Malbork: konferencja „Ochrona i konserwacja zabytkowych obiektów sakralnych”

Na Zamku w Malborku zakończyła się 28 września kilkudniowa ogólnopolska konferencja naukowa poświęcona ochronie i konserwacji zabytkowych obiektów sakralnych. – Konferencja pokazała, jak ważna w dbałości o zabytki sakralne jest wymiana doświadczeń i poglądów między dwiema stronami świecką i kościelną – podsumowała s. dr Natanaela Błażejczyk CSSF, sekretarz Rady ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego działającej przy Konferencji Episkopatu Polski.

Głównym organizatorem konferencji, która odbyła się w dniach 26-28 września na Zamku w Malborku był Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków. Przedstawiane referaty i dyskusje koncentrowały się wokół trzech tematów: prawnej ochrony zabytków, wykorzystania nowych technologii oraz konserwacji obiektów sztuki sakralnej. Podczas sesji przelatały się referaty strony kościelnej i państwowej.

Prawo a ochrona zabytków

Współpracę obu stron, kościelnej i państwowej, ale i pojawiające się problemy omówiła w referacie „Dialog czy konflikt? Współdziałanie na rzecz ochrony zabytków sztuki kościelnej na przykładzie województwa wielkopolskiego” mgr Jolanta Goszczyńska, wojewódzka konserwator zabytków w Wielkopolsce, która ma w swojej pieczy zabytki wchodzące w skład ośmiu diecezji.

Bp dr hab. Michał Janocha, prof. UW, przewodniczący Rady ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego KEP przedstawił „Kilka refleksji teologa na temat konserwacji zabytków”, a s. dr Natanaela Wiesława Błażejczyk CSSF, sekretarz Rady, omówiła „Działalność Konferencji Episkopatu Polski na rzecz ochrony zabytków sakralnych”.

Z kolei prof. dr hab. Kamil Zeidler (UG) i dr Andrzej Moś przedstawili „Zasady współpracy Państwa i Kościoła w zakresie ochrony zabytków”.

– Wystąpienie dr Andrzeja Mosia bardzo mnie zainteresowało – mówi s. Natanaela w rozmowie z KAI. Wskazał na trzy źródła finansowania zabytków, i podkreślił, że nie wszystkie możliwości finansowania dóbr kościelnych, które daje prawo na mocy Ustawy między państwem a Kościołem, są wykorzystywane. Spotyka się często opinie o finansowaniu Kościoła przez państwo, a zapomina się, że fundusze nie idą na Kościół tylko na zabytki sakralne. Prelegent zwrócił też uwagę, jak różnie rozumiemy dobro wspólne, i jako przykład podał spór wokół ołtarza Memlinga, który powinien według jednych wrócić do Kościoła, a według innych pozostać w muzeum. I każdy ma swoje argumenty – dodała s. Natanaela.

Podkreśliła, jak ważna w dbałości o zabytki sakralne jest wymiana myśli i poglądów między dwiema stronami świecką i kościelną, nawiązywanie relacji, wymiana doświadczeń między służbami konserwatorskimi. Przywołała referat prof. Piotra Dobosza z Uniwersytetu Jagiellońskiego, który wskazał na przedwojenną ustawę, według której w komisjach kościelnych powinien być przedstawiciel państwowy, a z kolei w służbach państwowych przedstawiciel kościelny. – W tej chwili nie ma takiego prawnego umocowania konserwatorów diecezjalnych – zauważyła sekretarz Rady ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego KEP.

Zabytkowe cerkwie Ukrainy

W konferencji wziął udział gość z Ukrainy Włodzimierz Gerycz, który wygłosił referat „Drewniane cerkwie Karpat na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO – doświadczenia 10-letniego zarządzania z ukraińskiej strony”. Dr Eugeniusz Zawałeń diecezjalny konserwator archidiecezji przemysko-warszawskiej Kościoła greckokatolickiego z Przemyśla zauważył: – Cieszę się, że na konferencji pojawił się Włodzimierz Gerycz. Uczestniczę w programie opiekunów cerkwi wpisanych na listę UNESCO, ponieważ mamy 8 obiektów sakralnych po stronie ukraińskiej i 8 po stronie polskiej wpisanych na listę tej organizacji. Włodzimierz Gerycz przedstawił problemy w związku z wojną i aktualną sytuację obiektów. Dobrze, że mimo wojny, jak się dowiedzieliśmy, część prac konserwatorskich jest nadal prowadzona – zauważył Eugeniusz Zawałeń.

Drzewa w otoczeniu świątyń i na cmentarzach

Dużym zainteresowaniem spotkał się wykład z pogranicza ekologii i ochrony zabytków, który przedstawił dr inż. arch. kraj. Wojciech Bobek (PK) zatytułowany: „Drzewa, ich znaczenie oraz rola w otoczeniu świątyń i na cmentarzach”. Prelegent omówił m.in. funkcje, formy i dobory gatunkowe drzew przy obiektach sakralnych.

– Bardzo mnie zainteresował ten referat dotyczący drzew, które są często nagminnie wycinane, czy na cmentarzach, czy wokół naszych świątyń, a które są bardzo potrzebne – zauważył ks. dr Michał Mościcki, diecezjalny konserwator zabytków diecezji siedleckiej. – Te tematy powinny być moim zdaniem mocno konsultowane. W czasie konferencji padła propozycja pod adresem autora referatu, by został stworzony swego rodzaju podręcznik, który mógłby pomóc diecezjalnym konserwatorom zabytków współpracującym z proboszczami, aby chronić drzewa, odpowiednio je zabezpieczać, a na pewno nie wycinać i niszczyć, zauważył ks. Mościcki.

Podobnie uważa ks. Paweł Batory z Rzeszowa, konserwator diecezjalny i Dyrektor Muzeum Diecezjalnego: – Referat o drzewach dr inżyniera Wojciecha Bobka to temat bardzo wiążący się z ochroną zabytków, bo mamy zabytkowe drzewa w przestrzeniach wokół zabytkowych kościołów albo na cmentarzach. To jest gorący temat, stosunkowo rzadko poruszany na różnych konferencjach.

Nowe technologie w ochronie zabytków

Powyższy temat został poruszony w kilku referatach, m.in. mgr inż. Michał Dziuba (NIMOZ)zaprezentował „Współczesne techniki w ochronie zabytków sakralnych przed przestępczością i pożarem”, a mgr inż. Paweł Myszka (Pracownia Digitalizacji „Pro Tempus”) – „Znaczenie digitalizacji w ochronie i konserwacji zabytków sakralnych”.

Konserwacja zabytków i dzieł sztuki sakralnej

Ostatnie referaty wygłoszone podczas obrad były poświęcone konserwacji zabytków z przywołaniem konkretnych przykładów. Między innymi dr hab. Jarosław Adamowicz prof. ASP Kraków omówił „Dobre praktyki współczesnej konserwacji dzieł sztuki na przykładzie badań i konserwacji Ołtarz Wita Stwosza i innych przykładów naszego dziedzictwa”.

Z kolei prof. dr hab. inż. arch. Andrzej Kadłuczka (PK),mgr Andrzej Gołembnik (MIK) przedstawili „Prace adaptacyjne przy kolegiacie NMP w Wiślicy jako przykład interdyscyplinarnej współpracy projektantów, badaczy i konserwatorów”, a dr hab. Monika Bogdanowska (wicedyrektor NID) zaprezentowała refleksję: „Co poszło nie tak, czyli o pracach restauratorskich przy malowidłach autorstwa Stanisława Wyspiańskiego w krakowskim kościele ojców franciszkanów”.

Ks. Jacek Kurzydło, dyrektor Muzeum Archidiecezjalnego w Krakowie w rozmowie z KAI podsumował: – Konferencja jest wielkim sukcesem, ponieważ stwarza dobrą płaszczyznę do wymiany myśli, poglądów, spostrzeżeń służb kościelnych i świeckich zajmujących się ochroną zabytków. Jest to niezwykle ubogacające dla obydwu stron. Uważam, że takie konferencje powinny odbywać się cyklicznie, ponieważ wciąż pojawiają się nowe trudności, problemy, decyzje, które trzeba podejmować, i myślę, że takie forum sprawia możliwość wymiany poglądów i wypracowania jednorodnego stanowiska.

Ogólnopolska konferencja naukowa „Ochrona i konserwacja zabytkowych obiektów sakralnych” odbyła się w dniach 26-28 września 2023 r. na Zamku w Malborku.

Patronat Honorowy: dr Jarosław Sellin – Sekretarz Stanu w MKiDN, Generalny Konserwator Zabytków; ks. bp prof. dr hab. Michał Janocha – Przewodniczący Rady ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego KEP.

Główny Organizator: Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków Zarząd Główny.

Współorganizatorzy: Muzeum Zamkowe w Malborku, Rada ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego KEP, Narodowy Instytut Dziedzictwa. Spotkania odbywały się w Centrum Konferencyjnym Karwan.