Luteranie w Polsce

Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce, zwany potocznie luterańskim, to najstarsza wspólnota wyrosła z XVI-wiecznej reformacji. Obecnie jest na świecie około 72 mln luteran. Kościół Ewangelicko-Augsburski w Rzeczypospolitej Polskiej liczy 80 tys. wiernych.

Już w kilka lat po wystąpieniu ks. dr. Marcina Lutra w 1517 r. przeciwko nadużyciom w praktyce odpustów, jego poglądy i publikacje były znane w Polski. Znalazły zwolenników w różnych warstwach społecznych, także wśród duchowieństwa. Zaczęły powstawać parafie, głównie w Wielkopolsce, na Pomorzu, Mazurach i Śląsku. Z czasem nauczanie samego Lutra, jak i jego następców coraz bardziej oddalało się od doktryny Kościoła katolickiego, zwłaszcza w kwestii Mszy św., sakramentów, kultu świętych i ustroju Kościoła.

Luteranie upowszechniali Pismo Święte w języku polskim. Ich „Biblia Gdańska” z 1632 r. z powodzeniem konkurowała z katolicką Biblią ks. Jakuba Wujka z 1599 r. Język polski był też od razu obecny w luterańskich nabożeństwach. Szybko zaczęły również powstawać polskie kancjonały (śpiewniki), postylle (zbiory kazań) i katechizmy. Ułatwiało to propagowanie luteranizmu.

Cztery zasady

Nauczanie Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego można streścić w czterech zasadach, wypracowanych przez Marcina Lutra.

1. Zasada: „sola scriptura” (jedynie Pismo) oznacza, że „jedynym źródłem wiary i życia każdego chrześcijanina powinna być Biblia, wiary i życia nie może bowiem kształtować tradycja, czy ludzkie dogmaty. (…) Dlatego też to, co jest nie zgodne ze Słowem Bożym musi być odrzucone i usunięte z życia świadomie wierzącego człowieka” (cytaty za: www.luteranie.pl).

2. Zasada „solus Christus” (jedynie Chrystus) głosi, że „jedynym Zbawicielem świata, Panem życia i śmierci, jedynym i prawdziwym pośrednikiem między Bogiem Ojcem a człowiekiem jest Jezus Chrystus. Jedynie On powinien być przedmiotem wszelkiego uwielbienia i czci”. Wyklucza to „pośrednictwo Marii Panny i świętych na drodze zbawienia człowieka. Marię należy stawiać za wzór bogobojnego życia, otaczać szacunkiem, lecz modlić się należy jedynie do Boga przez Jezusa Chrystusa. Wszelkie modlitwy za pośrednictwem świętych ujmują czci należnej Jezusowi Chrystusowi. Jedynie w Chrystusie Bóg spotyka się osobiście z człowiekiem. Tylko przez Chrystusa i w Chrystusie dokonuje się odpuszczenie grzechów i zbawienie”.

3. Zasada „sola verbo” (jedynie Słowo) mówi, że Słowo Boże jest jedynym źródłem zbawienia człowieka. „Dokonane na krzyżu Golgoty zbawienie przez Jezusa Chrystusa udzielane jest nam przez Słowo Boże. (…) Dobro ofiary krzyżowej dokonanej raz na zawsze przez Chrystusa, staje się udziałem wszystkich tych, którzy z wiarą słuchają i przyjmują do swego życia Słowa Boga i używają sakramentów zgodnie z nauką samego Chrystusa”. Luteranie uznają dwa sakramenty: chrzest i Wieczerzę Pańską. „Jako znaki łaski Bożej są środkami, przez które skutecznie działa Syn Boży”.

4. Zasada „sola gratia” i „sola fide” (jedynie łaska i jedynie wiara) wynika z przekonania, że „człowiek zostaje usprawiedliwiony przez Boga ze swoich grzechów jedynie z łaski; dzięki zasłudze krzyżowej Jezusa Chrystusa przez wiarę”. Zasada ta stanowi, że „łaska Boża wyprzedza wszelkie ludzkie działanie i chęci, a pobożne praktyki kościelne, dobre uczynki nie dadzą nam zbawienia. Uczynił to Chrystus przez swoją śmierć na krzyżu Golgoty. Wiara moja nie jest zasługą przed Bogiem. Rodzi się ona i wyrasta ze Słowa Bożego i przez nią człowiek przyswaja sobie dar usprawiedliwienia. Tylko Bóg przyobleka wierzącego w szatę Chrystusowej sprawiedliwości i świętości”. Dobre uczynki natomiast „wyrastają z wiary, która jest czynna w miłości do Boga i bliźniego, i świadczą o jej szczerości i autentyczności”.

Ponadto luteranie opierają się na trzech „ekumenicznych wyznaniach wiary” (Skład Apostolski, Credo Nicejsko-Konstantynopolskie i Symbol Atanazjański) oraz na księgach wyznaniowych Kościoła luterańskiego („Konfesja Augsburska”, „Apologia Konfesji Augsburskiej” i „Traktat o władzy i prymacie papieża” Filipa Melanchtona, „Mały Katechizm”, „Duży Katechizm” i „Artykuły Szmalkaldzkie” Marcina Lutra oraz „Formuła Zgody”) uznając je za „czystą wykładnię słowa Bożego”.

Struktury i postacie

Obecnie jest na świecie około 72 mln luteran. Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP liczy 80 tys. wiernych. Poza Śląskiem Cieszyńskim, będącym największym skupiskiem luteran, żyją oni w diasporze. Kościół dzieli się na sześć diecezji: warszawską (z siedzibą w Łodzi), cieszyńską (z siedzibą w Bielsku-Białej), katowicką, wrocławską, pomorsko-wielkopolską (z siedzibą w Sopocie) i mazurską (z siedzibą w Olsztynie). Liczą one łącznie 135 parafii. Luterańskie Centrum Misji i Ewangelizacji w Dzięgielowie organizuje od 60 lat znany Tydzień Ewangelizacyjny.

Najwyższą władzą Kościoła jest Synod, który m. in. uchwala prawa kościelne, wybiera Biskupa Kościoła, Konsystorz (czyli naczelną władzę administracyjną Kościoła i organ wykonawczy Synodu) i czuwa nad czystością kościelnego nauczania. Prezesem Synodu jest od 2007 r. 46-letni ks. Jerzy Samiec. Biskupem Kościoła od 2001 r. jest 62-letni ks. Janusz Jagucki, który z urzędu jest też prezesem Konsystorza.

Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP należy do Światowej Federacji Luterańskiej (skupiającej 68,5 mln wiernych ze 140 Kościołów z 79 krajów), do Polskiej Rady Ekumenicznej, zaangażowany jest też w prace nad ekumenicznym przekładem Pisma Świętego na język polski. W 2000 r. podpisał „Deklarację o wzajemnym uznaniu ważności chrztu” z Kościołami: ewangelicko-metodystycznym, ewangelicko-reformowanym, katolickim, polskokatolickim, prawosławnym i starokatolickim mariawitów.

Do najbardziej znanych luterańskich duchownych minionych dziesięcioleci należą: bp Juliusz Bursche (1862-1942), zamęczony przez hitlerowców, gdyż nie chciał wyrzec się polskości; ks. prof. Woldamar Gastpary (1908-84), długoletni rektor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie i wybitny historyk protestantyzmu; bp Zygmunt Michelis (1890-1977), założyciel i pierwszy prezes Polskiej Rady Ekumenicznej; oraz s. Regina Witt (1921-98), diakonisa, która współorganizowała ekumeniczne rekolekcje w Laskach.