Marsz Pamięci w rocznicę likwidacji Getta Warszawskiego

Marsz Pamięci, organizowany przez Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma już po raz 13., przejdzie ulicami Warszawy 22 lipca 2024 r., upamiętniając ofiary Wielkiej Akcji Likwidacyjnej przeprowadzonej przez Niemców w 1942 roku. W 82. rocznicę rozpoczęcia deportacji Żydów z warszawskiego getta do obozu zagłady w Treblince szczególna uwaga zostanie poświęcona rabinom, którzy działali na terenie dzielnicy zamkniętej. Marsz rozpocznie się o godz. 18.00.

W trakcie Wielkiej Akcji Likwidacyjnej trwającej od 22 lipca do 21 września 1942 roku, z Umschlagplatzu – placu przeładunkowego przy ulicy Stawki – odjeżdżały pociągi, wywożąc około 5–6 tys. osób dziennie. W miarę postępowania akcji te liczby rosły. W przepełnionych wagonach jadących do obozu i w samej Treblince zamordowano blisko 300 tysięcy mieszkańców i mieszkanek getta warszawskiego. Wielu z nich pozostaje niesłusznie bezimiennych – Marsz ma przywrócić pamięć o nich i o ich tragicznej śmierci.

– Religijni Żydzi stali się pierwszymi ofiarami niemieckich represji od samego początku okupacji. To oni byli najchętniej wybierani przez Niemców jako ofiary ulicznych tortur. Obcinanie bród, połączone z biciem i wyśmiewaniem, czy łapanie na roboty tradycyjnie ubranych Żydów należało do codziennych obrazków, które można było zobaczyć na ulicach Warszawy. Współpracownik konspiracyjnego Archiwum Ringelbluma, Szymon Huberband, w opracowaniu Kidusz ha-Szem (hebr. Uświęcenie [Bożego] Imienia) opisał dziesiątki sytuacji, w których okupant z dzikim okrucieństwem kierował swoją furię przeciwko żydowskiej religii we wszystkich okupowanych miastach Polski – mówi KAI Marta Janczewska z Działu Naukowego ŻIH.

Historyczka podkreśla, że codziennością stało się podpalanie synagog, niszczenie zwojów Tory, znęcanie się nad religijnymi osobami. „Jednocześnie Huberband notuje przykłady bohaterstwa Żydów, którzy gotowi byli ponieść męczeńską śmierć, ratując zwoje Tory czy gasząc płonące synagogi. Huberband określa ich wszystkich męczennikami za wiarę. Inni Żydzi z powodu ciągłych prześladowań decydowali się zmienić tradycyjny strój na ubiór europejski – dodaje.

– W styczniu 1940 roku władze niemieckie zabroniły Żydom odprawiania zbiorowych modlitw, zarówno w synagogach, jak i w domach prywatnych. Na rozkaz okupanta zamknięte zostały rytualne łaźnie. Życie religijne zeszło do podziemia. Diarysta Chaim Aron Kapłan notował: „Synagogi są zamknięte, ale w każdym domu jest prowizoryczna bóżniczka, w której kantor upiększa modły swym śpiewem. Przypomina to w pewnym stopniu czasy inkwizycji hiszpańskiej i maranów – wyjaśnia Marta Janczewska.

Mimo tego, jak wskazuje naukowczyni, w konspiracji kontynuowały działalność liczne jesziwy, w tym działająca pod patronatem cadyka z Góry Kalwarii Metiwta, uważana przed wojną za główną chasydzką jesziwę warszawską.

– W getcie uczyło się w niej potajemnie kilkudziesięciu studentów pod kierownictwem rabina Mendla Hoffera. O funkcjonowaniu jednej z konspiracyjnych jesziw wspominał w marcu 1941 roku Emanuel Ringelblum, obecnie patron Żydowskiego Instytutu Historycznego, który notował: „W żydowskim domu, w zakonspirowanym mieszkaniu, studiują księgi religijne. Lokal jest zamaskowany, otwiera się go tylko zaufanym, którzy znają specjalne hasło (umówiony znak pukania). Siedzi tam liczniejsza grupa uczniów jesziwy i inni i uczą się, studiują. Jeden patrzy w »Ejn-Jakow« [opowieści z Talmudu], drugi odmawia rozdział z Psalmów, trzeci zaś wertuje Gemarę” (ARG, t. 29, s. 222). Huberband wymienia adresy kilkunastu podobnych konspiracyjnych jesziw” – wskazuje historyczka.

Marsz, do którego mogą przyłączyć się wszyscy chcący pielęgnować pamięć o mieszkańcach getta warszawskiego, wyruszy spod pomnika Umschlagplatz (ul. Stawki 10, róg Dzikiej) 22 lipca o godz. 18:00. Przejdzie ulicami: Stawki – Andersa – Anielewicza – Zamenhofa – Dzielna 5.

Pochód zakończy się na skrzyżowaniu ulic Dzielnej i Karmelickiej, gdzie zostanie odsłonięta instalacja artystyczna autorstwa Norberta Delmana, do której uczestnicy Marszu przywiążą wstążki.