Łk 4, 1-13: Jezus – Syn Boży zwycięża Kusiciela mocą Ducha Świętego

Tekst w przekładzie Biblii Tysiąclecia

1 Pełen Ducha Świętego, powrócił Jezus znad Jordanu i przebywał w Duchu [Świętym] na pustyni 2 czterdzieści dni, gdzie był kuszony przez diabła. Nic w owe dni nie jadł, a po ich upływie odczuł głód. 3 Rzekł Mu wtedy diabeł: «Jeśli jesteś Synem Bożym, powiedz temu kamieniowi, żeby się stał chlebem». 4 Odpowiedział mu Jezus: «Napisane jest: Nie samym chlebem żyje człowiek». 5 Wówczas wyprowadził Go w górę, pokazał Mu w jednej chwili wszystkie królestwa świata 6 i rzekł diabeł do Niego: «Tobie dam potęgę i wspaniałość tego wszystkiego, bo mnie są poddane i mogę je odstąpić, komu chcę. 7 Jeśli więc upadniesz i oddasz mi pokłon, wszystko będzie Twoje». 8 Lecz Jezus mu odrzekł: «Napisane jest: Panu, Bogu swemu, będziesz oddawał pokłon i Jemu samemu służyć będziesz». 9 Zaprowadził Go też do Jerozolimy, postawił na narożniku świątyni i rzekł do Niego: «Jeśli jesteś Synem Bożym, rzuć się stąd w dół! 10 Jest bowiem napisane: Aniołom swoim rozkaże o Tobie, żeby Cię strzegli, 11 i na rękach nosić Cię będą, byś przypadkiem nie uraził swej nogi o kamień». 12 Lecz Jezus mu odparł: «Powiedziano: Nie będziesz wystawiał na próbę Pana, Boga swego». 13 Gdy diabeł dokończył całego kuszenia, odstąpił od Niego aż do czasu.

Krytyka literacka

• Rozważany fragment Łk 4, 1-13 jest opisem sceny kuszenia Jezusa przez diabła. Stanowi ona we wszystkich trzech Ewangeliach synoptycznych swego rodzaju pomost między chrztem Jezusa w Jordanie a Jego publiczną działalnością. Co prawda punkt ciężkości został przeniesiony z Jana na Jezusa, ale znajdujemy się zasadniczo w tym samym miejscu: w okolicach Jordanu i pustyni (por. Łk 3, 2-3). Ponadto, skoro Duch zstąpił na Jezusa podczas chrztu, jest teraz pełen Ducha Świętego i wiedziony przez Ducha. Opisy te zwierają zarówno podobieństwa jak i różnice, a jedną z nich jest odmienna kolejność pokus wypowiadanych przez szatana:

• Przy czytaniu obu opisów dostrzega się pewne podobieństwo pokus szatana do szemrania Izraela wędrującego przez pustynię. Również w tym względzie kolejność pokus, przekazana przez Mateusza, lepiej odzwierciedla postawę narodu wybranego: pokusa opisana w Mt 4, 4 odpowiada szemraniu przeciw Bogu z powodu braku chleba w Wj 16 i Pwt 8, 3; tłem tekstu Mt 4, 7 jest pokusa poddania Boga próbie w Wj 17, 1-7 i Pwt 6, 16; natomiast Mt 4, 10 ma związek z pokusą bałwochwalstwa w Wj 32, 1-6 i Pwt 6, 13.
• W kompozycji literackiej analizowanej perykopy można wskazać na następującą strukturę:

1. l) wstęp: wyjście Jezusa na pustynię i pojawienie się diabła (ww. l-2a);

2) pokusa I: zamienić kamień w chleb (ww. 2b-4);

3) pokusa II: nabyć polityczną władzę, chwałę i bogactwo (ww. 5-8);

4) pokusa III: rzucić się w dół z narożnika świątyni (ww. 9-12);

5) zakończenie: odejście diabła (w. 13).

Jest rzeczą godną uwagi, że każda pokusa ma identyczną strukturę, w której można wyróżnić trzy części:

1. a) opis miejsca pokusy;
2. b) treść pokusy;
3. c) odpowiedź Jezusa opartą na tekście biblijnym.

• Egzegeci nie są zgodni co do historyczności i gatunku literackiego jaki został zastosowany w rozważanej perykopie. Pierwsza szkoła, reprezentowana m. in przez Ojców Kościoła oraz G. Ricciottiego widziała w tym fragmencie swego rodzaju kronikę. Egzegeci drugiej szkoły np. M. Dibelius, R. Bultmann, H. Haag, M.M.F. van Iersel oraz J. Gnilka uważają scenę kuszenia za kompozycję literacką mającą jednak za podstawę Jezusowe zmagania z szatanem w czasie działalności publicznej. Wreszcie J. Kudasiewicz reprezentujący trzecią szkołę uważa, iż kuszenie Jezusa jest faktem, ale miało charakter duchowy i wewnętrzny, łącząc w sobie wizje oraz wewnętrzny dialog z szatanem.
• Opis kuszenia Jezusa w Mt 4, 1-11; Łk 4, 1-13 (w przeciwieństwie do apokaliptycznego charakteru tekstu Mk l, 12-13) jest zredagowany w formie midraszu haggadycznego. Można jednak tę uwagę przyjąć z jednym zastrzeżeniem. A mianowicie midrasz jako taki jest komentarzem do tekstu biblijnego, natomiast w opisach kuszenia cytaty z Księgi Powtórzonego Prawa objaśniają samo wydarzenie, czyli fakt kuszenia Jezusa. Dopiero niezwykłość występujących tu osób – Jezusa i szatana – przenosi zaistniałą między nimi kontrowersję na obszar ponadhistoryczny.
• W Łukaszowej wersji Ewangelii, opowiadanie opisujące kuszenie Jezusa zostało poprzedzone genealogią Jezusa, która sięga samego Adama. W ten sposób Ewangelista ukazał Jezusa jako „nowy początek” ludzkości.

Orędzie teologiczne

• W sensie biblijnym pustynia oznacza miejsce niebezpieczne, bo zamieszkałe przez dzikie zwierzęta, obszar pozbawiony wody, a według Żydów miejsce, które zamieszkują demony i złe duchy. Jest to także miejsce próby, samotności, decyzji i spotkania z Bogiem.
• Szatan używa w tym kuszeniu trzech głównych obszarów ludzkich słabości, które są źródłem dla wielu innych. Nad Jordanem Jezus usłyszał to Tyś jest mój Syn umiłowany, w Tobie mam upodobanie. Teraz diabeł kusi Jezusa by to udowodnił, potwierdził wiarygodność tych słów. Dokonanie cudu w połączeniu z głodem wyeliminowałoby nędzę ludzkiej cielesności. Taki bieg wydarzeń byłby wstępem do wypełnienia oczekiwań mesjańskich. Mesjasz właśnie miał przynieść zaspokojenie głodu i dobrobyt. Jezus odrzuca tę pokusę cytując Księgę Powtórzonego Prawa (8,3).
• Druga pokusa dotyczy władzy i panowania nad światem. Diabeł obiecuje Jezusowi potęgę i wspaniałość pod warunkiem, że odda mu pokłon. Jezus rzeczywiście otrzyma potęgę, wspaniałość i jeszcze więcej, ale nie od diabła ale od Boga Ojca (Łk 10,22), a Jego królestwo będzie trwać na wieki (Łk 1, 32-33). Niemniej w Bożym planie Jezus musi doświadczyć najpierw cierpienia krzyża. Zatem druga pokusa to próba skłonienia Jezusa do tego, aby poszedł na skróty. Wszystko co proponuje szatan robi to na sposób ziemski. Włada miałaby być podobna do władzy cezara Augusta lub innego ziemskiego władcy, który rządzi wydając dekrety obowiązujące wszystkich. Wiemy jednak, że królestwo Jezusa nie jest z tego świata, a sam jest Królem wszystkich władców. Jego chwała będzie taka jak chwała Boga Ojca.
• W trzeciej pokusie diabeł chce, aby Jezus na samym sobie sprawdził, czy Bóg dotrzymuje słowa. Kusi Jezusa, aby wykorzystał wszechmoc Boga do własnych celów. W podobny sposób w czasie pobytu na pustyni Izrael wystawiał Pana Boga na próbę, domagając się od Niego znaków (Wj 17,1-7). Sprzeciw Jezusa potwierdza prawdę, że to stworzenie ma służyć Stwórcy, a nie odwrotnie.
• Na pustyni w czasie kuszenia, kiedy szatan dokonywał ataków na Jezusa, skuteczną bronią okazało się Słowo Boże. Jezus pokrzyżował plany diabła i dlatego ten od Niego odstąpił. Aż do czasu (Łk 4,13). Do kiedy? Do momentu, kiedy użyje ludzi by dokonała się męka na Zbawicielu (Łk 22). Jezus wobec takich ataków jako skuteczną obronę wybierze milczenie.
• We wszystkich pokusach diabeł usiłuje nagiąć zbawcze zamiary Jezusa, Jego posłannictwo jako Mesjasza – Syna Bożego do czysto ludzkich wizji szczęścia i dobra. Stara się zmienić plany Boże i nie dopuścić do takiej działalności publicznej Mesjasza, Objawiciela Królestwa Bożego, w której cechami wyróżniającymi są ubóstwo i pokora, służba i cierpienie dla zbawienia człowieka. Swymi pokusami dotyka najgłębszych pokładów ludzkich zmagań ze sobą, najbardziej pierwotnych żądz, ambicji czy też nawet walki o przetrwanie.

Ojcowie Kościoła

• „Jeśli w Nim jesteśmy kuszeni, to i w Nim przezwyciężamy diabła. Widzisz, że Chrystus był kuszony, a nie dostrzegasz, że odniósł zwycięstwo? Uznaj, że to ty jesteś w Nim kuszony i że w Nim odnosisz zwycięstwa. Chrystus mógł trzymać diabła z dala od siebie. Jeżeliby jednak nie był kuszony, to dla ciebie wystawionego na pokusę nie stałby się nauczycielem i nie nauczyłby cię sztuki zwyciężania w pokusie”. Św. Augustyn, Komentarz do Psalmów.

• W kontekście służenia jednemu Bogu św. Justyn napisał: Nigdy Tryfonie nie będzie ani nie było od wieków innego Boga oprócz tego…który stworzył i urządził wszechświat. Nie twierdzimy bynajmniej, jakoby inny był nasz, a inny wasz Bóg, owszem, wierzymy w tego samego Boga, który waszych Ojców wywiódł z Egiptu „ręką mocną i wyciągniętym ramieniem”, oraz w tym samym co wy „Bogu Abrahama, Izaaka i Jakuba” pokładamy nadzieje, ponieważ nie ma ponad Nim innego Boga. Św. Justyn, Dialogus cum Tryphone Judaeo, 11,1.

Kultura i sztuka

Duccio di Buoninsegna: La tentazione di Cristo sul monte, Frik Collection, New York | Fot. Wikipedia

Carl Bloch, Kuszenie Jezusa | Fot. Wikipedia

Życie i nauczanie Kościoła:

• Moc Szatana nie jest jednak nieskończona. Jest on tylko stworzeniem; jest mocny, ponieważ jest czystym duchem, ale jednak i stworzeniem: nie może przeszkodzić w budowaniu Królestwa Bożego. Chociaż Szatan działa w świecie przez nienawiść do Boga i Jego Królestwa w Jezusie Chrystusie, a jego działanie powoduje wielkie szkody – natury duchowej, a pośrednio nawet natury fizycznej – dla każdego człowieka i dla społeczeństwa, działanie to jest dopuszczone przez Opatrzność Bożą, która z mocą i zarazem łagodnością kieruje historią człowieka i świata. Dopuszczenie przez Boga działania Szatana jest wielką tajemnicą, ale „wiemy, że Bóg z tymi, którzy Go miłują, współdziała we wszystkim dla ich dobra” (Rz 8, 28). KKK 395
• Kuszenie Jezusa ukazuje, w jaki sposób Syn Boży ma być Mesjaszem w przeciwieństwie do tego, co proponuje Mu Szatan i co ludzie pragną Mu przypisać. Dlatego właśnie Chrystus zwyciężył kusiciela dla nas: „Nie takiego bowiem mamy arcykapłana, który by nie mógł współczuć naszym słabościom, lecz doświadczonego we wszystkim na nasze podobieństwo, z wyjątkiem grzechu” (Hbr 4,15). Kościół co roku przez czterdzieści dni Wielkiego Postu jednoczy się z tajemnicą Jezusa na pustyni. KKK 540

Pytania do refleksji:

• Na ile Bóg jest dla mnie tym jedynym Bogiem, czy mam innego i jemu służę?
• Jak się zachowuję w chwilach trudności; czy nie wystawiam Pana Boga na próbę domagając się tego, co według mnie byłoby dobre i najłatwiejsze?
• W jakim stopniu jestem szczery i lojalny wobec Boga i Kościoła, w którym Go wyznaję?

Lektura poszerzająca

• Gadenz P.T., Ewangelia według św. Łukasza. Katolicki Komentarz do Pisma Świętego, przekł. G. Gomola, A Gomola, Poznań 2020, s. 85-89.
• Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, „Biblia Paulistów”, s.2264-2265.
• Szymański., P. F., Wzrastanie Jezusa w Duchu Świętym w świetle Łk 4, 1. 14, , Ruch Biblijny i liturgiczny, 1(2006), rok LIX

Opracował ks. mgr Piotr Dymon SDS