Męczennicy warmińscy: ofiary komunizmu i nazizmu (DOSSIER)

W archidiecezji warmińskiej prowadzony jest od dwóch lat proces beatyfikacyjny 46 męczenników z okresu II wojny światowej. Wśród nich jest 9 ofiar niemieckiego nazizmu oraz 37 ofiar komunizmu. Te ostatnie zostały brutalnie zamordowane podczas wkroczenia Armii Czerwonej na tereny Prus Wschodnich w pierwszych miesiącach 1945 r.

W czasie uroczystej sesji w olsztyńskiej archikatedrze św. Jakuba 15 września 2007 r. powołano trybunał kościelny, którego zadaniem będzie stwierdzenie męczeństwa Sług Bożych: ks.Bronisława Sochaczewskiego i 8 towarzyszy – ofiar nazizmu, oraz ks. Józefa Steinki i 36 towarzyszy- ofiar komunizmu. W styczniu 2008 r. abp Wojciech Ziemba dołączył do procesu kolejnych kandydatów na ołtarze.

Inspiracją do wszczęcia tego procesu – wyjaśnia w rozmowie z KAI ks. Janusz Ostrowski z Olsztyna, postulator procesu – była zachęta Jana Pawła II z okresu Wielkiego Jubileuszu do zbierania materiałów o współczesnych męczennikach wiary.

Ofiary nazizmu

Jeśli chodzi o męczenników nazizmu jest to sześciu księży i trzech świeckich. Wszyscy spośród księży zostali aresztowali za niezłomność w prowadzeniu duszpasterstwa polskiej ludności w Prusach Wschodnich i na emigracji. Zginęli w różnych niemieckich obozach koncentracyjnych. Świeccy natomiast zginęli za ratowanie i nieugiętą postawę pomocy więźniom i jeńcom obozów koncentracyjnych. Jeden z nich zginął za dochowanie czystości, mimo groźby śmierci.

Zbrodnie Sowietów

Większość z tych osób – informuje ks. Ostrowski – została zamordowana w styczniu 1945 r., kiedy na tereny Prus Wschodnich weszła armia sowiecka. Przypomnijmy, że to właśnie w Prusach Wschodnich nastąpił pierwszy kontakt Armii Czerwonej z ludnością, która uważana była za niemiecką. Wojska niemieckie wycofały się, a pozostała bezbronna ludność cywilna. Nastąpiły – jak wspominają świadkowie – niewyobrażalne rzezie i tragedie. Na innych terenach zdobywanych przez Sowietów nie występowały one już w takiej skali. Na granicy Prus Stalin kazał umieścić tabliczki: "Tu zaczyna się Germania". Był to sygnał, że jest to kraj wroga i wszystko jest
dozwolone, z pominięciem jakiejkolwiek etyki wojennej.

Przez 2 czy 3 tygodnie panowało na tych terenach absolutne bezprawie. Bezpośrednio po wkroczeniu Rosjan niemal każda spotkana kobieta była gwałcona. Często nie wystarczało to napastnikom. Oprócz gwałtu, rozebrana i zgwałcona niewinna kobieta, bywała przywiązywana do samochodu za nogę i ciągnięta po ulicach miasta. Powszechne było nabijanie kobiet na butelki czy nogi od
krzesła. Następowało potem rozbijanie tych butelek w ciałach kobiet, silnym kopnięciem.

W Prusach Wschodnich obecna była 1. i 2. Armia Białoruska, składająca się głównie z żołnierzy pochodzących z Azji. Świadkowie mówią, że większość z nich stanowili żołnierze skośnoocy, a jedynie oficerowie byli Rosjanami. Reszta to kompletna dzicz. „Liczbę brutalnie zamordowanych, bez żadnego uzasadnienia cywilnych ofiar ocenia się tu na dziesiątki tysięcy” – dodaje ks. Lucjan Świto, delegat arcybiskupa warmińskiego w procesie beatyfikacyjnym.

Poszukiwanie świadków

Do procesu zostało wybranych 46 kandydatów. Dlaczego tylko tyle? Ks. Ostrowski wyjaśnia, że decyduje o tym materiał dowodowy, który dziś bardzo trudno jest uzyskać, po przeszło 60 latach milczenia na ten temat. Kościół nie kanonizuje anonimowych męczenników. Poważnym problemem jest to, że choć okrutna śmierć tych osób zapisała się w pamięci okolicznej ludności, to ludność ta albo zginęła albo wyjechała do Niemiec. Ponadto istotą tego procesu jest wykazanie, iż kandydaci na ołtarze ponieśli śmierć za wiarę w Chrystusa lub za jakąś cnotę, która odnosi się do Boga.

Aby znaleźć świadków – tłumaczy kapłan – imaliśmy się różnych sposobów, m. in. zamieszczaliśmy ogłoszenia w niemieckim czasopiśmie wydawanym przez byłych mieszkańców Warmii. Jest ono rozprowadzane w środowiskach ziomkowskich.

Następnie księża z trybunału beatyfikacyjnego jeździli niemal po całych Niemczech. Przesłuchiwali świadków, którzy z terenów dawnych Prus Wschodnich wyjechali przed kilkudziesięciu laty. Przesłuchiwali też nielicznych polskojęzycznych świadków, którzy
pozostali.

W sumie udało się w ten sposób zdobyć ponad 100 świadectw. Zgodnie z wymogami procesu przyjęto zasadę, że na temat każdej z ofiar muszą istnieć co najmniej 2–3 nawzajem potwierdzające się świadectwa. Tylko takie mogą być brane pod uwagę. Inne ofiary nie mogą
być objęte postępowaniem procesowym ze względu na brak dostatecznego materiału dowodowego.

„W istocie tych 46 męczenników, na temat których udało się pozyskać po kilka świadectw, możemy traktować jako przedstawicieli tysięcy niewinnych ludzi, którzy w podobny sposób zostali bestialsko zamordowani” – wyjaśnia ks. Ostrowski.

Ks. Ostrowski pytany czy można mówić o oznakach kultu, odpowiada, że w tym wypadku nie jest to możliwe ze względu na niemal całkowitą wymianę ludności na terenach Warmii. Nawet miejsca pochówku części spośród ofiar nie są znane, niektórzy z nich zostali zamęczeni w łagrach na Syberii. Nie ma więc bezpośrednich oznak kultu na grobach tych osób, ale istnieje żywa pamięć
wśród świadków. Widoczne oznaki kultu można zauważyć np. w Klebarku Wielkim, gdzie został zamordowany ks. Paweł Chmielewski. Grób tego kapłana do dziś nie został zapomniany, spotkać tam można ludzi przybywających, aby pomodlić się w określonej intencji.

Kim byli męczennicy?

Większość spośród ofiar komunizmu – które są przedmiotem procesu beatyfikacyjnego – stanowi 28 księży. Jest też kilka osób świeckich. Księża ci – jak kapitan na statku – schodzili ostatni. Nie opuszczali parafii dopóki znajdowali się tam wierni. Za to właśnie
zostali zamordowani. Większość spośród 28 kapłanów została po prostu zastrzelona przez Sowietów na stopniach kościoła czy na plebanii. Pięciu z nich oddało życie w łagrach na Syberii. Oddali życie w trosce o swoich wiernych i dlatego uznani zostali za męczenników.

„Są to księża narodowości polskiej i niemieckiej. Wszyscy uważali się za Warmiaków. Paradoks polega na tym, że niektórzy spośród tych kapłanów byli podczas wojny prześladowani przez hitlerowców za to, że głosili kazania po polsku. Po wejściu Armii Czerwonej zostali zamordowani jako Niemcy” – dodaje ks. Świto.

Jeśli chodzi o osoby świeckie, są to w większości kobiety. Była to w przeważającej większości śmierć w obronie czystości, dziewiczej lub małżeńskiej. Można to uznać za śmierć męczeńską w obronie zasad wyznawanej wiary. Część tych kobiet nie została zgwałcona
lecz zastrzelona, gdyż próbowały się bronić. Jedną z nich była Cecylia Grabosz, żona i matka dwójki dzieci. Została zamordowana, kiedy żołnierze sowieccy przybyli do jej domu, aby ją zabrać do swej siedziby, szukając uciech na zimowe wieczory. Cecylia nie chciała pojechać, stawiła opór i została zastrzelona trzymając dziecko na ręku.

„Kobiety, które stawiały słabszy opór przed gwałtem, często ocalały, natomiast ginęły te, które się broniły do końca. Stąd ten motyw męczeństwa w obronie czystości, gdyż można było uratować swoje życie” – wyjaśnia ks. Świto.

Siostrą zakonną, która znalazła się w gronie męczeńskich Sług Bożych, jest Teodora Marianna Witkowska ze Zgromadzenia Sióstr Elżbietanek. Oddała życie w obronie czystości swojej współsiostry Amabilis. Kiedy 24 stycznia 1945 r. wojska sowieckie wkroczyły do Dzierzgonia, nastał czas masowych gwałtów. W cztery dni później do Powiatowego Domu Starców, gdzie siostra Teodora wraz ze współsiostrami skryła się przed atakami czerwonogwardzistów, wtargnął żołnierz rosyjski. Chciał zabrać i zgwałcić młodą współsiostrę Amabilis. Kiedy s. Teodora zasłoniła ją swoim ciałem, padł śmiertelny strzał.

Dalsze etapy procesu

Kolejny etap procesu polega na opracowaniu dokumentacji historycznej każdej ze wspomnianych 46 osób – wyjaśnia ks. Ostrowski. Zajmuje się tym odrębna komisja historyczna, na której czele stoi ks. prof. Andrzej Kopiczko. Jego zadaniem jest odnalezienie w różnych archiwach dokumentów związanych z tymi osobami. W archiwach kościelnych są akty chrztu, zgonu czy inne dokumenty. Ks.
Kopiczko przeprowadził też dokładną kwerendę w archiwum berlińskim, gdzie wywiezione zostały liczne dokumenty z dawnych Prus Wschodnich. Ponadto wszystkie te materiały muszą zostać przetłumaczone na język włoski.

Marcin Przeciszewski

OFIARY KOMUNIZMU

Księża

1. Ks. Albert Prothmann
Ur. 15 czerwca 1876 w Gajkach k. Pieniężna. Świecenia kapłańskie otrzymał w 1904. Pełnił
urząd wikariusza w Świątkach, Głotowie, Lutrach i Bieniewie. Od 1919 był proboszczem parafii w
Prositach. Zamordowany przez żołnierzy radzieckich 4 lutego 1945 w Prositach.

2. Ks. Arthur Linka
Ur. 2 maja 1887 w Olsztynie. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1912 r.. Pełnił urząd
wikariusza w Kalwie, Starym Targu i Biskupcu Reszelskim. Od 1929 był proboszczem parafii w
Jonkowie. Zastrzelony przez żołnierza radzieckiego 26 stycznia 1945 w Jonkowie.

3. Ks. Arthur Schulz
Ur. 11 września 1897 w Londynie. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1923. Sprawował opiekę
duszpasterską w Radostowie, Ornecie, Olecku i Bisztynku. Został zastrzelony przez żołnierzy
radzieckich 30 stycznia 1945 w Bisztynku.

4. Ks. Bernhard Klement
Ur. 17 października 1988 w Butrynach. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1915. Pełnił urząd
wikariusza w Klebarku Wielkim i w parafii św. Jakuba w Olsztynie. Od 1920 był proboszczem parafii
św. Józefa w Olsztynie. Został zastrzelony przez żołnierzy radzieckich 22 stycznia 1945 r. na
plebanii parafii św. Józefa w Olsztynie.

5. Ks. Bruno Bludau
Ur. 9 września 1890 w Miejskiej Woli k. Mingajn. Pełnił urząd wikariusza w Jezioranach,
Długoborze, Królewcu. Od 1931 był proboszczem parafii w Plutach. Wywieziony w 1945 r. do obozu
pracy na Uralu, gdzie zmarł 5 maja 1945.

6. Ks. Bruno Gross
Ur. 6 stycznia 1900 w Plutach. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1924, kanonik warmiński i
doktor prawa kanonicznego. Opiekę duszpasterską sprawował w Kwiecewie, Kwidzynie i Barczewie. Od
1931 pracował w kurii biskupiej we Fromborku. W 1945 został wywieziony do łagrów radzieckich.
Podejmował tam próby posługi kapłańskiej za co był karany. Zmarł z wyczerpania w czerwcu 1946
w obozie pracy w Czeboksarach nad Wołgą.

7. Ks. Bruno Siegel
Ur. 6 listopada 1889 w Brodnicy. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1913. Pełnił urząd
wikariusza w Radostowie, Mrągowie i Dobrym Mieście. Od 1931 był proboszczem parafii w Miłakowie
i kapelanem garnizonu w Morągu. Został zastrzelony przez żołnierzy radzieckich 30 stycznia 1945
w Miłakowie

8. Ks. Bruno Weichsel
Ur. 11 października 1903 w Pieniężnie. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1927. Pełnił
urząd wikariusza w Krekolach, Bieniewie, Malborku, Fromborku, następnie był sekretarzem i
skarbnikiem Kurii Biskupiej. Od 1944 pełnił urząd administratora parafii w Zalewie, gdzie 23
stycznia 1945w tamtejszej kaplicy został zakatowany kolbami i zastrzelony przez żołnierzy
radzieckich.

9. Ks. Ferdinand Podlech
Ur. 22 lutego 1878 w Cerkiewniku. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1904. Pełnił urząd
wikariusza w Lutrach, Lubieszewie, Tujcu, Wilczkowie i Jezioranach. Od 1919 był proboszczem parafii
w Kraszewie. Nękany przez władze nazistowskie z powodu pracy duszpasterskiej wśród młodzieży.
W 1945 r. chronił parafian przed żołnierzami sowieckimi. Wywieziony w 1945 do radzieckich
łagrów, zmarł w 1946 w kopalni odkrywkowej wapnia na Syberii.

10. Ks. Franz Ludwig
Ur. 29 kwietnia 1896 w Ornecie. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1922. Pełnił urząd
wikariusza w Tolkowcu i Pieniężnie, a od 1937 był proboszczem parafii w Sątopach. Za pracę z
młodzieżą i organizowanie zebrań stowarzyszeń władze niemieckie wytoczyły mu proces. Został
zastrzelony przez żołnierza radzieckiego 29 stycznia 1945 w Sątopach

11. Ks. Franz Zagermann
Ur. 28 lipca 1882 w Zawierzu k. Braniewa. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1907. Pełnił
urząd wikariusza w Plutach, Nowej Cerkwi, Dobrym Mieście, Świątkach, Lubieszewie i Malborku. Od
1928 był proboszczem parafii w Unikowie. Od 1940 r. odprawiał nabożeństwa dla polskich
robotników przymusowych. Został zastrzelony przez żołnierzy radzieckich 26 lutego 1945 w
Unikowie.

12. Ks. Georg Heide SVD
Ur. 22 sierpnia 1885 w Wołownie. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1909, werbista. Pracował w
Gimnazjum Misyjnym w St. Wendel. Pełnił urząd rektora w domach misyjnych w Pieniężnie i Nysie.
Po zamknięciu domów misyjnych przez narodowych socjalistów pełnił urząd wikariusza w Braniewie
i Bieniewie oraz administratora parafii w Klonie. Zimą 1945 został zabrany przez Sowietów do
pracy w lesie w Gąbinie. Z powodu wycieńczenia pozwolono mu wrócić do Klonu, gdzie zmarł 8
lipca 1945.

13. Ks. Gerhard Witt
Ur. 3 lipca 1912 w Reszlu. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1937. Pełnił urząd wikariusza w
Leginach i Lidzbarku Warmińskim. Duszpastersko opiekował się Polakami. Jego mieszkanie było
kilkakrotnie przeszukiwane przez gestapo z powodu zaangażowania w duszpasterstwo młodzieży i
głoszonych kazań. W 1937 r. władze niemieckie wytoczyły mu proces sądowy. Po wkroczeniu Armii
Czerwonej znalazł się w obozie pracy przymusowej. Zmarł w radzieckim więzieniu w Elblągu 19
maja 1945.

14. Ks. Gottfried Fuchs SVD
Ur. 4 września 1892 w Leverkusen-Schlehbush. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1915, werbista.
Uczył w szkole misyjnej w Pieniężnie. Po wieloletniej pracy dydaktycznej dotknęły go represje
ze strony władz nazistowskich. W 1941 po zamknięciu szkoły przez narodowych socjalistów pełnił
urząd wikariusza w Sztumie. W nocy z 28/29 stycznia 1945 został zastrzelony przez żołnierzy
radzieckich na plebanii w Sztumie.

15. Ks. Hubert Gross
Ur. 31 stycznia 1908 w Malborku. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1932. Sprawował opiekę
duszpasterską w Ignalinie, Fromborku, Ludwigsort, Mamonowie i Królewcu. Za odczytanie listu
pasterskiego biskupa warmińskiego M. Kallera, skazany przez sąd w Królewcu w 1937 na 8 miesięcy
więzienia w Braniewie. Został zastrzelony przez żołnierza radzieckiego 19 stycznia 1947 w
Królewcu.

16. Ks. Joachim Ziemetzki
Ur. 4 września 1886 w Gietrzwałdzie. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1919. Pełnił urząd
wikariusza w Jonkowie, kuratusa parafii w Prawdziskach i komendariusza parafii w Klonie od 1931,
gdzie był inwigilowany przez gestapo za tworzenie szkoły polskiej. Od 1938 był proboszczem
parafii w Barczewku, gdzie 26 stycznia 1945 został zastrzelony przez żołnierzy radzieckich.

17. Ks. Johannes Frank SVD
Ur. 9 listopada 1900 w Niederscheidweiler k. Trier. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1927,
werbista. Uczył matematyki w szkole misyjnej w Pieniężnie. W 1941 po zamknięciu szkoły przez
narodowych socjalistów sprawował opiekę duszpasterską w Nysie, Głubczycach, Orzyszu i
Opaleńcu. W 1945 został wywieziony w głąb Związku Radzieckiego. Zginął w obozie pracy koło
Stalino (Donieck).

18. Ks. Johannes Lindenblatt
Ur. 23 kwietnia 1882 w Tolnikach k. Reszla. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1905. Opiekę
duszpasterską sprawował w Kłębowie, Królewcu, Kętrzynie, Srokowie i Barcianach. Przed wojną
był przesłuchiwany i śledzony przez gestapo z powodu głoszonych kazań. Został zastrzelony
przez żołnierza radzieckiego 27 stycznia 1945 w Kętrzynie.

19. Ks. Johannes Marquardt
Ur. 18 lipca 1888 w Kłajpedzie. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1913. Pełnił urząd
wikariusza w Kolnie, Sątopach i Lidzbarku Warmińskim. Od 1929 był proboszczem parafii w Paluzach.
Został zastrzelony przez żołnierzy 29 stycznia 1914 w Paluzach.

20. Ks. Josef Steinki
Ur. 19 grudnia 1889 w Głotowie. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1916. Pełnił urząd
wikariusza w Reszlu i w Królewcu, od 1924 był wieloletnim dyrektorem diecezjalnej Caritas.
W 1941 r. skazany na trzy i pół roku więzienia za rozpowszechnianie wiadomości o rozstrzelaniu
przez Niemców kanoników w Pelplinie. Od 1944 był kapelanem w Szpitalu Mariackim w Olsztynie,
gdzie po wkroczeniu sowietów stanął w obronie sióstr i pielęgniarek. Pobity do nieprzytomności
zmarł w więzieniu sowieckim w Olsztynie 16 lutego 1945.

21. Ks. Karl Langwald
Ur. 14 grudnia 1886 w Barczewku. Pełnił urząd wikariusza w Dzierzgoniu, Wrzesinie, Purdzie
Wielkiej, Klebarku Wielkim, Klonie i Olecku. Za opiekę nad polskimi robotnikami sezonowymi był
prześladowany przez gestapo. Działacz społeczno-oświatowy na Warmii. Członek Związku Polaków
w Niemczech. Od 1935 był proboszczem parafii w Kochanówce. Wywieziono go w 1945 do łagrów
radzieckich. Zginął w maju 1945 w obozie pracy koło Czelabińska na Syberii.

22. Ks. Otto Langkau
Ur. 31 października 871 w Podlejkach. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1896. Pełnił urząd
wikariusza w Sztumie, Bisztynku i Biskupcu Reszelskim. Od 1901 był proboszczem parafii w Lesinach
Wielkich, a od 1913 w Bartągu. Został zastrzelony przez żołnierza radzieckiego 22 stycznia 1945
na plebanii w Bartągu.

23. Ks. Paweł Chmielewski
Ur. 2 stycznia 1889 w Unieszewie. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1915. Pełnił urząd
wikariusza w Biesowie, a od 1928 urząd proboszcza w Klebarku Wielkim. Opiekował się ludnością
polską, wspierał szkolnictwo. Mimo ucieczki wielu parafian przed zbliżającą się Armią
Czerwoną, zdecydował się pozostać. Został zastrzelony 22 stycznia 1945 przez żołnierza
radzieckiego na plebanii w Klebarku Wielkim.

24. Ks. Paul Huhn
Ur. 23 października 1906 w Jezioranach. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1933. Pełnił urząd
wikariusza w Iławie, Elblągu i Gąbinie, a następnie proboszcza w Tylży od 1942 i w Tolkmicku od
1944. Został zastrzelony przez żołnierza radzieckiego 26 lutego 1945 w Rychnowach k. Pogrodzia.

25. Ks. Paul Schwartz
Ur. 3 marca 1878 w Lidzbarku Warmińskim. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1903. Pełnił
urząd wikariusza w Kolnie i Elblągu. Od 1921 był proboszczem w Bażynach, a od 1928 w Żegotach.
Został zastrzelony przez żołnierzy radzieckich 12 lutego 1945 w Świętajnie k. Jezioran.

26. Ks. Urlich Schikowski
Ur. 04 sierpnia 1907 w Biskupcu. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1932, doktorat z filozofii
Rzymie. Pełnił urząd wikariusza w parafiach: Stary Targ i Schloeberg k. Tylży. Prześladowany
przez gestapo za działalność duszpasterską. Od 1939 pracował w szpitalu św. Elżbiety w
Królewcu, od 1942 był proboszczem w Chruścielu. Został zastrzelony przez żołnierza
radzieckiego 27 stycznia 1945 w Chruścielu.

27. Ks. Wilhelm Brehm
Ur. 13 kwietnia 1907 w Kwidzynie. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1930. opiekę duszpasterska
sprawował w Długoborze, Chruścielu i Olsztynie. Pełnił urząd prefekta szkół średnich w
Elblągu. W 1939 po likwidacji nauki religii w szkołach został przeniesiony do Biskupca
Reszelskiego, gdzie zginął w styczniu 1945 z rąk żołnierzy radzieckich.

28. Ks. Władysław Świtalski
Ur. 27 czerwca 1875 w Kąkolu k. Leszna. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1899, kanonik
warmiński, doktor filozofii, doktor honoris causa Wydziału Teologicznego w Bonn. Pracował
najpierw jako wikariusz w Olsztynie, następnie jako profesor i rektor Akademii w Braniewie.
Zastrzelony przez żołnierza radzieckiego we Fromborku 9 lutego 1945.

Świeccy

1. s. Marianna (Teodora) Witkowska CSE
Ur. 23 marca 1889 w Kośminie. Elżbietanka. Pracowała w parafiach w Podstolinie, Nidzicy i
Dzierzgoniu. Została zastrzelona przez żołnierza radzieckiego w Dzierzgoniu 28 stycznia 1945,
broniąc cnoty czystości młodszej współsiostry Amabilis.

2. Cecilia Grabosch
Ur. 10 stycznia 1915 w Uniszewie. Matka dwojga dzieci. Została zastrzelona przez radzieckiego
żołnierza w obronie czystości małżeńskiej 22 stycznia 1945 w swoim domu w Wójtowie.

3. Anna Fieberg
Ur. 23 kwietnia 1893 w Dobrym Mieście. Panna. Opiekowała się gospodarstwem domowym brata ks.
Pawła Fieberga w Ornecie. Została zamordowana przez żołnierzy radzieckich w obronie cnoty
czystości 16 lutego 1945.

4. Maria Fischer
Ur. 27 maja 1895 w Bornitach k. Braniewa w rodzinie rolniczej. Panna. Wraz z rodzicami
przeprowadziła się do Ornety, gdzie zajmowała się hafciarstwem. Została zamordowana przez
żołnierzy radzieckich w obronie cnoty czystości 16 lutego 1945.

5. Margaretha Wiewiorra
Ur. 15 października 1928 w Stanclewie w rodzinie rolniczej. Panna. Została zastrzelona przez
żołnierzy radzieckich w obronie czystości 9 marca 1945 w Stanclewie.

6. Gertruda Klimek
Ur. 1922 w Wójtowie. Panna. Została zastrzelona przez żołnierzy radzieckich w obronie
czystości 30 stycznia 1945 w swoim domu w Wójtowie.

7. Agnes Drabińska
Ur. 2 lutego 1922 w Wójtowie w rodzinie rolniczej. Panna. W nocy 23/24 stycznia 1945 została
zastrzelona przez żołnierzy radzieckich w obronie cnoty czystości.

8. Angelica Berger
Ur. 7 kwietnia 1926 w Wilczkowie w rodzinie rolniczej. Panna. Została brutalnie zmaltretowana i
zgwałcona przez żołnierzy radzieckich, w wyniku czego zmarła 24 stycznia 1945.

9. Hedwig Schnarbach
Ur. 16 lipca 1923 w Kaplitynach w rodzinie rolniczej. Panna. Została zastrzelona przez żołnierzy
radzieckich w obronie cnoty czystości 23 stycznia 1945 w swoim domu w Kaplitynach.

OFIARY NAZIZMU HITLEROWSKIEGO

Księża

1. Ks. Bronisław Sochaczewski
Ur. 15 maja 1886 w Brusach k. Chojnic. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1913. Wikariusz w
Świętej Lipce i w Lamkowie. Od 1931 był proboszczem w Krasnej Łące. Za popieranie ludności
polskiej i głoszone kazania prześladowany przez gestapo i wysiedlony z Prus wschodnich. Podczas
kampanii wrześniowej był kapelanem Wojska Polskiego w Gdyni. Został aresztowany przez gestapo i
osadzony w obozach koncentracyjnych w Stutthofie, Sachsenhausen oraz Oranienburgu, gdzie został
zamordowany 13 maja 1940.

2. Ks. Ernest Karbaum
Ur. 4 lutego 1891 w Mingajnach. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1917. Pracował w sierocińcu
dla chłopców w Gdańsku-Starych Szkotach, a od 1931 jako proboszcz w Niedźwiedzicy. Wystarał
się u władz niemieckich o pozwolenie na odprawianie Mszy św. dla polskich robotników
przymusowych. W grudniu 1940 r. osadzony w niemieckim obozie koncentracyjnym w Stutthofie i
zamordowany 18 grudnia 1940 r. Ciało spalono w krematorium.

3. Ks. Paweł Katscherowski
Ur. 7 października 1891 w Wejherowie. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1918. Pełnił urząd
wikariusza w Ostródzie i Kwidzynie. Od 1933 był proboszczem w Butrynach, gdzie bronił Polaków.
Za głoszenie kazań do polskich jeńców wojennych został skatowany przez hitlerowców. Zmarł 29
października 1939 w szpitalu w Olsztynie.

4. Ks. Leo Olszewski
Ur. 14 kwietnia 1894 w Królewcu. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1919. Pełnił urząd
wikariusza w Żegotach, administratora w Tylży, proboszczem w Wischwill i Głaznotach. Od 1936 był
proboszczem parafii w Biderweitschen, a od 1938 w Tylży. Krytykował nazizm. Za duszpasterstwo
wśród Polaków i rozpowszechnianie wiadomości o gwałtach żołnierzy niemieckich w Rosji
uwięziony w 1941 i osadzony w obozie koncentracyjnym w Dachau, gdzie zginął 11 sierpnia 1942.

5. Ks. Stanisław Zuske
Ur. 23 września 1903 w Pierzchnie k. Śremu. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1932. Pracował
jako wikariusz i prefekt gimnazjum męskiego w Krotoszynie, a od 1938 jako prefekt Gimnazjum
Polskiego w Kwidzynie. Został aresztowany przez gestapo 25 sierpnia 1939, a następnie osadzony w
obozach koncentracyjnych w Stutthofie, Sachsenhausen i Dachau. Zginął 12 sierpnia 1942 w komorze
gazowej w Hartheim k. Linzu w Austrii.

6. Ks. Albert Rogaczewski
Ur. 23 kwietnia 1888 w Dąbrówce Malborskiej. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1914. Pełnił
urząd wikariusza w Kętrzynie i Prawdziskach k. Ełku. Za czynny udział w akcji plebiscytowej
został zmuszony do opuszczenia Prus Wschodnich. W 1927 inkardynował się do diecezji
chełmińskiej, a następnie wyjechał do Francji, gdzie opiekował się polską emigracją. Brał
udział we francuskim ruchu oporu. Aresztowany przez gestapo w 1943. był więziony w Lyonie,
Mont-Luc oraz w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie, gdzie zmarł 16 marca 1944.

Świeccy

1. Ryszard Knosała
Ur. 21 lutego 1907 w Żelaznej k. Opola, żonaty. Był nauczycielem w polskich szkołach
katolickich na Warmii. Aresztowany przez gestapo we wrześniu 1939 i osadzony w 1940 niemieckim
obozie koncentracyjnym w Dachau. Jako tłumacz i kierownik poczty obozowej sprowadzał dla
więźniów paczki szwajcarskiego Czerwonego Krzyża. Mając prawo poruszania się po obozie,
przemycał lekarstwa i żywność. Uratował od śmierci wielu współwięźniów. Poddany
doświadczeniom medycznym na tyfus, zmarł 6 lutego 1945.

2. Alfons Żurawski
Ur. w Kajnach w 1914. Za ratowanie od śmierci głodowej jeńców wojennych został uwięziony w
Królewcu, przewieziony do Berlina, gdzie został skazany na karę śmierci, którą wykonano 6
października 1942.

3. Jan Gruba
Ur. w 1920, kawaler. Podczas drugiej wojny światowej przebywał na przymusowych robotach w
Ramsowie. Pracował w gospodarstwie rolnym, którego właściciel był na wojnie. Żona
właściciela za odmowę współżycia z nią, fałszywie oskarżyła Jana wobec gestapo o gwałt na
jej dziecku. Bez sądu, został powieszony przez gestapo na drzewie przy drodze z Ramsowa do
Wipsowa. Umarł jako męczennik cnoty czystości.

Biogramy księży opracowane na podstawie:
Andrzej Kopiczko „Duchowieństwo katolicki w diecezji warmińskiej w latach 1821–1945, część
2: Słownik”, Olsztyn 2003, Wydział Duszpasterski Kurii Metropolitalnej Archidiecezji
Warmińskiej.