Muzyka pasyjna, ludobójstwo Ormian, dylematy Fausta – rozpoczął się Festiwal „Gorzkie żale”

Staropolska muzyka pasyjna, wystawa o ludobójstwie Ormian, dyskusje i spotkania, zainspirowane postacią arcydzieła Goethego „Faust” – to tylko część bogatego programu 5. edycji Festiwalu „Gorzkie Żale”, który rozpoczął się dziś w Warszawie, a zakończy 27 marca.

Na konferencji prasowej Norbert Szczepański, dyrektor Centrum Myśli Jana Pawła II, które współorganizuje to wydarzenie wyjaśnił, że cykl spektakli, koncertów, spotkań i debat jest propozycją dla żyjących w pędzie współczesnych by zatrzymali się i zastanowili nad sensem istnienia. Nawiązał do patrona Centrum, który apelował do ludzi by odkryli sens przemijania. Wielki Post jest czasem szczególnie odpowiednim, by zadawać „uwierające pytania” o sens życia i śmierci – podkreślił Szczepański.

Współorganizator Festiwalu, dyrektor Instytutu im. Jerzego Grotowskiego Jarosław Fret, omówił wątek ormiański, który będzie jednym z motywów przewodnich wydarzenia, począwszy od wystawy, poświęconej ludobójstwu Ormian, dokonanym przez Turków w 1915 r. w Anatolii. Celem organizatorów jest ukazanie historii ludobójstwa, zakłamywania jej, a także ignorancji, która nadal na jej temat panuje. Koncert niepowtarzalnej ormiańskiej muzyki liturgicznej, który odbędzie się 21 marca w kościele Trójcy Świętej przy pl. Małachowskiego ma ukazać wielkie bogactwo kultury, którą stworzyli Ormianie.

O budowaniu narracji festiwalowej na motywach arcydzieł literatury światowej mówił dyrektor Festiwalu Michał Mizera. W tym roku jest ona oparta na „Fauście” Goethego. Przypomniał, że akcja utworu zaczyna się w Wielką Sobotę, a cyrograf faustowski został zrealizowany w najnowszych dziejach – w Niemczech hitlerowskich i Rosji sowieckiej. Jeszcze dziś obserwujemy wiele jego przykładów – wyjaśnił wybór utworu dyrektor Festiwalu.

Po konferencji ambasador Armenii w RP Ashot Galoyan otworzył na Placu Zamkowym wystawę, poświęconą ludobójstwu Ormian. Autorzy ukazali w niej życie tej prężnej i twórczej mniejszości, zamieszkałej w Turcji, tragedię 1915 r., gdy w skutek czystek etnicznych, egzekucji, głodu i wyniszczenia zginęło ok. 1,5 mln Ormian. Pokazano też w skrócie historię przebijania się do światowej opinii publicznej prawdy o ludobójstwie.

W ramach festiwalu „Gorzkie Żale” w dniach 7-27 marca odbędzie się cykl debat, spektakli, spotkań, pokazów filmów oraz innych wydarzeń kulturalnych, które korespondują z tematyką pasyjną. Motyw wiodący festiwalu, z każdą edycją inny, umieszczony jest zawsze w „cieniu Krzyża”. Dotychczas były nim wątki zaczerpnięte z utworów Dantego, Dostojewskiego czy Becketta. W roku obecnym dominującym nurtem festiwalu będzie mit faustowski. W trakcie festiwalu pojawią się m.in. Krzysztof Zanussi, Krystyna Janda, Maja Komorowska, Dorota Segda, Krzysztof Penderecki. Planowany jest koncert pieśni wielkopostnych z Korsyki, Sardynii i Sycylii, w hołdzie Armenii zostaną wykonane fragmenty Pasji wg św. Łukasza Krzysztofa Pendereckiego, wykonana będzie „Chwalebna Droga Krzyżowa” Stanisława Szczypińskiego, zainspirowana muzyką wielkopostną. Zespół wokalno-instrumentalny wykona unikatowe staropolskie utwory pasyjne, nieraz pierwszy raz po 200-300 latach. Odbędą się też spotkania z teatrologiem Ludwikiem Flaszenem, literaturoznawcą Krzysztofem Rutkowskim, promocja książki Tomasza Cyza „Pasja 20,21”, która poświęcona jest wątkom pasyjnym w muzyce, malarstwie, teatrze, filmie, literaturze, filozofii. Więcej na www.gorzkiezale.pl

Gorzkie Żale to popularne w Polsce nabożeństwo pasyjne, połączone z wystawieniem Najświętszego Sakramentu i kazaniem pasyjnym. Pochodzi z początków XVIII w. Gorzkie Żale zostały ułożone w r. 1707 dzięki staraniom istniejącego przy kościele parafialnym Świętego Krzyża w Warszawie Arcybractwa św. Rocha i jego protektora, ks. Wawrzyńca Stanisława Benika.

Powodem ułożenia nabożeństwa pasyjnego było, jak wspomina księga posiedzeń brackich, że „dawne śpiewania (tj. po łacinie) nie było przystępne i zrozumiałe dla ludzi”. Dlatego ułożono czysto polską pasję, która pobożnemu ludowi bardzo się spodobała.

Gorzkie Żale zaczynają się od tzw. „pobudki” czyli wezwania do rozmyślania Męki Pańskiej. Pierwsze słowa tej pobudki brzmią: „Gorzkie żale przybywajcie”. Po tej „pobudce” następują trzy części samego rozmyślania Męki Pańskiej. Każdą z nich poprzedza odczytanie tzw. intencji, tj. zapowiedzi, które szczegóły Męki Pańskiej w tej części ma się rozważać, i w jakiej intencji ofiarowane jest Bogu to rozmyślanie.

Każda z głównych trzech części składa się z trzech rozdziałów – z „Hymnu”, „Lamentu duszy nad cierpiącym Jezusem”, śpiewanego jak litania, po czym następuje „Rozmowa duszy z żałosną Matką nad Synem swym bolejącą”. Przed rozpoczęciem Gorzkich Żalów odbywa się wystawienie Najświętszego Sakramentu. Po ukończonej trzeciej części śpiewa się trzy lub pięć razy „Któryś cierpiał za nas rany”, po czym następuje kazanie pasyjne, suplikacje i zakończenie błogosławieństwem Najświętszym Sakramentem.

Gorzkie Żale odprawiane są przez cały czas Wielkiego Postu we wszystkich kościołach w Polsce,
w niedzielę po południu, tak zwaną Pasję.