O. Filipiuk OFMCap: biblioteki kościelne mogą być miejscami ewangelizacji i kultury

Biblioteki kościelne mogą mieć charakter otwarty, publiczny, oczywiście pozostając pod zarządem diecezji. Mogą też, tak jak przyciągają czytelników biblioteki publiczne, być miejscem ewangelizacji i kultury – mówi w rozmowie z KAI o. Grzegorz Filipiuk OFMCap, dyrektor Archiwum i Biblioteki Prowincjalnej Warszawskiej Prowincji Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów. Zakonnik na zakończonym wczoraj 396. zebraniu plenarnym Episkopatu na Jasnej Górze, przedstawił sytuację bibliotek kościelnych w Polsce.

Jakie biblioteki zaliczamy do kościelnych?

– Biblioteki kościelne to instytucje kultury będące własnością Kościoła katolickiego oraz innych wyznań chrześcijańskich. W przypadku Federacji Bibliotek Kościelnych „Fides” chodzi wyłącznie o biblioteki Kościoła katolickiego działające na terenie Polski. Są to np. biblioteki seminariów diecezjalnych i zakonnych, biblioteki diecezjalne, uniwersyteckie, wydziałów teologicznych, instytutów, biblioteki zakonne czy parafialne.

O jakiej liczbie tych instytucji mówimy w skali całego kraju?

– W Federacji Bibliotek Kościelnych „Fides” mamy obecnie 86 bibliotek członkowskich, jednak bibliotek kościelnych jest zdecydowanie więcej i trudno je policzyć. Wiele z nich to wewnętrzne instytucje, których zbiory nie są udostępniane, dla przykładu większość bibliotek zgromadzeń klauzurowych żeńskich.

Muzeum Diecezjalne w Siedlcach ma słynny obraz „Ekstaza św. Franciszka” El Greco. A czy w bibliotekach kościelnych znajdują się cenne zbiory, którymi mogłyby się pochwalić?

– Cenne zbiory? To pojęcie dosyć szerokie. Każda książka może być cenna. Wyróżniamy jednak wśród nich te, które są rzadkie, wydane lub zachowane w małym nakładzie, unikatowe, te które są cenne materialnie, czyli pięknie oprawione, zdobione. Na pewno cenne są księgi rękopiśmienne, niepowtarzalne czy te, które zawierają dedykacje znanych osób itp. Niektórymi z nich już się biblioteki kościelne szczycą i chwalą publicznie, umieszczając choćby w bibliotekach wirtualnych czy organizując wystawy. Polecam np. Księgozbiór Wirtualny Federacji „Fides”.

Jak biblioteki kościelne są finansowane i jak obecnie pod tym względem wygląda ich sytuacja?

– Każda biblioteka kościelna jest finansowana przez organ zwierzchni, czyli instytucję, do której przynależy, czy to jest diecezja, zakon, uniwersytet itp. Najczęściej dysponują one niewielkimi środkami, mogąc jednak jak inne instytucje niepaństwowe pozyskiwać środki finansowane z różnych programów unijnych czy rządowych. Nie jest to jednak zawsze prosta droga, chociażby z powodu braku środków na wkład własny. Można ogólnie powiedzieć, że biblioteki kościelne nie są dofinansowywane w wystarczający sposób. Wiele osób pracuje społecznie, także w Federacji Bibliotek Kościelnych „Fides”. Taka sytuacje nie daje poczucia stabilizacji, a także odpowiedniego rozwoju, choćby w tym celu, żeby „dotrzymać kroku” instytucjom państwowym.

Potrzebne są nowe lub dodatkowe mechanizmy prawne dla zwiększenia ochrony tych miejsc ze względu na ich wyjątkowy dla kultury charakter?

– Zbiory kościelnych bibliotek należą do dziedzictwa narodowego i oprócz prawa kanonicznego chroni je prawo państwowe. Myślę, że w tej kwestii zostały wypracowane odpowiednie przepisy chroniące zbiory.

Czy na spotkaniu z biskupami na Jasnej Górze padły jakieś konkretne postanowienia w tej kwestii?

– Podczas jednej z sesji zebrania plenarnego KEP zostały tylko zasygnalizowane pewne sprawy dotyczące sytuacji bibliotek kościelnych w Polsce, szerzej przedstawione w „Memorandum”, które otrzymali biskupi w materiałach konferencyjnych. Pierwsza sprawa dotyczy przyszłości bibliotek seminariów duchownych w obliczu łączenia seminariów. Propozycja zgodna z dokumentem „Biblioteki kościelne w misji Kościoła” Papieskiej Komisji ds. Kościelnych Dóbr Kultury z 1994 r. to tworzenie bibliotek centralnych, czyli diecezjalnych, nie związanych z instytucją seminarium. Biblioteki diecezjalne, podobnie jak archiwa diecezjalne czy zakonne, mogą wówczas spełniać rolę bibliotek kościelnych o charakterze otwartym, publicznym, pozostając naturalnie pod zarządem diecezji.

Inna sprawa to próba uruchomienia, zaktywizowania tych bibliotek kościelnych, które są jeszcze nieuporządkowane i nieznane. Doskonałym narzędziem jest tworzony przez Federację Bibliotek Kościelnych „Fides” Centralny Katalog Bibliotek Kościelnych. Należą do niego obecnie 34 biblioteki kościelne, a następne przygotowywane są do włączenia. Trzecia sprawa dotyczy ożywienia działalności bibliotek kościelnych, które prezentując swoje zbiory, a właściwie organizując na ich bazie imprezy i spotkania kulturalne, mogą spełniać rolę ewangelizacyjną. Dla przykładu – biblioteki publiczne starają się w ten sposób przyciągać czytelników, nie tylko w celu wypożyczania książek, ale również, a może przede wszystkim jako uczestników wydarzeń kulturalnych. Narzędziem pomocnym w realizacji tych propozycji jest niewątpliwie Federacja Bibliotek Kościelnych „Fides”. Pozostaje zaprosić do współpracy i działać wspólnie, aby zamienić pytanie „Czy biblioteki kościelne mają dalej istnieć?” na pytanie „Jak uczynić biblioteki miejscami ewangelizacji i kultury?”.

Dziękuję za rozmowę.

o. Grzegorz Filipiuk OFMCap jest dyrektorem Archiwum i Biblioteki Prowincjalnej Warszawskiej Prowincji Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów w Zakroczymiu. Archiwum gromadzi, przechowuje i udostępnia dokumenty zakonnego życia i działalności, spuścizny braci kapucynów oraz inne archiwalia, które trafiły do jego zasobu. Wśród zespołów bardzo cennym i obszernym jest zbiór bł. Honorata Koźmińskiego. Archiwum nie posiada ksiąg metrykalnych oraz nie posiada bazy internetowej. Biblioteka gromadzi, przechowuje i udostępnia swoje zbiory zarówno na miejscu, jak i w formie wypożyczeń. Jej zbiory stanowią książki wydane w okresie od 1800 r. do dziś (ok. 50 000), stare druki (ok. 10 000), czasopisma (ponad 1400 tytułów) oraz rękopisy biblioteczne, prace naukowe, zbiory kartograficzne, ikonograficzne i multimedialne. Posiada i udostępnia katalogi w postaci elektronicznej.