Najcenniejszy rękopis w Polsce odrestaurowany

Dobiegła końca restauracja i konserwacja XI-wiecznego Złotego Kodeksu Gnieźnieńskiego, najcenniejszej księgi w Polsce, przechowywanej w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie.

Prace trwały kilka miesięcy. Ich koszt to blisko 90 tysięcy złotych.

Przebieg prac zrelacjonował podczas piątkowej konferencji prasowej dyrektor gnieźnieńskiego Archiwum Archidiecezjalnego ks. dr Michał Sołomieniuk. Dziennikarze mieli możliwość zobaczyć efekt starań konserwatorów, ale tylko z zewnątrz, bowiem wedle zaleceń specjalistów kodeks może być eksponowany, czyli otwierany, jedynie przez 20 godzin w roku. W limit ten włączone są także przeglądy konserwatorskie.

„To oznacza zupełne wyłączenie rękopisu z wyjazdów na wystawy poza Gniezno” – poinformował ks. Sołomieniuk.

Prace konserwatorsko-restauratorskie wykonał zespół specjalistów z Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu pod kierunkiem prof. Elżbiety Jabłońskiej i dr Małgorzaty Pronobis-Gajdzis. Zanim do nich przystąpiono, rękopis został dokładnie przebadany. Wykonano m.in. badania rentgenowskie i tomograficzne, które wykazały pęknięcie tylnej części oprawy. Jak mówi ks. Sołomieniuk, księga nigdy dotąd nie była tak szczegółowo badana.

„Założyliśmy, by ingerencji było jak najmniej, dlatego specjaliści przeprowadzili najkonieczniejsze prace. Naprawiono tylną część oprawy, a także pękniętą pasyjkę na części przedniej. Ponadto kodeks został dokładnie oczyszczony, a spękane karty wzmocnione. Usunięto ponadto próby napraw sprzed kilkudziesięciu lat, przy których używano środków zbyt inwazyjnych i szkodliwych” – tłumaczy dyrektor Archiwum Archidiecezjalnego.

Restauracja i konserwacja Złotego Kodeksu Gnieźnieńskiego przeprowadzona została dzięki środkom pozyskanym z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz ze środków własnych Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie. W ramach dofinansowania, konserwacji poddano także XV-wieczny Komentarz do Ewangelii, który również zaprezentowano został podczas piątkowej konferencji. Pracę nad rękopisem prowadziła współpracująca z archiwum Marzena Szczerkowska, dyplomowany konserwator zabytków.

Powstanie Złotego Kodeksu zwanego także Ewangeliarzem Gnieźnieńskim datowane jest na drugą połowię XI wieku. Jego cechy wskazują, że został wykonany w czeskim, niewykluczone, że praskim warsztacie miniatorskim, który ukształtował się i rozwinął w drugiej połowie XI stulecia pod wpływem ośrodka malarstwa książkowego w Ratyzbonie.

Gnieźnieński Kodeks jest jednym z czterech istniejących do dziś kodeksów tworzących jednolitą grupę noszącą znamię tego samego skryptorium. Cały jest pisany złotem malarskim z 24 całostronicowymi iluminacjami przedstawiającymi głównie sceny z życia i męki Chrystusa. Zdobią go również przepiękne romańskie inicjały.

Nie znana jest historia przybycia rękopisu do Polski. Według jednej z hipotez był on darem Judyty – córki króla czeskiego Wratysława, poślubionej Władysławowi Hermanowi w 1079 lub 1080. Istnieje również przypuszczenie, że kodeks ufundował Bolesław Śmiały z okazji reaktywacji metropolii gnieźnieńskiej i swojej koronacji.