Niejasności związane z definicją zdrowia psychicznego jako przesłanki dopuszczalności aborcji

Zagrożenie zdrowia psychicznego jako przesłanka do dokonania aborcji powinno być traktowane szczególnie ostrożnie z obawy, że odmienne podejście może prowadzić do licznych nadużyć – pisze w swej analizie prawnik Szymon Gajda.

W Polsce i na świecie kwestia aborcji budzi od lat szereg kontrowersji i dyskusji, a opublikowane ostatnio wytyczne Ministra Zdrowia i Prokuratora Generalnego dotyczące jej dopuszczalności dodatkowo komplikują sytuację prawną i moralną lekarzy. Jednym z kluczowych zagadnień, które wywołują wątpliwości, jest dopuszczalność przerwania ciąży z powodu zagrożenia zdrowia psychicznego matki. W praktyce brak precyzyjnej definicji zdrowia psychicznego i zaburzeń psychicznych sprawia, że ocena, kiedy aborcja jest uzasadniona, staje się trudna i kontrowersyjna.

Czym jest zdrowie psychiczne?

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje zdrowie psychiczne jako stan dobrego samopoczucia, w którym jednostka jest zdolna do radzenia sobie z codziennym stresem, efektywnej pracy i aktywnego uczestnictwa w społeczności. Zaburzenia psychiczne zaś obejmują szeroki zakres problemów, które mogą wpływać na myślenie, emocje i zachowania. W tym kontekście rozpoznanie zaburzeń psychicznych i ocena ich wpływu na życie i zdrowie kobiety stają się kluczowe dla decyzji o przerwaniu ciąży[1].

Jednym z głównych wyzwań w diagnostyce zaburzeń psychicznych jest ich złożoność oraz częste nakładanie się objawów różnych chorób. Przykładowo, takie objawy jak zmęczenie, niskie samopoczucie czy zaburzenia snu mogą występować zarówno w przypadku depresji, jak i problemów fizycznych, np. chorób tarczycy[2]. Co więcej, niektóre zaburzenia, takie jak stany lękowe, mogą występować w różnych formach i intensywności, co dodatkowo utrudnia ustalenie jednoznacznej diagnozy[3]. Proces diagnozowania wymaga więc wieloaspektowego podejścia, obejmującego zarówno wywiad kliniczny, jak i badania fizyczne, aby wykluczyć inne przyczyny objawów. W praktyce często stosuje się klasyfikacje chorób psychicznych, takie jak DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) lub ICD-11 (International Classification of Diseases), które określają kryteria diagnostyczne poszczególnych zaburzeń.

Kontrowersje wokół aborcji z powodu zaburzeń psychicznych.

Wytyczne Ministerstwa Zdrowia i Prokuratora Generalnego sugerują, że aborcja może być dopuszczalna, jeśli ciąża stanowi zagrożenie dla zdrowia psychicznego kobiety. Problem polega jednak na tym, że zaburzenia psychiczne, takie jak depresja czy lęki, są trudne do obiektywnego zmierzenia. W przeciwieństwie do fizycznych zagrożeń zdrowotnych, jak np. ryzyko dla życia matki, ocena zdrowia psychicznego jest znacznie bardziej subiektywna i oparta na interpretacjach klinicznych.

Wśród lekarzy psychiatrów nie ma jednomyślności co do związku pomiędzy ciążą a stanem zdrowia psychicznego. Według Światowej Organizacji Zdrowia, około 10% kobiet w ciąży i 13% kobiet po porodzie zmaga się z problemami psychicznymi. Do powszechnych predyktorów należą: niski poziom wsparcia społecznego, wysoki poziom stresu oraz wcześniejsze problemy ze zdrowiem psychicznym[4]. Często podkreśla się, że planowanie oraz akceptacja ciąży odgrywają kluczową rolę w psychologicznym zdrowiu matki. Kobiety, których ciąża była nieplanowana lub niepożądana, częściej doświadczają problemów psychicznych i objawów depresji w porównaniu z tymi, które miały planowaną lub chcianą ciążę[5]. Dodatkowo do kilku czynników ryzyka przyczyniających się do stresu psychicznego w czasie ciąży należą młody wiek, pierworództwo, niski poziom wykształcenia, bezrobocie, niestabilność finansowa oraz wcześniejsze problemy psychologiczne[6].

Nie ulega zatem większych wątpliwości, że problemy psychiczne związane z ciążą są, zarówno zdaniem przedstawicieli WHO, jak i licznych psychiatrów, zbieżne z okolicznościami, kiedy ciąża jest przez kobietę niepożądana. To z kolei skłania do zasadniczej refleksji: czy akceptując przesłankę aborcji z uwagi na pogorszenie zdrowia psychicznego de facto nie doprowadzamy do akceptacji aborcji na życzenie – do dziewiątego miesiąca ciąży? Wydaje się dość oczywiste, że ustawodawca wprowadzając przesłankę zagrożenia życia lub zdrowia kobiety nie dopuszcza aborcji w każdym przypadku, kiedy dochodzi do jakiegokolwiek ryzyka utraty zdrowia. Prowadziłoby to do absurdalnej sytuacji, dopuszczalności usunięcia ciąży z uwagi na liczne dolegliwości fizyczne, jakie jej towarzyszą, do momentu jej ustania. Zagrożenie zdrowia i życia uzasadniające zabicie dziecka poczętego musi mieć nie tylko bezpośredni związek z ciążą, ale również co najmniej wywoływać trwałe skutki, innymi słowy takie, które nie ustaną wraz z końcem ciąży lub niedługo po tym fakcie. Z tej perspektywy zagrożenie zdrowia psychicznego powinno być traktowane szczególnie ostrożnie z obawy, że odmienne podejście może prowadzić do licznych nadużyć.

Wytyczne wbrew prawu i zdrowemu rozsądkowi

Niejasności związane z definicją zdrowia psychicznego i trudności w diagnostyce zaburzeń psychicznych, a także inne liczne kontrowersje wokół tego zagadnienia, były jednak całkowicie obce autorom wytycznych. Wyraźne sugestie co do konieczności zapewnienia jednoosobowej oceny lekarza psychiatry, połączone wręcz z groźbami oskarżeń o marnotrawienie środków publicznych, gdyby ktoś odważył się odwoływać do oceny kolegialnej, stoją w absolutnej sprzeczności ze zdrowym rozsądkiem oraz literą prawa. Ministrowie, którzy je opublikowali chcą uczynić lekarzy psychiatrów jednoosobowymi sądami do wydawania wyroków śmierci na nieurodzone dzieci. Politycy nie liczą się przy tym ani z życiem dzieci, ani też z potężnym obciążeniem, jakie wkładają na barki lekarzy.

Szymon Gajda

[1] https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/mental-illness/diagnosis-treatment/drc-20374974 [dostęp: 20.09.2024] https://www.who.int/news/item/08-03-2024-new-manual-released-to-support-diagnosis-of-mental–behavioural-and-neurodevelopmental-disorders-added-in-icd-11  [dostęp: 19.09.2024 ].

[2] https://www.psychologytoday.com/us/basics/therapy/getting-a-mental-health-diagnosis [ dostęp: 20.09.2024 ].

[3] https://www.verywellmind.com/the-diagnostic-and-statistical-manual-dsm-2795758 [ dostęp: 20.09.2024 ].

[4] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10648632/ [ dostęp: 20.09.2024 ].

[5] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8883609/ [ dostęp: 20.09.2024 ].

[6] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10648632/ [ dostęp: 20.09.2024 ].