34 tys. zabytków sakralnych na terenie parafii katolickich w Polsce

Na terenie parafii katolickich w Polsce jest prawie 34 tys. zabytków sakralnych, w tym 8,5 tys. kościołów, 7 tys. krzyży przydrożnych i 6 tys. kapliczek, ale także prawie 2 tys. dzwonnic a nawet ok. 250 zabytkowych kostnic. Najnowsze dane o nieruchomych zabytkach parafialnych w naszym kraju przynosi raport GUS „Kultura i dziedzictwo narodowe w 2021 r.”.

Publikacja przygotowana przez Główny Urząd Statystyczny przedstawia wybrane informacje o działalności podmiotów w obszarze kultury i dziedzictwa narodowego w Polsce oraz wskaźniki dotyczące uczestnictwa w przedsięwzięciach kulturalnych.

GUS przypomina w opracowaniu, że podmioty wyznaniowe w Polsce są gestorem znacznej części zabytków w Polsce. Na terenie parafii katolickich w naszym kraju znajdują się różnego typu zabytki o charakterze sakralnym. Skala i różnorodność nieruchomych zabytków znajdujących się na terenie parafii katolickich w Polsce poddana jest od 2011 r. systematycznej obserwacji dzięki współpracy Głównego Urzędu Statystycznego z Instytutem Statystyki Kościoła Katolickiego SAC im. Witolda Zdaniewicza.

Badanie objęło najbardziej podstawowe informacje dotyczące nieruchomych zabytków parafialnych o charakterze sakralnym. Wśród kategorii zabytków wyróżniono: kościoły, dzwonnice, klasztory, kaplice, kaplice cmentarne, cmentarze, kapliczki przydrożne, figury przydrożne, krzyże przydrożne, a nawet kostnice.

Lista parafii katolickich w Polsce, które objęto badaniem zabytków parafialnych za 2021 r., wyniosła 10 tys. 560 podmiotów oraz tzw. samodzielne ośrodki duszpasterskie skupione w 41 łacińskich diecezjach terytorialnych, Ordynariacie Polowym Wojska Polskiego oraz 3 eparchiach greckokatolickich. W badaniu przyjęto ustawową definicję zabytku jako „dzieła człowieka stanowiącego świadectwo minionej epoki, które posiada wartość historyczną lub artystyczną”.

Źródłem informacji o stanie liczbowym zabytków dla publikacji GUS były parafie, które wypełniały formularz sprawozdawczy. Dane dotyczą stanu z 31 grudnia 2021 r.

Liczba nieruchomych zabytków sakralnych na terenie parafii wynosiła łącznie 33 tys. 932. Najliczniejszą kategorię z grupy zabytków parafialnych stanowiły kościoły, których było 8517, a następnie krzyże przydrożne (7063), kapliczki (6083) oraz figury przydrożne (2870).

Jest też w tej kategorii 1978 dzwonnic, 424 klasztory, 865 cmentarnych kaplic, a nawet 247 zabytkowych kostnic.

Najwięcej zabytków parafialnych (powyżej 3 tys.) znajdowało się w województwach małopolskim, mazowieckim, dolnośląskim oraz wielkopolskim. Natomiast najmniejsza ich liczba (poniżej 1 tys.) wystąpiła w województwie lubuskim i podlaskim.

W kategorii „innych zabytków” najliczniejszą grupę (40%) stanowiły zabytki takie jak plebania, organistówka, wikarówka czy dom parafialny. Drugą pod względem liczebności grupę w kategorii „inne” (13%) stanowiły takie zabytki jak: dom pielgrzyma czy sala katechetyczna. Kolejną grupę (12%) stanowiły zabytki takie jak ogród, park, ogrodzenie, mur czy brama. Ponadto 11% innych zabytków stanowią nagrobki, groby, grobowce, epitafia oraz figury grobowe.

Wpisanych do rejestru zabytków było 17 tys. 200 nieruchomych zabytków parafialnych, co stanowiło 50,7% ogółu tej kategorii. Najczęściej do rejestru wpisane były kościoły (90,9%), następnie kaplice cmentarne (83,5%) oraz dzwonnice (79,7%).

Najrzadziej wpisane do rejestru zabytków były krzyże przydrożne (11,3%), kapliczki przydrożne (24,3%) oraz figury przydrożne (24,4%).

Do zwiedzania udostępnionych było 19 tys. 516 zabytków parafialnych, co stanowiło 57,5% ogółu tej kategorii zabytków. Najczęściej udostępnione były kościoły (74,6%), cmentarze (64,4%) oraz kapliczki, figury i krzyże przydrożne (około 50%).

Najrzadziej dla zwiedzających udostępnione były kostnice (33,2%), klasztory (38,4%) oraz kaplice cmentarne (42,3%).