Drukuj Powrót do artykułu

2,5 mln Polaków zaangażowanych w kościelne organizacje non-profit

14 listopada 2016 | 15:41 | lk / bd Ⓒ Ⓟ

Sample Fot. pixabay.com

W podmiotach wyznaniowych sektora non-profit w Polsce, m.in. w organizacjach przyparafialnych, zaangażowanych jest ponad 2,5 mln osób. Z ich pracy korzysta blisko 5 mln odbiorców. Dane te są częścią raportu na temat trzeciego sektora, opracowanego przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) i Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego (ISKK).

W raporcie, w ramach badań całego sektora non-profit w Polsce, zwrócono uwagę na znaczącą rolę podmiotów wyznaniowych, które prowadzą działalność społeczną mieszczącą się w sferach pożytku publicznego.

W badaniu wyróżnione zostały dwa typy takich podmiotów. Pierwszym są jednostki posiadające odrębną osobowość cywilno-prawną, czyli społeczne podmioty wyznaniowe (SPW). Drugi typ obejmuje organizacje działające w obrębie parafii Kościoła katolickiego (POKK). Mają one charakter oddolny (grass-roots) i nie są objęte rejestracją w ramach struktur państwowych.

Liczba podmiotów wyznaniowych

W 2014 r. funkcjonowało 1,8 tys. zarejestrowanych społecznych podmiotów wyznaniowych. Zdecydowana większość z nich działała w ramach Kościoła katolickiego (96%). Organizacje przyparafialne Kościoła tworzyły znacznie liczniejszą zbiorowość – w 2013 r. działalność prowadziło 61 tys. podmiotów.

Liczebność zarówno społecznych podmiotów wyznaniowych w latach 2010-2014, jak i przyparafialnych organizacji Kościoła katolickiego w latach 2008-2013 nie zmieniły się.

Wyraźny wzrost liczby badanych organizacji zaobserwowano natomiast w latach wcześniejszych. W 1998 r. liczba przyparafialnych organizacji Kościoła nie przekraczała 40 tys., zaś społecznych podmiotów wyznaniowych w 1997 r. było 1 tys. Wzrost ich liczebności do aktualnego poziomu dokonał się w latach 90. i na przełomie wieków. Od 2008 r. ich liczba ustabilizowała się.

Założyciele i wiek organizacji

Niemal wszystkie społeczne podmioty wyznaniowe (98%) zostały formalnie założone przez podmioty kościelne (wyznaniowe).

Przyparafialne organizacje nie wymagają rejestracji, co nie oznacza, że funkcjonują w sposób zupełnie dowolny. Ich działalność opiera się na przepisach prawa kanonicznego dotyczących publicznych i prywatnych stowarzyszeń wiernych. Większość z aktywnych w 2014 r. POKK została założona przez duszpasterzy z terenu parafii (52%) lub duszpasterzy wspólnie z osobami świeckimi (29%). Jedynie 13% organizacji powstało z inicjatywy wyłącznie osób świeckich.

O nieformalnym charakterze POKK świadczy fakt, że zdecydowana większość z nich nie przynależała w 2014 r. do żadnych struktur federacyjnych (43%), a blisko 1/5 była członkiem struktur o charakterze nieformalnym (23%). Jednocześnie ponad 1/3 podmiotów zadeklarowała przynależność do różnego typu formalnych struktur krajowych (25%) lub międzynarodowych (8%).

Ustalenie jednoznacznej daty powstania jednostek przyparafialnych nie jest proste. W przypadku niektórych organizacji jest ona tożsama z datą powołania danej parafii. Niepełne dane wskazują jednak, że połowa przyparafialnych organizacji Kościoła katolickiego powstała po 1989 r., w tym 27% w latach 1990-2005.

Zasięg prowadzonej działalności

Działalność podmiotów wyznaniowych ma przede wszystkim charakter lokalny. Ponad 3/4 POKK działało co najwyżej na terenie jednej parafii, zaś 40% SPW było aktywnych w obrębie najbliższego sąsiedztwa lub gminy. Jednocześnie SPW nieco częściej podejmowały działania o szerszym zasięgu – na terenie powiatu (19%), województwa (18%), a także na terenie całego kraju (20%). Wśród organizacji przyparafialnych podmioty, których aktywność wykraczała poza obszar jednej parafii stanowiły jedynie 17% zbiorowości.

Zarządzanie

Ponad połowa parafialnych organizacji kierowana była w 2014 r. przez osobę duchowną, ponad 1/3 przez osobę świecką, a 1/8 przez grupę osób. Jedynie 2% podmiotów nie miało żadnego ciała kierowniczego.

Jedynie niewielka część społecznych podmiotów wyznaniowych (3%) oraz organizacji przyparafianych (12%) przeprowadziła w 2014 r. wybory do władz jednostki. Dla porównania wśród stowarzyszeń i podobnych organizacji społecznych analogiczny odsetek wyniósł 21%, natomiast wśród fundacji – 15%.

Rodzaje i dziedziny działalności

Społeczne podmioty wyznaniowe ze względu na swój zinstytucjonalizowany charakter prowadziły w 2014 r. różne rodzaje działalności. Blisko połowa organizacji zajmowała się wyłącznie nieodpłatną działalnością statutową (48%). Niewiele mniej jednostek zadeklarowało prowadzenie dodatkowo w ramach statutu odpłatnej działalności (44%).

Społeczne podmioty wyznaniowe odróżnia od przyparafialnych organizacji Kościoła dziedzina działalności. W 2014 r. SPW realizowały głównie zadania w sferze usług społecznych – edukacji i wychowania, badań naukowych (50%), pomocy społecznej i humanitarnej oraz ratownictwa (36%), a następnie ochronie zdrowia (14%) oraz kulturze i sztuce (11%). Działalność ściśle religijną prowadziła blisko ¼ podmiotów.

POKK znacznie częściej deklarowały, że ich działania miały głównie wymiar religijny (83%), choć ich aktywność widoczna była także w innych obszarach – edukacji i wychowaniu, badaniach naukowych (31%), kulturze i sztuce (23%), sporcie, turystyce, rekreacji i hobby (21%), pomocy społecznej, humanitarnej i ratownictwie (18%).

SPW realizowały także działalność odpłatnie. Blisko 1/4 z nich oferowała odpłatnie dobra i usługi w zakresie edukacji (24%), pomocy społecznej i humanitarnej (wraz z ratownictwem) (11%) oraz ochronie zdrowia (5%).

Prawie połowa organizacji przyparafialnych (47%), jak i społecznych podmiotów wyznaniowych (47%) adresowała swoją działalność do dzieci i młodzieży. Społeczne podmioty wyznaniowe nieco częściej niż organizacje przyparafialne działały na rzecz osób niepełnosprawnych (22% wobec 17%).

Blisko 1/3 funkcjonujących w parafiach organizacji kierowała swoją działalność do osób w wieku emerytalnym, podczas gdy wśród społecznych podmiotów wyznaniowych analogiczny odsetek wyniósł 13%. Największe zróżnicowanie zaobserwowano w działaniach na rzecz osób ubogich – podejmowała je blisko 1/4 organizacji przyparafialnych i mniej niż 1/10 społecznych podmiotów wyznaniowych.

Działania na rzecz odbiorców indywidualnych

Organizacje przyparafialne dostarczały przede wszystkim duchowego wsparcia odbiorcom swojej działalności (81%) oraz organizowały czas wolny i wypoczynek (29%). Pomoc materialną świadczyła blisko 1/5 jednostek, zaś 15% – pomoc żywieniową.

W ramach pomocy materialnej organizacje przyparafialne przekazywały potrzebującym dary rzeczowe, w tym dary, które zakupiły (16%) oraz dary, które same otrzymały (15%). Szacunkowa wartość przekazanych przez POKK darów, które wcześniej otrzymały od darczyńców, wyniosła w 2014 r. 49,7 mln zł, natomiast darów zakupionych – 20,9 mln zł.

Poza działalnością na rzecz odbiorców indywidualnych SPW zajmowały się w 2014 r. organizacją imprez (27%), a także dostarczały usługi instytucjom lub organizacjom, np. szkołom, urzędom, domom dziecka lub klubom sportowym (11%). Przeciętna organizacja wsparła w 2014 r. 33 instytucje, jednak połowa społecznych podmiotów wyznaniowych dostarczała dobra lub usługi nie więcej niż 5 jednostkom.

Przyparafialne organizacje poza działaniami na rzecz całej parafii (90%), podejmowały także aktywność na rzecz członków organizacji (27%), a także osób z nią nie związanych (17%).

Łącznie w organizowanych przez społeczne podmioty wyznaniowe imprezach w 2014 r. wzięło udział 1,1 mln osób. Akcje organizowane przez podmioty parafialne gromadziły znacznie więcej uczestników. Jednostki objęte badaniem ISKK po uogólnieniu wyników zadeklarowały 3,8 mln osób, tj. średnio 180 osób na organizację.

Baza członkowska

Pomiędzy społecznymi podmiotami wyznaniowymi a przyparafialnymi organizacjami Kościoła katolickiego zaobserwowano wyraźne różnice w zakresie posiadanej bazy członkowskiej.

Ze względu na niezinstytucjonalizowany charakter przyparafialnych organizacji Kościoła mogły one zrzeszać wyłącznie osoby fizyczne. W 2013 r. przynależało do tych organizacji 2,6 mln członków, z czego 63% stanowiły kobiety. Przeciętnie organizacje parafialne zrzeszały 43 osoby, jednak połowa podmiotów posiadała nie więcej niż 22 członków.

W ostatnich kilkunastu latach średnia liczba członkostw w POKK zmniejszyła się, co wynika z szybszego wzrostu liczby jednostek niż liczby członkostw w tych organizacjach.

Wśród społecznych podmiotów wyznaniowych 1/5 organizacji zrzeszała w 2014 r. osoby fizyczne, a jedynie 8% osoby prawne. Łącznie należało do nich 70,4 tys. członków, z czego 69,2 tys. stanowiły członkostwa osób fizycznych (98%). Przeciętna organizacja deklarowała przynależność średnio 39 osób. Udział kobiet wśród członków wyniósł 71%.

Zatrudnienie

Większość społecznych podmiotów wyznaniowych dysponowała płatnym personelem (87%), w tym aż 83% zatrudniało pracowników na umowę o pracę. Ponad 1/3 tych podmiotów posiadała więcej niż 20 pracowników etatowych (34%), podobnie organizacje zatrudniające od 6 do 9 osób (32%), a podmioty z co najwyżej 5 pracownikami stanowiły 18%. Jedynie 4% SPW zatrudniało tylko na umowy cywilnoprawne, podczas gdy wśród innych rodzajów organizacji społecznych analogiczny odsetek był znacznie wyższy (odpowiednio 24% i 32%).

Łącznie w SPW na koniec 2014 r. zatrudnionych było 38,5 tys. osób, w tym dla 88% z nich organizacje te stanowiły główne miejsce pracy. Czas, który osoby zatrudnione poświęciły na pracę odpowiadał 32,8 tys. etatów. Podmioty zatrudniające na podstawie stosunku pracy posiadały przeciętnie 26 pracowników, jednak połowa organizacji zatrudniała nie więcej niż 15 osób. Zdecydowaną większość pracowników etatowych stanowiły kobiety (81%).

Osoby zatrudnione w SPW były głównie w wieku produkcyjnym (95%). Ponad połowa z nich posiadała wykształcenie wyższe (55%), blisko 1/3 średnie lub policealne (30%). Osoby o wykształceniu zasadniczym zawodowym stanowiły 12% zatrudnionych.

Liczba zatrudnionych na umowy cywilnoprawne była znacznie niższa (10,1 tys. osób). Udział kobiet wśród zatrudnionych w tym trybie również był mniejszy (62%). Średnia liczba osób zatrudnionych na umowy cywilnoprawne w 2014 r. była dwa razy wyższa niż mediana (odpowiednio 6 i 3 osoby).

Ze względu na specyfikę działalności i niezinstytucjonalizowany charakter przyparafialne organizacje Kościoła katolickiego nie posiadały płatnego personelu.

Praca społeczna

Poza zatrudnieniem etatowym i pozaetatowym społeczne podmioty wyznaniowe korzystały z pracy społecznej świadczonej przez członków organizacji bądź wolontariuszy zewnętrznych (40%). Łącznie pracę społeczną świadczyło w 2014 r. 61,6 tys. osób, z czego ponad 3/4 stanowiły osoby spoza organizacji (78%). Udział kobiet wśród pracujących społecznie był niższy niż w przypadku zatrudnienia i w 2014 r. wyniósł 74%.

Znaczna część (80%) przyparafialnych organizacji Kościoła katolickiego angażowała swoich członków w pracę społeczną na rzecz jednostki. W 2014 r. było to 1,5 mln osób, z czego 63% stanowiły kobiety. Przeciętna organizacja włączała w swoją działalność 33 członków pracujących społecznie.

Szacunkowa liczba godzin pracy społecznej członków organizacji przyparafialnych w 2014 r. wyniosła średnio 512 godzin, jednak w połowie podmiotów było to nie więcej niż 100 godzin.

Ponad 1/5 przyparafialnych organizacji korzystała z pracy społecznej wolontariuszy zewnętrznych (22%). Liczba osób niebędących członkami, które w 2014 r. zaangażowały się przynajmniej raz w pracę społeczną na rzecz organizacji wyniosła 154,6 tys., przy czym udział kobiet i mężczyzn był niemalże równy.

O skali zaangażowania członków organizacji przyparafialnych świadczy częstotliwość ich spotkań. W 2014 r. w 44% jednostkach członkowie spotykali się przynajmniej raz w miesiącu, w 35% podmiotach – raz w tygodniu lub częściej, zaś w 16% – kilka razy w roku.

Przychody i koszty działalności

Różnice pomiędzy społecznymi podmiotami wyznaniowymi a organizacjami przyparafialnymi widoczne są również w aspekcie finansowym prowadzonej działalności.

Większość SPW (92%) operowało w 2014 r. środkami. Łączna suma środków zgromadzonych w 2014 r. wyniosła 2,4 mld zł. Zdecydowana większość omawianych organizacji poniosła również koszty działalności statutowej (95%) oraz działalności gospodarczej (15%). Blisko 63% organizacji osiągnęło w 2014 r. zrównoważony wynik finansowy, 23% wynik dodatni, a 15% – ujemny.

W 2014 r. aż 62% przychodów społecznych podmiotów wyznaniowych stanowiły przychody o charakterze nierynkowym, przy czym ponad połowa środków (51%) pochodziła ze źródeł publicznych – najczęściej od administracji samorządowej (39%) oraz od administracji rządowej (10%).

Oprócz źródeł krajowych społeczne podmioty wyznaniowe mogły korzystać ze środków europejskich poprzez uczestnictwo w projektach Europejskiego Funduszu Społecznego, ale w 2014 takie uczestnictwo zadeklarowało jedynie 4% społecznych podmiotów wyznaniowych.

Wśród przyparafialnych organizacji kościelnych nieco ponad połowa nie operowała finansami (55%). Z tych, które zadeklarowały posiadanie przychodów lub kosztów, 20% osiągnęło dodatni wynik finansowy za 2014 r.

Znaczna część dochodowych organizacji pozyskiwała środki z darowizn, m.in. od parafii (60%), połowa gromadziła składki członkowskie, a 46% organizowało zbiórki środków na swoją działalność. Jedynie 6% przyparafialnych organizacji korzystało ze wsparcia finansowego ze źródeł publicznych.

Infrastruktura

Odmienność społecznych podmiotów wyznaniowych i organizacji przyparafialnych dostrzegalna jest też w wykorzystywanej przez nie infrastrukturze. Wśród SPW 44% jednostek było właścicielem środków trwałych. Ponadto 90% organizacji miało lokal, samochód lub komputer, z których korzystały odpłatnie, nieodpłatnie lub też jako właściciele.

Znaczna część społecznych podmiotów miała do dyspozycji lokal (80%), ale tylko 20% było jego właścicielem. Blisko połowa organizacji dysponowała samochodem (45%), w tym ponad 1/3 miała go na własność. Najczęściej posiadanym dobrem był komputer – dysponowało nim 81% jednostek. Wszystkie wymienione dobra posiadało 41% tych podmiotów.

W organizacjach przyparafialnych dostęp do omawianych dóbr był mniejszy. Jedynie 16% dysponowało lokalem własnym, 17% – wynajmowanym odpłatnie, a 2% – korzystało z lokalu nieodpłatnie.

Jedynie 20% organizacji przyparafialnych dysponowało komputerem, w tym jedynie 5% posiadało go na własność.

W podsumowaniu analitycy GUS i ISKK zwracają uwagę, że działalność podmiotów wyznaniowych jest istotnym elementem sektora non-profit w Polsce. Łączy w sobie aktywność ściśle religijną oraz działalność pożytku publicznego, a realizujące ją podmioty odznaczają się wyraźnym zróżnicowaniem.

Działalność podmiotów wyznaniowych adresowana jest do różnych grup społecznych oraz przybiera różne formy. Społeczne podmioty wyznaniowe charakteryzują się wysokim poziomem zinstytucjonalizowania oraz stosunkowo często pełnią rolę usługodawców.

Natomiast przyparafialne organizacje Kościoła katolickiego są wyrazem oddolnej i nieformalnej aktywności ich członków. Łącznie w badanych podmiotach wyznaniowych trzeciego sektora zaangażowane są ponad 2,5 mln osób, które swym oddziaływaniem obejmują blisko 5 mln odbiorców.

Badanie działalności stowarzyszeń, fundacji i różnego rodzaju organizacji społecznych w Polsce przeprowadził GUS we współpracy z ISKK. Szczegółowe wyniki raportu dostępne są na stronie internetowej ISKK.

 

Drogi Czytelniku,
cieszymy się, że odwiedzasz nasz portal. Jesteśmy tu dla Ciebie!
Każdego dnia publikujemy najważniejsze informacje z życia Kościoła w Polsce i na świecie. Jednak bez Twojej pomocy sprostanie temu zadaniu będzie coraz trudniejsze.
Dlatego prosimy Cię o wsparcie portalu eKAI.pl za pośrednictwem serwisu Patronite.
Dzięki Tobie będziemy mogli realizować naszą misję. Więcej informacji znajdziesz tutaj.
Wersja do druku
Nasza strona internetowa używa plików cookies (tzw. ciasteczka) w celach statystycznych, reklamowych oraz funkcjonalnych. Możesz określić warunki przechowywania cookies na Twoim urządzeniu za pomocą ustawień przeglądarki internetowej.
Administratorem danych osobowych użytkowników Serwisu jest Katolicka Agencja Informacyjna sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie (KAI). Dane osobowe przetwarzamy m.in. w celu wykonania umowy pomiędzy KAI a użytkownikiem Serwisu, wypełnienia obowiązków prawnych ciążących na Administratorze, a także w celach kontaktowych i marketingowych. Masz prawo dostępu do treści swoich danych, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, wniesienia sprzeciwu, a także prawo do przenoszenia danych. Szczegóły w naszej Polityce prywatności.