Nieznany w Polsce obraz Wita Stwosza na wystawie w Warszawie

„Św. Augustyn w celi” (ok. 1503 r.) stanowi jedną z sześciu zachowanych do dnia dzisiejszego kwater ołtarza z benedyktyńskiego opactwa św. Magnusa (St. Mang) w Füssen w Bawarii. Obraz przypisywany Witowi Stwoszowi i jego warsztatowi przez Ernsta Buchnera pochodzi z prywatnej kolekcji i jest obecnie prezentowany w Muzeum Archidiecezji Warszawskiej – po raz pierwszy w Polsce.

Wit Stwosz, bardziej znany jako rzeźbiarz, tworzył też malarstwo tablicowe. W latach 1503 – 1505 wykonał polichromię skrzydeł poliptyku w Münnerstadt, z legendą św. Kiliana. Na podstawie analogii Stwoszowi zostało też przypisane przez Ernsta Buchnera retabulum z benedyktyńskiego opactwa St. Mang w Füssen w południowej Bawarii (ok. 1503), dziś zachowane w stanie rozproszonym – zaznacza dr Ewa Korpysz, kustosz MAW.

Przedstawienie św. Augustyna jest utrzymane w konwencji późnogotyckiego stylu łamanego. Pogrążona w lekturze postać siedzi na tronie pod baldachimem, w celi oświetlonej gomółkowym oknem. W oddaniu wnętrza i skromnego umeblowania artysta posłużył się perspektywą umowną. Święty jest odziany w dynamicznie drapowane szaty o ostrych załamaniach i charakterystycznych dla warsztatu Stwosza wywinięciach. Obraz jest utrzymany w stonowanych, nieco przygaszonych barwach. Tak, jak w innych obrazach Wita Stwosza pod warstwą malarską nie ma rysunku przygotowawczego.

Nastawa z Füssen składała się z szafy środkowej, zawierającej rzeźby, oraz z dwóch par ruchomych skrzydeł, obustronnie dekorowanych. Skrzydła wewnętrzne od strony szafy były zdobione zaginionymi dziś reliefami o nieznanej treści. Na pozostałą dekorację składało się 12 malowanych kwater z wizerunkami świętych. Z tego zespołu do dziś istnieje 6 tablic. Dwie z apostołami zgrupowanymi po trzech: św. Andrzej, Piotr i Paweł oraz św. Jakub Starszy, Młodszy i Jan Ewangelista. Dwie następne z wizerunkami wspomożycieli: św. Magnusa, Dionizego i Jerzego oraz św. Idziego, Erazma i Błażeja (obecnie w Staatsgalerie Füssen).

Dwie kolejne tablice były umieszczone po obu stronach zewnętrznego skrzydła poliptyku, u dołu (dziś w zbiorach prywatnych). Wewnętrzna kwatera przedstawiała orędowniczki: św. Barbarę, Katarzynę, Małgorzatę i Dorotę, a na odwrocie, widoczny przy całkowitym zamknięciu ołtarza, znajdował się wizerunek św. Augustyna. Sąsiadował z trzema innymi przedstawieniami Ojców Kościoła, dziś niezachowanymi.

Wit Stwosz (Stosz, Veit Stoss) rzeźbiarz, grafik, malarz, wybitny przedstawiciel późnego gotyku, żył w latach 1447/1448 – 1533. Wczesne prace Stwosza nie są znane. W 1477 r. jako dojrzały artysta przybył do Krakowa by wykonać retabulum do Kościoła Mariackiego. Pentaptyk z Zaśnięciem Marii i scenami z życia Marii i Jezusa, ukończony w r. 1489, był największą w Europie gotycką nastawą ołtarzowa i przyniósł rzeźbiarzowi sławę. Ok. 1491 r. Stwosz wykonał dla Kościoła Mariackiego kamienny Krucyfiks, zamówiony przez Henryka Slackera. Był też twórcą marmurowych nagrobków Kazimierza Jagiellończyka w katedrze krakowskiej (1492), bpa Piotra z Bnina w katedrze we Włocławku (1493–94) i arcybpa Zbigniewa Oleśnickiego w katedrze w Gnieźnie (1495), oraz odlanej w brązie płyty Kallimacha (Filipa Buonaccorsi) u dominikanów w Krakowie (1496–1500).

W 1496 r. wrócił do Norymbergi jako uznany rzeźbiarz. W 1499 r. wykonał Epitafium Volckamera w kościele św. Sebalda. Zajmował się handlem i spekulacjami finansowymi. Skazany za sfałszowanie weksla na publiczne napiętnowanie i zakaz opuszczania miasta, uciekł do Münnerstadt, gdzie wykonał swe wielkie dzieło malarskie – polichromię skrzydeł ołtarza św. Kiliana (1503–1504). W zbliżonym czasie powstały wizerunki świętych na skrzydłach poliptyku z Füssen, przypisywane Stwoszowi na podstawie analogii stylistycznych. Z tego ołtarza pochodzi kwatera ze św. Augustynem. W 1507 r. Stwosz ułaskawiony przez cesarza Maksymiliana wrócił do Norymbergi. Jego późne dzieła to „Pozdrowienie Anielskie” dla kościoła św. Wawrzyńca (1518) oraz Ołtarz Bamberski (1523).

Obraz znajduje się w kolekcji prywatnej i po raz pierwszy jest pokazywany publicznie w Polsce. Na wystawie prezentowane są także grafiki ze zbiorów Muzeum Archidiecezji Warszawskiej, najstarsze miedzioryty w zbiorach muzeum datowane na XV i XVI wiek oraz cztery przedstawienia św. Augustyna z XVII i XVIII wieku.

Muzeum zaprasza na konferencję prasową poświęconą prezentowanemu dziełu 5 stycznia o 12.00 do swojej siedziby przy ul. Dziekania 1. Obraz będzie można oglądać na wystawie do 30 stycznia 2022 r.