w nas” (Homilia in Transfigurationem Domini 9).

Wpływ na literaturę, poezję, malarstwo, muzykę

Budowa Arki, Kronika norymberska (1493), fot. Wikipedia

Michelangelo Buonarroti (1475-1564) włoski  rzeźbiarz i malarz, Potop, fresk na suficie kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie, fot. Wikipedia

Ucieczka Lota z rodziną z Sodomy, ilustracja z Kroniki norymberskiej (1493), fot. Wikipedia

Piosenka religijna Królestwo Boże

1. Królestwo Boże jest wśród nas,

Niebo jest w sercu mym.        

I Jego wiecznej chwały blask,

Niebo jest w sercu mym.

Oooooooo Niebo jest w sercu mym. (2x)

2. Rozlewa na nas miłość swą,

Niebo jest w sercu mym.

Pokojem i radością swą,

Niebo jest w sercu mym.

Aktualizacja orędzia teologicznego perykopy

Św. Josemaria Escrivá de Balaguer (1902-1975): „Prawdziwy chrześcijanin jest zawsze gotów stawić się przed Bogiem. W każdej bowiem chwili – jeżeli walczy o to, by żyć jak człowiek Chrystusowy – jest przygotowany do spełnienia swojego obowiązku” (Bruzda 875).

Św. Jan Paweł II (1920-2005): „Dwa znaczenia słowa metanoia występują w znamiennym upomnieniu Jezusa: „Jeśli brat twój … żałuje, przebacz mu! I jeśliby siedem razy na dzień zawinił przeciw tobie i siedem razy zwróciłby się do ciebie, mówiąc: «Żałuję tego», przebacz mu!”. Dobra katecheza ukaże, iż skrucha, tak jak nawrócenie, nie będąc tylko uczuciem powierzchownym, jest prawdziwą przemianą duszy” (Reconciliatio et paenitentia, 26).

Franciszek (1936 -): „Na pierwszy rzut oka [przypowieść] jest nieco zagmatwana, ponieważ przedstawia postać władczego i obojętnego pana, który nie ma litości dla swojego utrudzonego wracającego z pól sługi, ale każe mu natychmiast przygotować sobie jedzenie, i dopiero później może on odpocząć i się posilić – mówił Franciszek. – Ale właśnie ten sposób działania pana uwydatnia istotę przypowieści, czyli postawę dyspozycyjności sługi. Jezus pragnie powiedzieć w ten sposób, że takim jest człowiek wiary w stosunku do Boga: powierza się całkowicie Jego woli, bez wyrachowania czy wymagań” (Rzym, Audiencja generalna, 6.10.2019 r.).

Kilka pytań do refleksji

• Jezus daje nam prostą radę: „Uważajcie na siebie!”. Czy staram się unikać okazji do grzechu? On pragnie naszego dobra, naszej świętości – czy mam tego świadomość, że Jezusowi zależy na mnie?
• W Modlitwie Pańskiej modlimy się o odpuszczenie grzechów, podobnie jak i my odpuszczamy naszym winowajcom. Czy mając zatwardziałe serce, nie zamykam się przez to na Boże przebaczenie? Czy potrafię przebaczyć temu, kto mnie skrzywdził?
• Chrześcijanin ma być „sługą nieużytecznym”. Być może w rodzinie, w pracy, w swoim środowisku jestem zbyt roszczeniowy, żądam uznania, poklasku, gratyfikacji od innych? Zamiast budować na Bogu swoje życie, buduję tylko na sobie….
• Z reguły nie mamy oporów, by o coś prosić Boga. Trudniej z dziękczynieniem… Jak wygląda moje dziękowanie Bogu za życie, za to, kogo mam i co mam, co On mi daje? Czy znajduję czas na dziękczynienie po Eucharystii – największego Daru Bożego?
• Bóg przychodzi w codzienności – taka jest Jego pedagogia. Czy otwieram się na takie Boże działanie i sposób? Może pamiętam o Nim tylko „od święta”, wtedy, gdy przychodzi jakaś trudność?

Modlitwa

Panie przymnóż mi wiary, naucz pokory i daj Cię ujrzeć u kresu życia!

Modlitwa Psalmem 131:

Panie, moje serce się nie pyszni
i oczy moje nie są wyniosłe.

Nie gonię za tym, co wielkie,
albo co przerasta moje sił.

Przeciwnie: wprowadziłem ład
i spokój do mojej duszy.

Jak niemowlę u swej matki,
jak niemowlę – tak we mnie jest moja dusza^.

Izraelu, złóż w Panu nadzieję
odtąd i aż na wieki!