Lublin: najnowszy „Ethos” o ubóstwie

O współczesnym ubóstwie i zagrożeniu wykluczeniem piszą autorzy najnowszego numeru kwartalnika „Ethos” z Lublina. Szeroką perspektywę zagadnienia nakreślają ekonomiści, filozofowie i duchowni. Czasopismo wydawane jest przez Instytut Jana Pawła II KUL oraz Fundację Jana Pawła II w Rzymie.

W słowie wstępnym redakcja przypomina określenie „underclass” – oznacza ono „podklasę w społeczeństwach dobrobytu, która nie radzi sobie w systemie”. „Słowo «under» tłumaczy się czasem w tym kontekście jako «być pod spodem». W różnych społeczeństwach różne są miary ubóstwa, ale w każdym z nich ubóstwo oznacza «bycie pod spodem», poza systemem powiązań i instytucji, w których funkcjonuje tak zwana normalna większość. Co więcej, im społeczeństwo jest bardziej rozwinięte, lepiej zorganizowane, tym bardziej dotkliwie przeżywane bywa ubóstwo, wykluczenie, «bycie pod spodem» przez tych, których ono dotyka” – czytamy we wstępie.

Numer, zatytułowany „Ubóstwo dziś”, czyli w dobie kryzysu gospodarczego, rozpoczyna się fragmentem przemówienia Jana Pawła II z 1981 r. Ojciec Święty, zwracając się do ubogich mieszkańców brazylijskich favelas, wyrażał ewangeliczną solidarność Kościoła i papieża z tymi, którzy znaleźli się na marginesie społeczeństwa, i podkreślał, że stan ubóstwa nie jest wyrazem Bożego planu wobec człowieka. Może nim być jedynie wówczas, kiedy sam człowiek dla ważnego powodu wybiera ubogie formy życia, jak ubóstwo zakonne.

Takiemu ubóstwu poświęcony jest artykuł o. Bernarda Sawickiego, opata benedyktynów z Tyńca, który konfrontuje ideał ewangelicznego ubóstwa zakonnego z wymogami współczesnej gospodarki rynkowej. „Klasztory, będąc wsparciem duchowym dla świata, potrzebują materialnego wsparcia świata. Zachowanie tej podstawowej, choć delikatnej równowagi jest niezbędnym warunkiem istnienia klasztorów. Jeśli uzależnienie się od innych stanowi jeden z głównych wymiarów ubóstwa, to w systemie gospodarki rynkowej musiano przybrać inny kształt” – pisze autor.

Sytuacji, kiedy ubóstwo odcina człowieka nie tylko od dóbr materialnych, ale także od dóbr ważnych dla jego osobowej, w tym społecznej realizacji, poświęcony jest tekst kard. Reinharda Marxa z Monachium, autora książki „Kapitał. Mowa w obronie człowieka”, podejmujący problem ubóstwa w czasie dobrobytu.

O znaczeniu dostępu do edukacji dla wychodzenia z ubóstwa i zabezpieczenia się przed nim można przeczytać w analizie Geralda J. Beyera, który opisuje rolę uczelni katolickich w społeczeństwie amerykańskim i polskim. Jak zaznacza redakcja, autor przy okazji pracy nad artykułem podjął się przebadania w Polsce sytuacji młodzieży studiującej, pochodzącej ze środowisk ubogich. „Solidarności z ubogimi nie da się osiągnąć wyłącznie przez akty miłosierdzia. Zgodnie z nauczaniem społecznym Kościoła, solidarność zmierza do zagwarantowania ubogim i zmarginalizowanym możliwości stania się pełnoprawnymi członkami społeczeństwa. Biorąc pod uwagę naturę życia ekonomicznego we współczesnych społeczeństwach, tak w Polsce, jak i w Stanach Zjednoczonych, aby ludzie ci mogli zyskać szanse na tego rodzaju uczestnictwo, muszą oni otrzymać możliwość wykształcenia na poziomie akademickim” – zaznacza Beyer.

W numerze znaleźć można także obszerny blok tekstów przybliżających nauczanie społeczne papieży, a zwłaszcza Benedykta XVI z encykliki „Caritas in veritate”. O źródłach społecznej myśli Kościoła pisze Jan Grosfeld. Zauważa on, że ubóstwo materialne to bardzo istotny problem, jednak tym, co stanowi najważniejszy przedmiot troski, jest ubóstwo duchowe. „Pomoc materialną niesie wiele organizacji, niekoniecznie chrześcijańskich czy katolickich. Ograniczenie się do tego wymiaru pomocy oznaczałoby jednak poddanie się pokusie, którą szatan podsuwa przed oczy głodującemu na pustyni Jezusowi” – podkreśla.

O globalizacji w nauczaniu Jana Pawła II piszą Jerzy Gałkowski i Dominik Stanny, a młody ekonomista Jakub Kuriata przekonuje, że etyka to kuracja dla rynków finansowych.

Przedmiotem rozważań Agnieszki Lekkiej-Kowalik jest ubóstwo jako termin naukowy. Uważa ona, że „za rozumieniem ubóstwa stoi filozoficzna teza o naturze człowieka”. „Twierdzenie, że ubóstwo jest złem, które powinno zostać usunięte, wyraża uznanie normatywnego wymiaru natury: ze względu na to, kim jest człowiek, nie powinien on doświadczać ubóstwa; nie powinien, bo ubóstwo ma dla niego negatywne konsekwencje, takie jak wykluczenie z życia społecznego, depresja czy niemożność osobistego rozwoju, a to uniemożliwia prowadzenie dobrego życia, życia godnego człowieka” – pisze.

Redaktorzy tomu przyznają, że nie sposób objąć całej problematyki kryjącej się pod hasłem „ubóstwo dziś”. Traktują teksty zawarte w numerze jako głos w szerszej dyskusji. „Nawet jeśli dyskusja ta prowadzona jest na poziomie teorii, to ostatecznie jej sens pozostaje praktyczny. Jest to dyskusja o tym, jak skutecznie wychodzić z pomocną dłonią do tych, którzy znaleźli się «pod spodem», bądź do tych, którzy żyją w lęku przed taką perspektywą. Nie wolno nam zapomnieć, że żyjemy w kraju, w którym słowo «solidarność» znalazło się u początku drogi do wolności dla wszystkich jego mieszkańców” – podsumowują.