Lusowo: pierwszy w Polsce pomnik gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego

Generał Józef Dowbor-Muśnicki, dowódca zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego, którego 97. rocznicę obchodzimy, doczekał się własnego pomnika. Pierwszy w Polsce monument poświęcony generałowi odsłonięto 29 grudnia w podpoznańskim Lusowie, gdzie gen. Dowbor-Muśnicki mieszkał i gdzie jest pochowany.

Pomnik wzniesiony z inicjatywy Towarzystwa Pamięci Generała Józefa Dowbor-Muśnickiego, a wykonany przez artystę rzeźbiarza prof. Roberta Sobocińskiego, stanął przy lusowskiej szkole podstawowej, której patronuje generał. Poświęcił go metropolita poznański abp Stanisław Gądecki, który wcześniej przewodniczył Mszy św. sprawowanej w miejscowym kościele pw. św. Jadwigi i św. Jakuba Apostoła.

Przybliżając w homilii postać gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, arcybiskup przypomniał źródło polskiego patriotyzmu, na które wskazywał generał w swoich wspomnieniach. Pisał on mianowicie: „Później, kiedy już zdołałem nabrać większej praktyki życiowej, doszedłem do przekonania, że wszystkie zakusy rusyfikatorskie i germanizatorskie rozbijały się o zasady wpajane w nasze dusze i serca przez polską kobietę – nasze matki i siostry, nauczycielki. Rola mężczyzn w tej walce do pewnego stopnia była drugorzędna. Byliśmy niejako narzędziem w ręku kobiety, która moralną swą siłę czerpała z wiary w sprawiedliwość dziejową i z nauki Kościoła” – przypomniał słowa generała abp Gądecki.

W uroczystości odsłonięcia pomnika uczestniczyła m.in. Kompania Honorowa 17 Wielkopolskiej Brygady Zmechanizowanej, Dowódca Generalny Rodzajów Sił Zbrojnych gen. broni Mirosław Różański, senator Piotr Florek, Andrzej Kunert – sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz przedstawiciele władz wojewódzkich i samorządowych.

Andrzej Kunert w czasie swojego wystąpienia odczytał list napisany na tę okoliczność przez prof. Piotra Glińskiego, ministra kultury i dziedzictwa narodowego oraz wiceprezesa Rady Ministrów. „Nie wolno traktować patriotyzmu jedynie jako obowiązku składania wieńców czy zapalania zniczy w miejscach pamięci. Tak, to wszystko winniśmy naszym przodkom, dzięki którym dziś możemy żyć w wolnej Polsce. Ale patriotyzm musi być przede wszystkim w nas, w naszym umiłowaniu Ojczyzny, w naszej codziennej pracy, w końcu w naszej gotowości do służenia jej w każdych, nawet najtrudniejszych warunkach” – podkreślił w liście minister Gliński.

Jak zauważył również Józef Grajek, inicjator powstania w Lusowie Towarzystwa Pamięci Generała Józefa Dowbor-Muśnickiego i twórca Muzeum Powstańców Wielkopolskich działającego w tej miejscowości, pomnik generała ma właśnie przypominać kolejnym pokoleniom Polaków, a zwłaszcza Wielkopolan, „tego wielkiego człowieka, który tak bardzo przyczynił się do tego, że dzisiaj żyjemy w niepodległej Polsce”.

Zaznaczył jednocześnie, że monument poświęcony jest także córkom generała, które oddały swoje życie za Ojczyznę: por. pilot Janinie Lewandowskiej rozstrzelanej przez bolszewików w 1940 r. w Katyniu i Agnieszce Dowbor-Muśnickiej, pseudonim „Gusia”, działaczce Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, rozstrzelanej przez hitlerowców w 1940 r. w Palmirach pod Warszawą.

Gen. Józef Dowbor-Muśnicki urodził się 25 października 1867 r. w Garbowie koło Sandomierza (ówczesny zabór rosyjski). Jako oficer carskiej armii w trakcie I wojny światowej stanął na czele I Korpusu Polskiego utworzonego w Rosji, pierwszego polskiego wojska po latach zaborów. Głównodowodzącym wojskiem powstańczym mianowała generała Naczelna Rada Ludowa w Poznaniu, a nominację tę potwierdził Tymczasowy Naczelnik Państwa Polskiego Józef Piłsudski. 16 stycznia 1919 r. gen. Dowbor-Muśnicki przejął w Poznaniu komendę nad oddziałami Wielkopolan od mjr. Stanisława Taczaka. Jako wódz naczelny Powstania Wielkopolskiego zorganizował dobrze wyszkoloną, zdyscyplinowaną i ukształtowaną patriotycznie, blisko 100-tysięczną armię, której żołnierze walczyli później m.in. podczas wojny polsko-bolszewickiej.

Awansowany w marcu 1919 r. na generała broni, chciał rozszerzyć powstanie na Pomorze i poprowadzić ofensywę w kierunku Gdańska. Jednocześnie był przeciwny uszczuplaniu armii wielkopolskiej i wysyłaniu jej oddziałów na wschód. W 1921 r. został przeniesiony w stan spoczynku, o czym zadecydował prawdopodobnie konflikt z marszałkiem Piłsudskim. Generał nie poparł także przewrotu majowego w 1926 r. Zmarł 26 października 1937 r. w leżącym koło Lusowa Batorowie.

Powstanie Wielkopolskie wybuchło 27 grudnia 1918 r. w Poznaniu, a wciągu następnych dni rozszerzyło się na kolejne powiaty ziemi wielkopolskiej będącej pod zaborem pruskim. Walki powstańców z wojskami niemieckimi trwały przez cały styczeń i luty, także po zawarciu 16 lutego rozejmu w Trewirze zawieszającego działania na frontach I wojny światowej. Dzięki wysiłkowi zbrojnemu i opanowaniu prawie całej Wielkopolski przez wojska powstańcze, po przeszło wieku zaborów większość tego regionu znalazła się w granicach odrodzonej Polski. Ten stan rzeczy przypieczętował traktat Wersalski podpisany na zakończenie I wojny światowej przez Niemcy 28 czerwca 1919 r.