Łk 22, 39-79: Jezus – pokorny Syn Boga pośród słabych uczniów

Tekst w przekładzie Biblii Tysiąclecia:

JEZUS W OGRÓJCU

Modlitwa i trwoga konania

39 Potem wyszedł i udał się, według zwyczaju, na Górę Oliwną: towarzyszyli Mu także uczniowie. 40 Gdy przyszedł na miejsce, rzekł do nich: «Módlcie się, abyście nie ulegli pokusie». 41 A sam oddalił się od nich na odległość jakby rzutu kamieniem, upadł na kolana i modlił się 42 tymi słowami: «Ojcze, jeśli chcesz, zabierz ode Mnie ten kielich! Jednak nie moja wola, lecz Twoja niech się stanie!» 43 Wtedy ukazał Mu się anioł z nieba i umacniał Go. 44 Pogrążony w udręce jeszcze usilniej się modlił, a Jego pot był jak gęste krople krwi, sączące się na ziemię. 45 Gdy wstał od modlitwy i przyszedł do uczniów, zastał ich śpiących ze smutku. 46 Rzekł do nich: «Czemu śpicie? Wstańcie i módlcie się, abyście nie ulegli pokusie».

Pojmanie Jezusa

47 Gdy On jeszcze mówił, oto zjawił się tłum. A jeden z Dwunastu, imieniem Judasz, szedł na ich czele i zbliżył się do Jezusa, aby Go pocałować. 48 Jezus mu rzekł: «Judaszu, pocałunkiem wydajesz Syna Człowieczego?» 49 Towarzysze Jezusa widząc, na co się zanosi, zapytali: «Panie, czy mamy uderzyć mieczem?» 50 I któryś z nich uderzył sługę najwyższego kapłana i odciął mu prawe ucho. 51 Lecz Jezus odpowiedział: «Przestańcie, dosyć!» I dotknąwszy ucha, uzdrowił go. 52 Do arcykapłanów zaś, dowódcy straży świątynnej i starszych, którzy wyszli przeciw Niemu, Jezus rzekł: «Wyszliście z mieczami i kijami jak na zbójcę? 53 Gdy codziennie bywałem u was w świątyni, nie podnieśliście rąk na Mnie, lecz to jest wasza godzina i panowanie ciemności».

JEZUS PRZED SWOIMI SĘDZIAMI

Zaparcie się Piotra

54 Schwycili Go więc, poprowadzili i zawiedli do domu najwyższego kapłana. A Piotr szedł z daleka. 55 Gdy rozniecili ogień na środku dziedzińca i zasiedli wkoło, Piotr usiadł także między nimi. 56 A jakaś służąca, zobaczywszy go siedzącego przy ogniu, przyjrzała mu się uważnie i rzekła: «I ten był razem z Nim». 57 Lecz on zaprzeczył temu, mówiąc: «Nie znam Go, kobieto». 58 Po chwili zobaczył go ktoś inny i rzekł: «I ty jesteś jednym z nich». Piotr odrzekł: «Człowieku, nie jestem». 59 Po upływie prawie godziny jeszcze ktoś inny począł zawzięcie twierdzić: «Na pewno i ten był razem z Nim; jest przecież Galilejczykiem». 60 Piotr zaś rzekł: «Człowieku, nie wiem, co mówisz». I w tej chwili, gdy on jeszcze mówił, kogut zapiał. 61 A Pan obrócił się i spojrzał na Piotra. Wspomniał Piotr na słowo Pana, jak mu powiedział: «Dziś, zanim kogut zapieje, trzy razy się Mnie wyprzesz». 62 Wyszedł na zewnątrz i gorzko zapłakał.

Jezus wyszydzony

63 Tymczasem ludzie, którzy pilnowali Jezusa, naigrawali się z Niego i bili Go. 64 Zasłaniali Mu oczy i pytali: «Prorokuj, kto Cię uderzył». 65 Wiele też innych obelg miotali przeciw Niemu.

Wobec Wysokiej Rady

66 Skoro dzień nastał, zebrała się starszyzna ludu, arcykapłani i uczeni w Piśmie i kazali przyprowadzić Go przed swoją Radę. 67 Rzekli: «Jeśli Ty jesteś Mesjasz, powiedz nam!» On im odrzekł: «Jeśli wam powiem, nie uwierzycie Mi, 68 i jeśli was zapytam, nie dacie Mi odpowiedzi. 69 Lecz odtąd Syn Człowieczy siedzieć będzie po prawej stronie Wszechmocy Bożej». 70 Zawołali wszyscy: «Więc Ty jesteś Synem Bożym?» Odpowiedział im: «Tak. Jestem Nim». 71 A oni zawołali: «Na co nam jeszcze potrzeba świadectwa? Sami przecież słyszeliśmy z ust Jego».

Krytyka literacka:

• W rozdziale 22. Ewangelista Łukasz opisuje wydarzenia od przyjścia Jezusa na Górę Oliwną (w. 39) do rozmowy z Wysoką Radą (ww. 66-71). W skład tych wydarzeń wchodzi: modlitwa Jezusa, pojmanie, zaparcie się Piotra, wyszydzenie Jezusa oraz Jego obecność przed Wysoką Radą. Zatem druga część tego rozdziału dotyczy tego co nazywamy początkiem męki naszego Pana Jezusa Chrystusa, którą Jezus posłuszny woli Ojca podejmuje dla naszego zbawienia. Zbliżająca się święto Pachy oznacza, że nadszedł czas „Wyjścia” (9,31), Mesjasza, nadeszła owa „godzina”, czyli czas Jezusowego cierpienia i śmierci, po których nastąpi poranek wielkanocny i wniebowstąpienie (24, 1-53). Ewangelista Łuksza, lekarz, w swojej relacji życia Jezus bardzo mocno akcentuje, że Zbawca w całej swojej działalności zmierza do uwolnienia (nie politycznego) człowieka od zła, od grzechu, niewoli, chorób, zniewoleń i nieszczęść oraz obdarzenia go darami Bożymi. Jego Ewangelia jest słowem, które zbawia. Z tej przyczyny Ostatnia Wieczerza zyskuje charakter Nowego Przymierza i duchowego testamentu, w którym Jezus wyjaśnia sens swej śmierci (ww. 19-20), daje ostatnie pouczenia (ww. 24-30. 35-37) oraz zapowiada przyszłe losy zdrajcy (ww. 21-22) i Piotra (w. 34), a wszystko to czyni w tym celu, by umocnić wiarę swych uczniów i przygotować ich na to, co na początku będą przyjmowali jako tragedię (ww. 31-32). W narracyjnej strukturze Ewangelii ostatnia Pascha Jezusa z uczniami stanowi wstęp do właściwej części opisu Jego procesu, męki i śmierci.
• Rozważany, obszerny fragment, Ewangelii według św. Łukasz wpisuje się ogólny schemat opisu zawartego w (Łk 22 – 23) jest taki sam jak w (Mk 14, l – 16, 8).

Można go podzielić na cztery części:

l) Ostatnia Pascha Jezusa z uczniami (22, 1-38; zob. Mk 14, 1-25);

2) Modlitwa w Ogrodzie Oliwnym i aresztowanie Jezusa (22, 39-53; zob. Mk 14, 36 52);

3) Proces przed Sanhedrynem i Piłatem (22, 54 – 23, 25; zob. Mk 14, 53 – 15, 20a);

4) Ukrzyżowanie, śmierć i pogrzeb (23, 26-56; zob. Mk 15, 20b-47).

Oznacza to, że również tutaj podstawowym źródłem spisanym, z którego korzystał Łukasz w swoim dziele, była Ewangelia Marka. Jak zwykle jednak trzeci ewangelista posługiwał się nią dość swobodnie, dokonując w tekście wielu modyfikacji.

• Trudno określić jeden gatunek literacki jakim posłużył się autor Ewangelii w tym fragmencie. Można zatem wskazać na opis, opowiadanie, liczne dialogi oraz znane w starożytności np.: przy opisie Ostatniej Wieczerzy opowiadanie etiologiczne albo apoftegmat biograficzny, wchodzący w skład większej jednostki literackiej, którą jest opowiadanie o męce Chrystusa; fragment (22, 24-38) jest nieco podobna

do znanego w literaturze greckiej gatunku literackiego, zwanego sympozjonem.

Orędzie teologiczne:

• Po Ostatniej Wieczerzy Jezus wie, że zostanie zdradzony, po Uczcie udaje się na Górę Oliwną, aby się modlić. Modlitwa nie jest czymś co w życiu Jezusa nie jest potrzebne, pominięte przez Ewangelistów i nie komentowane przez współczesnych uczonych. Sam modli się na miejscach osobnych, uczy modlitwy uczniów (11, 1-4) i do niej zachęca po to by nie ulegli pokusie (11,4) lęku, opuszczenia i niewiary. Wezwanie i przebacz nam nasze grzechy, bo i my przebaczamy każdemu, kto nam zawini (11,4) przypomni Jezus na Krzyżu a także św. Szczepan przy swojej męczeńskiej śmierci. Jezus w tym czasie rozmawia tylko z Bogiem i nie wchodzi już nawet w najmniejszy dialog z szatanem, o którym Łukasz nie wspomina ale to dla Niego moment najbardziej dramatycznej walki. W momencie największej ciemności koncentruje się na modlitwie, która zapewnia Mu wewnętrzną siłę, spokój, głęboką nadzieję i pobudza do wypełnienia planu Boga. Uczniowie niestety nie idą za radą Jezusa u kończy się to dla nich zamknięciem się w smutku, który przerodzi się w zagubienie i utratę nadziei.
• Zdradzenie Jezusa przez Judasza dokonuje się za pomocą pocałunku i odejścia od wspólnoty stołu, które są jednocześnie wyrazem przyjaźni i miłości, ale nie w tym momencie. To największa obłuda i upokorzenie jakiego doświadcza Jezus. Jednak z perspektywy Zmartwychwstania, mimo pasma upokorzeń Jezus jest cały czas pełnym chwały Panem, który sam kieruje swoim losem. Dowodem na wszechmoc oraz niezmierzone miłosierdzie i przebaczającą miłość, jest uzdrowienie okaleczonego sługi najwyższego kapłana. Łukasz nie pisze o ucieczce uczniów, ale zupełnym niezrozumieniu misji Jezusa. Zrozumieją ją po zmartwychwstaniu i kiedy sami będą oddawać życie za Jezusa.
• Opowiadanie o zaparciu się Piotra nie ma go poniżyć, ośmieszyć w oczach chrześcijan, ani tym bardziej podważyć rolę odgrywaną przez niego w gronie Dwunastu, a potem w Kościele powszechnym. Z całym realizmem ukazuje ono słabość człowieka, który w swej porywczości i lekkomyślności twierdził, że jest gotów pójść na śmierć razem ze swym Panem, podczas gdy już przy pierwszej próbie, tej samej nocy, w obliczu niewielkiego być może niebezpieczeństwa, wyparł się wszystkiego, czym żył i kim był przez ostatnie miesiące. Wydarzenie to uczy zatem pokory, która oznacza prawdziwe spojrzenie na siebie i na swoje siły. Przykre doświadczenie Piotra przypomina też, że uczeń Chrystusa w obliczu napotykanych trudności i pokus nie powinien polegać wyłącznie na własnych siłach, ale ma oprzeć się na mocy swego Pana, który może go uzdolnić nawet do największych poświęceń.
• Święty Łukasz podkreśla, że wyrok na Jezusa został wydany przez sąd jeszcze przed rozpoczęciem procesu (22, 2-5). Przesłuchania są więc z punktu widzenia prawa farsą. Może się wydawać, że Jezus udziela wymijającej odpowiedzi. Sędziowie jednak doskonale rozumieją słowa Jezusa o czym świadczy ich drugie pytanie (w. 70). Także druga odpowiedź Jezusa ma charakter twierdzący. Sędziowie są świadomi kim jest Jezus, ale nie chcą tego przyjąć. Jezus więc jasno ukazuje kim jest, ale też ujawnia kim są jego sędziowie. Stwierdza, że są niedowiarkami, sami nic nie rozumieją z planu Bożego i są nieuczciwi, gdyż udają, że szukają odpowiedzi na pytanie o tożsamość Jezusa, a przecież dowiedzieli się tego na podstawie jego słów i czynów.

Ojcowie Kościoła:

• Tertulian uważał, że ci, którzy wyparli się Chrystusa, by uniknąć cierpień lub śmierci, nie powinni nigdy otrzymać rozgrzeszenia.
• Nowacjan twierdził, że takie osoby winny być na zawsze wykluczone ze społeczności kościelnej.
• Biskup Kartaginy Donat głosił, że chrześcijanie, którzy wyparli się wiary w czasie prześladowań za panowania cesarza Dioklecjana, jako zdrajcy nie mogą być powtórnie przyjmowani do wspólnoty wierzących. Powyższe: Mickiewicz. F., Ewangelia według Świętego Łukasza, NKB, cz 2., s. 492-493
• „Pan utkwił swój wzrok w Piotrze i ten, powracając do swego serca, zmywa łzami pokuty grzech wyparcia się. Miłosierdzie Boże bowiem jest konieczne nie tylko wtedy, gdy już dokonała się pokuta, ale by właśnie się dokonała. Albowiem spojrzenie Pana oznacza miłosierdzie” Beda Czcigodny Exp. Le. 2; PL 92, 607.

Kultura i sztuka

Fot. Archiwum ks. mgr Piotr Dymon SDS

Vincent van Gogh, Drzewa oliwne z Alpilles w tle, 1889r, ze zbiorów Museum od Modern Art w Nowym Jorku.

Fot. Archiwum ks. mgr Piotr Dymon SDS

Michelangelo Merisi da Caravaggio: „Zaparcie się świętego Piotra”, 1610 r.

Fot. Archiwum ks. mgr Piotr Dymon SDS

Skład Wysokiej Rady:

1. Najwyższy Kapłan
2. Członkowie – razem 70 osób
3. Oskarżony
4. Urzędnik – 2 osoby

Życie i nauczanie Kościoła:

• Kielich Nowego Przymierza, który Jezus uprzedził już w czasie Ostatniej Wieczerzy, ofiarując siebie samego, przyjmuje On następnie z rąk Ojca podczas agonii w Getsemani. Jezus staje się „posłusznym aż do śmierci” (Flp 2, 8; Hbr 5, 7-8); modli się: „Ojcze mój, jeśli to możliwe, niech Mnie ominie ten kielich…” (Mt 26, 39). Wyraża On w ten sposób przerażenie, jakie śmierć wywołuje w Jego ludzkiej naturze. Istotnie, Jego ludzka natura, podobnie jak nasza, jest przeznaczona do życia wiecznego; co więcej, w przeciwieństwie do naszej natury jest ona całkowicie wyjęta spod grzechu , który jest przyczyną śmierci przede wszystkim jednak jest ona przyjęta przez Boską Osobę „Dawcy życia” (Dz 3,15), „Żyjącego” (Ap 1,18). Jezus, zgadzając się w swojej ludzkiej woli, by wypełniła się wola Ojca, przyjmuje swoją śmierć jako śmierć odkupieńczą, aby „w swoim ciele ponieść nasze grzechy na drzewo” (1 P 2, 24). KKK 612
• „Swoją najświętszą męką na drzewie krzyża wysłużył nam usprawiedliwienie”. Sobór Trydencki: DS 1529
• Jezus domagał się od władz religijnych w Jerozolimie wiary w Niego ze względu na dzieła Ojca, jakie wypełnia. Taki akt wiary musiał jednak przejść przez tajemniczą śmierć sobie, by „się powtórnie narodzić” (J 3, 7) dzięki łasce Bożej. Takie wymaganie nawrócenia wobec zdumiewającego wypełnienia się obietnic pozwala zrozumieć tragiczną pogardę Sanhedrynu, który uznawał, że Jezus zasługiwał na śmierć jako bluźnierca. Jego członkowie działali w ten sposób zarówno przez „niewiedzę”, jak i przez „zatwardziałość” (Mk 3, 5; Rz 11, 25) „niewiary” (Rz 11, 20). KKK 591

Pytania do refleksji:

Jakiej jakości jest moja modlitwa?

Czy i jak przepraszam Jezusa za zdrady?

Ile razy postawiłem Jezusa przed sądem reprezentowanym przeze mnie samego?

Lektura poszerzająca:

• Gadenz P.T., Ewangelia według św. Łukasza. Katolicki Komentarz do Pisma Świętego, przekł. G. Gomola, A Gomola, Poznań 2020, s. 432-442.
• Pismo Święte, Biblia Paulistów, s. 2320-2322.
• F., Ewangelia według Świętego Łukasza, NKB, cz 2., s 471-504.

Opracował ks. mgr Piotr Dymon SDS