Mk 15,20a-32: Jezus Syn Boży królujący z krzyża

Tekst biblijny w przekładzie Biblii Tysiąclecia wyd. V

20a Następnie wyprowadzili Go, aby Go ukrzyżować. 21 I przymusili niejakiego Szymona z Cyreny, ojca Aleksandra i Rufusa, który wracając z pola właśnie przechodził, żeby niósł krzyż Jego. 22 Przyprowadzili Go na miejsce Golgota, to znaczy miejsce Czaszki. 23 Tam dawali Mu wino zaprawione mirrą, lecz On nie przyjął. 24 Ukrzyżowali Go i rozdzielili między siebie Jego szaty, rzucając o nie losy, co który miał zabrać. 25 A była godzina trzecia, gdy Go ukrzyżowali. 26 Był też napis z podaniem Jego winy, tak ułożony: «Król Żydowski». 27 Razem z Nim ukrzyżowali dwóch złoczyńców, jednego po prawej, drugiego po lewej Jego stronie. 28 Tak wypełniło się słowo Pisma: W poczet złoczyńców został zaliczony. 29 Ci zaś, którzy przechodzili obok, przeklinali Go, potrząsali głowami, mówiąc: «Ej, Ty, który burzysz przybytek i w trzech dniach go odbudowujesz, 30 zejdź z krzyża i wybaw samego siebie!» 31 Podobnie arcykapłani wraz z uczonymi w Piśmie drwili między sobą i mówili: «Innych wybawiał, siebie nie może wybawić. 32 Mesjasz, król Izraela, niechże teraz zejdzie z krzyża, żebyśmy widzieli i uwierzyli». Lżyli Go także ci, którzy byli z Nim ukrzyżowani.

Krytyka literacka

1. Kontekst i kompozycja

Fragment poddany analizie znajduje się w sekcji 14,1-15,47. Dotyczy ona wydarzeń mających miejsce w czasie ostatniej Paschy Jezusa spędzonej w Jerozolimie. Starannie skomponowana narracja św. Marka pragnie przekonać czytelników to wyznania razem z Setnikiem wiary w Jezusa Syna Bożego. R. Molloney uważa, że Ewangelista uzyskuje ten cel przez zastosowanie dwóch technik narracyjnych. Pierwsza z nich to tzw. interkalacja, czyli włączenie w główny wątek opowiadania innych pobocznych historii, które stanowią klucz interpretacyjny dla historii wiodącej. Drugi zabieg polega na opowiadaniu poszczególnych wydarzeń stosując ironię bazującą na wieloznacznym rozumieniu słów i wydarzeń. Ironia jako zabieg literacki jest starsza niż mowa. Jej użyteczność polega na prostym przeniesieniu czytelnika od sensu dosłownego do głębszej interpretacji zjawiska lub wydarzenia poddawanego opisowi. Często sens, który odbiorca odczytuje intuicyjnie jest sprzeczny z tym zamierzonym przez autora. W przypadku opisu męki i śmierci Chrystusa przez przywołanie tragicznych, pełnych okrucieństwa scen z końca życia Jezusa Ewangelista paradoksalnie ogłosi wypełnienie się Bożego planu.

Poniższą perykopę należy podzielić na dwie sekcje. Linia podziału przebiega w w. 25, który wieńczy opis ukrzyżowania.

15,20a–25 – ukrzyżowanie Jezusa

15,26–32 – przechodnie i żydowscy przywódcy ironicznie ogłaszający prawdę o tożsamości Jezusa.

Akcja pierwszej sekcji jest prowadzona przez żołnierzy rzymskich, w których ręce trafia Jezus. Oni stają się podmiotami wszystkich czasowników używanych w tej perykopie. Każdy z nich funkcjonuje w czasie teraźniejszym, który został zastosowany do opisu przeszłości. Przez to, mimo iż opis jest surowy w ukazywaniu faktów, zyskuje swoją dynamiczność. Milkną wszystkie głosy skandujące: ukrzyżuj go! (w. 25b), okrzyki pełne przemocy i obelg (ww. 16-20a i ww. 26-32). W tle panuje cisza, która skupia uwagę na śmierci Chrystusa.

W drugiej sekcji wiszący pomiędzy dwoma łotrami Chrystus staje się przedmiotem kpin. Poszczególni przechodnie, arcykapłani zwracający się do Jezusa przypominają jego nauczanie, które odczytują w świetle obecnych wydarzeń jako fałszywe. Dla nich wszystkich ukrzyżowanie staje się świadectwem jego porażki.

Kompozycja fragmentu nawiązuje do treści Ps 22. Pierwsze jego echo można odnaleźć w w. 24, gdzie wspomina się o cierpieniu wiernego sługi Bożego wystawionego na złą wolę bezbożnych. Nie jest on cytowany dosłownie aż do w. 34, ale jego reminiscencje ewidentnie kształtują narrację męki.

2. Gatunek literacki

Przyjmuje się, że Ewangelia Marka wytworzyła nowy gatunek literacki dla opisania życia Jezusa, który nie można zaliczyć ani do biografii ani zwykłego historycznego opisu życia osoby. Analizowany fragment jest przykładem opisu męki Chrystusa stanowiącym gatunek literacki sam w sobie. Na niego będą stylizować swoje opisy śmierci hagiografowie późniejszych męczenników. Zawiera on nie tylko oszczędną choć sugestywną relację wydarzenia, ale przede wszystkim jego interpretację, do której dochodzi się przez zdemaskowanie ironii.

Orędzie teologiczne

• Jezus wycieńczony wcześniejszym biczowaniem mógł potrzebować pomocy w niesieniu swojego krzyża. Stąd wynikła konieczność przymuszenia przypadkowej osoby do dźwigania patibulum poprzecznej belki krzyża. Szymon niosący ją w zastępstwie Jezusa jest osobą dokładnie określoną. Pochodzi z Cyreny libijskiej w Afryce północnej, gdzie znajdowała się diaspora żydowska. Wspomnienie postaci Szymona jest nie tylko przywołaniem kolejnego faktu związanego z ukrzyżowaniem Jezusa, ale i może być dowodem na uwiarygodnienie tych wydarzeń. Zostało wspomniane, że jest ojcem Aleksandra i Rufusa, którego prawdopodobnie wspomina św. Paweł w Rz 16,13, jako członka tej wspólnoty. Druga Ewangelia była skierowana właśnie do tego środowiska. Wzmianka o jego pochodzeniu może być też inaczej interpretowana. Nazwa kyreneraios może być odczytywana jako „pochodzący z pola”, co by wskazywało, że prawdopodobnie był rolnikiem.
• Miejsce, na którym został ukrzyżowany Chrystus, określone przez Ewangelistę jaką Golgota, było legendarną lokalizacją, w której miała pozostawać czaszka Adama. Grecka nazwa Golgota pochodząca od aramejskiego gulguta może oznaczać czaszkę, kamień bądź głowę. Przyjmując możliwość, że to wyrażenie mogło zostać użyte w znaczeniu – głowa, istnieje prawdopodobieństwo, że autor nawiązuje do tradycji rzymskiej. Każda wygrana odniesiona na polu bitwy wieńczona była triumfalnym pochodem kończącym się w świątyni Jowisza kapitolińskiego w tzw. „miejscu głowy”. Ta hipoteza nie jest wystarczająco potwierdzona. Umożliwiałaby ona dostrzeżenia w opisie męki stylizacji na triumfalny pochód króla utrzymany w ironicznej konwencji.
• Gest podania wina z mirrą, które miał otrzymać Chrystus od żołnierzy może być interpretowany dwuznacznie. Zgodnie z nauczaniem rabinów można go odczytywać jako gest miłosierdzia. Nakazywano tym którzy cierpią ból podawać wino zaprawione ziołami dla jego uśmierzenia. Nie ma jednak dowodów na to, że mira działa w ten sposób. W czasach rzymskich wino z perfumami było wykwintnym napojem. Zatem podanie go Jezusowi to prawdopodobnie kolejna kpina z jego jako króla żydowskiego. W Ewangelii św. Mateusza jest wspomniane, że Jezus otrzymuje wino z żółcią – wyjątkowo gorzką substancją uznawaną za truciznę. Można tę wzmiankę potraktować jako nawiązanie do Ps 69,21. Ewangelista Mateusz bez wątpliwości odbiera ten czyn jako wrogi w stosunku do Jezusa.
• W w. 25 Ewangelista podaje ramy czasowe, w jakich odbywa się rozstrzygnięcie „sprawy Jezusa”. Jest to drugie z serii odniesień do czasu w jego relacji o ukrzyżowaniu Jezusa:

1. 1 „bardzo wcześnie rano”,
2. 25 „trzecia godzina”,
3. 33 „od godziny szóstej […] aż do dziewiątej”,
4. 34 „o godzinie dziewiątej „
5. 42 „gdy zbliżał się wieczór”.

Zgodnie z powszechnym sposobem liczenia czasu w ciągu dnia, każda godzina była liczona od świtu. Trzecia godzina odpowiadałaby zatem obecnej 9:00. Nie zgadza się to z przekazem Ewangelii św. Jana, która ukazuje Jezusa nadal sądzonego w pretorium „około godziny szóstej ” (19,14). Wobec braku wyraźnie preferowanego rozwiązania tego problemu, można jedynie stwierdzić, że ukrzyżowanie Jezusa rozpoczęło się między godziną dziewiątą a wczesnym popołudniem.

• Św. Marek nie zdradza żadnych szczegółów ukrzyżowania. Stwierdza jedynie, że miało ono miejsce i kto tego dokonał. Tabliczka z napisem król żydowski staje się komentarzem tego co zostało dokonane. To co wydaje się być ironiczne zostaje ogłoszone przez Ewangelistę jako prawdziwe. Obelgi przechodniów i arcykapłanów czerpią z głoszonego przez niego nauczania. Zostaje wspomniana mowa o odbudowie świątyni w ciągu trzech dni (w. 29), o dokonaniu powszechnego zbawienia (w. 30), o jego godności królewskiej (w. 31a). Ewangelista śmiało i bez wątpliwości ogłasza, że Jezus jest królem. Postawienie go w gronie dwóch przestępców (w. 27), wykazywanie jego niemocy przez niezapobieżenie przyjęcia przez niego kary (w. 31), bycie nieugiętym na wezwania do zejścia z krzyża (w.32) które udowodniło by jego moc i posłannictwo tworzą punkt wyjścia do ogłoszenia, że zmaltretowany i znieważony na krzyżu Jezus jest Zbawicielem, Chrystusem, królem Izraela. Jak wskazuje R. Molloney ukrzyżowanie Mesjasza i syna Bożego w połączeniu z wykpiwaniem ze strony świadków i przywódców żydowskich jest właściwym łącznikiem stosowanej przez św. Marka ironii słownej z ironią sytuacyjną.

Nauczanie Ojców Kościoła

Zbieranie się na modlitwie w określonych godzinach:

Niech wasze modlitwy będą odmawiane w „trzeciej godzinie”.  Wtedy bowiem Piłat wydał wyrok na naszego Pana i Zbawiciela, aby go ukrzyżować. Niech wasze modlitwy będą odmawiane także o godzinie szóstej, bo w tym czasie został ukrzyżowany. Przestrzegamy także „dziewiątej godziny” modlitwy; bo w tym czasie zaćmiło się słońce, a ziemia zatrzęsła się ze zgrozy, nie mogąc patrzeć na te gorzkie okrucieństwa. Konstytucje Świętych Apostołów 8.34.

Spór o godzinę męki Chrystusa:

Jeden ewangelista mówi, że Pan został ukrzyżowany w godzinie szóstej, a inny w godzinie trzeciej. Jeśli tego nie rozumiemy, pozostajemy w zdumieniu. Kiedy zaczynała się szósta godzina, Piłat miał zasiadać na tronie sędziowskim. W rzeczywistości, kiedy Pan został wywyższony na drzewo, była to szósta godzina… Zabili go już wtedy, gdy krzyczeli. Urzędnicy państwowi o szóstej godzinie ukrzyżowali, przestępcy o trzeciej godzinie krzyczeli. To, co niektórzy robili rękami o szóstej godzinie, inni językiem o trzeciej godzinie. Bardziej winni są ci, którzy szaleli krzykiem, niż ci, którzy służyli w posłuszeństwie. Św. Augustyn Komentarz do Psalmów 64.5.

Król Chwały:

Nie został okrzyknięty królem chwały przez aniołów, dopóki nie został napiętnowany na krzyżu jako „Król Żydów”. Jesteś mu winien swoje życie jako dług za te przysługi. Więc postaraj się jak najlepiej odpowiadać przed nim w taki sam sposób, w jaki stał się odpowiedzialny za ciebie. Albo nie dawaj się w ogóle ukoronować kwiatami, jeśli nie możesz nosić cierni, ponieważ kwiatami nie możesz być ukoronowany. Tertulian De Corona 14.

Różnica między dwoma łotrami:

O złodziejach ukrzyżowanych z Nim powiedziano: „Poczytany był wśród niegodziwców”. Do tego czasu obaj byli niegodziwi, ale jeden z nich już nie był niegodziwy. Albowiem jeden był zły do ​​końca, nie poddając się zbawieniu i chociaż ręce miał skrępowane, uderzał bluźnierczo językiem. Cyryl Jerozolimski Katechezy przedchrzcielne i mistagogiczne 13.30.

Kultura i sztuka

Galeria zdjęć (3 zdjęć)

Nauczanie Kościoła

„Przyszedł tedy Syn, zesłany przez Ojca, który wybrał nas w Nim przed stworzeniem świata i do przybrania za synów Bożych przeznaczył, ponieważ w Nim spodobało mu się odnowić wszystko (por. Ef 1, 4-5 i 10). Żeby wypełnić wolę Ojca, Chrystus zapoczątkował Królestwo niebieskie na ziemi i objawił nam tajemnicę Ojca, a posłuszeństwem swym dokonał odkupienia. Kościół, czyli Królestwo Chrystusowe, już teraz obecne w tajemnicy, dzięki mocy Bożej rośnie w sposób widzialny w świecie. Znakiem tego początku i wzrastania jest krew i woda wypływające z otwartego boku Jezusa ukrzyżowanego (por. J 19, 34), a zapowiedzią słowa Pana odnoszące się do Jego śmierci na krzyżu: «A ja, gdy wywyższony zostanę ponad ziemię, wszystkich do siebie pociągnę» (J 12, 32). Ilekroć na ołtarzu sprawowana jest ofiara krzyżowa, w której «na Paschę naszą ofiarowany został Chrystus» (1Kor 5, 7), dokonuje się dzieło naszego odkupienia. Równocześnie w sakramencie chleba eucharystycznego uprzytamnia się i dokonuje jedność wiernych, którzy stanowią jedno ciało w Chrystusie (por. 1Kor 10, 17). Wszyscy ludzie powołani są do tego zjednoczenia z Chrystusem, który jest światłością świata i od którego pochodzimy, dzięki któremu żyjemy, do którego zdążamy.”

Konstytucja Lumen Gentium nr 3

„Alumni winni doskonale rozumieć, że nie są przeznaczeni do panowania i do zaszczytów, ale że poświęcają się całkowicie na służbę Bogu oraz posługę duszpasterską. Ze szczególną troskliwością należy ich wychowywać w posłuszeństwie kapłańskim, w sposobie ubogiego życia i w duchu wyrzeczenia się, aby także z tego, co jest dozwolone, ale nie przystoi, ochoczo umieli zrezygnować i przyzwyczajali się upodabniać do ukrzyżowanego Chrystusa.”
Dekret o formacji Kapłańskiej II Soboru Watykańskiego nr 9

„«Hosanna!» «Ukrzyżuj go!» W tych dwóch okrzykach, wznoszonych przez tych samych prawdopodobnie ludzi w odstępie kilku dni, można by wyrazić zwięźle znaczenie dwóch wydarzeń, które wspominamy w liturgii dzisiejszej niedzieli.

Z wołaniem: «Błogosławiony, który przychodzi w imię Pańskie!» i z gałązkami palmowymi w dłoniach mieszkańcy Jerozolimy w porywie entuzjazmu wychodzą na powitanie Jezusa, który wjeżdża do miasta na grzbiecie osiołka. Okrzykiem «Ukrzyżuj go!», wzniesionym dwukrotnie, coraz bardziej zacietrzewiony tłum domaga się od rzymskiego gubernatora skazania oskarżonego, który milcząc stoi pośrodku pretorium.

Nasza liturgia zaczyna się zatem od «Hosanna!», a kończy na «Ukrzyżuj go!» Palma triumfu i krzyż męki: nie ma między nimi sprzeczności, ale zawiera się tu raczej sama istota tajemnicy, którą chcemy ogłosić. Jezus wydał się na mękę dobrowolnie, nie został zmiażdżony przez moce większe od Niego. Z własnej woli przyjął śmierć na krzyżu i w śmierci odniósł zwycięstwo.”

Św. Jan Paweł II Homilia z mszy w Niedzielę Palmową w 2001 r.

Refleksja i modlitwa:

• Według jakiego klucza podejmuję najważniejsze decyzje mojego życia? Czy postępują zgodnie z „nauką krzyża” czy wierzę ślepo w powszechnie lansowane opinie?
• Jak oceniam moją cierpliwość wobec działającego w moim życiu Boga? Jak przyjmuję Wolę Bożą?

Bibliografia:

Black A., Mark (The College Press NIV Commentary; Joplin: College Press Pub. Co. 1995).

France, R. T., The Gospel of Mark, A Commentary on the Greek Text (Grand Rapids; Paternoster Press 2002).

Harrington W. J., Reading Mark for the First Time (New York; Paulist Press. 2013).

Moloney, F. J. Mark: Storyteller, Interpreter, Evangelist (Peabody: Hendrickson Publishers 2004).

Literatura dodatkowa uzupełniająca:

Healy M., Ewangelia według św. Marka (Katolicki Komentarz do Pisma Świętego; Kraków: W Drodze 2020).
Kubisiak P., „Historia kary krzyżowej w czasach starożytnych” Warszawskie Studia Teologiczne 33/1 2020, 257-273.
Tronina A., Drzewo życia w rajskim ogrodzie Biblijne korzenie mistyki Krzyża (Częstochowa: Edycja św. Pawła 2011).