O kamedułach w Rytwianach

W Pustelni Złotego Lasu w Rytwianach odbyła się dwudniowa konferencja naukowa zatytułowana „Fundacje i fundatorzy – Dzieje klasztorów kamedulskich w okresie staropolskim”.

Pierwszy dzień konferencji (12 września) zdominowały panele poświęcone fundacjom klasztorów kamedulskich i ich fundatorom. Prelegenci przedstawili różnorodne aspekty działalności zakonów, koncentrując się na ich znaczeniu dla rozwoju duchowego, kulturowego i edukacyjnego regionów, w których były zakładane. Wystąpienia dotyczyły m.in. procesu zakładania klasztorów przez szlachtę oraz fundatorów takich jak Jan Magnus Tęczyński, który odegrał kluczową rolę w sprowadzeniu kamedułów do Rytwian. Zakony kamedulskie, dzięki wsparciu swoich fundatorów, stały się miejscami nie tylko modlitwy, ale i schronienia dla lokalnych społeczności oraz centrami, które promieniowały na życie intelektualne Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku.

Ksiądz prof. dr hab. Waldemar Graczyk z UKSW w Warszawie podkreślił znaczenie badań nad historią Kościoła i zakonów, szczególnie kamedułów, których dziedzictwo duchowe, mimo że zakon ma dziś mniejsze znaczenie, przetrwało w Polsce. Zaznaczył, że konferencja przypomniała o tych duchowych fundamentach i wartościach, które są istotne dla zrozumienia naszej historii oraz kształtowania współczesnej tożsamości i przyszłości. Jak zauważył, „nie da się budować przyszłości bez tej pamięci o przeszłości, bez świadomości, na jakim fundamencie wzrośliśmy.”

Jedna z pomysłodawców konferencji prof. dr hab. Jolanty Marszalskiej z UKSW w Warszawie podkreśliła brak współczesnych badań nad kamedułami w Polsce, szczególnie w kontekście duchowości, fundatorów i kulturowego wkładu zakonu. Jak zaznaczyła, „konferencja to początek pogłębionych badań nad eremitami, kamedułami na ziemiach polskich”. Mimo że zakon w wielu miejscach już nie istnieje, jego duch przetrwał, szczególnie w miejscach takich jak Rytwiany, gdzie dbałość o dziedzictwo kamedulskie jest kontynuowana.

Zwieńczeniem pierwszego dnia obrad była uroczysta Msza Święta, celebrowana przez biskupa sandomierskiego Krzysztofa Nitkiewicza. Eucharystię koncelebrował ks. Wiesław Kowalewski, dyrektor Pustelni Złotego Lasu w Rytwianach, ks. prof. dr hab. Tomasz Moskal z KUL, ks. Ks. prof. dr hab. Waldemar Graczyk z UKSW oraz pozostali prelegenci biorący udział w konferencji. We wspólnej modlitwie wzięli udział zaproszeni goście oraz pracownicy Pustelni Złotego Lasu.

Biskup nawiązał w homilii do przypadającego 12 września liturgicznego wspomnienia Najświętszego Imienia Maryi. Podkreślił, że Matka Boża jest patronką klasztornego kościoła w Rytwianach i była duchową przewodniczką dla żyjących tutaj kamedułów. Przywołując następnie adhortację Evangelii Gaudium papieża Franciszka, kaznodzieja wskazał na potrzebę stworzenia w samych sobie jakiejś duchowej przestrzeni, w której niczym w nazaretańskim domku Maryi czy w kamedulskim klasztorze będzie można spotykać się z Bogiem.

Na zakończenie dnia odbył się również koncert muzyki dawnej w wykonaniu Zespołu Muzyki Dawnej „Floripari”, który powstał w 1994 roku. Jednym z jego współzałożycieli jest Aleksander Tomczyk. Ideą muzyków jest przybliżanie i prezentowanie polskiej dawnej sztuki muzycznej. Zespół wykonuje muzykę na instrumentach historycznych z uwzględnieniem dawnych technik wykonawczych.

Drugi dzień konferencji w Pustelni Złotego Lasu w Rytwianach przyniósł dyskusje dotyczące codziennego życia mnichów kamedulskich, piśmiennictwa w klasztorach oraz wpływu wydarzeń politycznych na funkcjonowanie zakonów. Uczestnicy wysłuchali prelekcji na temat troski o zdrowie mnichów, organizacji przestrzeni klasztornej oraz roli księgozbiorów w szerzeniu wiedzy. Zakończenie obrad poświęcone było losom zakonników po kasacie klasztorów w XIX wieku.

Ks. prof. dr hab. Tomasz Moskal z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II podkreślił, że jest to już czwarte sympozjum poświęcone historii Rytwian i kamedułów. W poprzednich edycjach skupiano się na duchowości eremickiej oraz roli Rytwian w kontekście Wielkiego Księstwa Litewskiego.

– Fundacje eremów w XVII wieku miały miejsce w niezwykle trudnym dla Rzeczypospolitej czasie – wojny, pusty skarb, rokosze – zauważył ks. Moskal. – Mimo to, znajdowali się fundatorzy gotowi wspierać zakon. To wydarzenie opatrznościowe, że życie kamedulskie zostało zaimplantowane na ziemiach polskich i stało się częścią naszej codzienności – podkreślił.

Ks. Wiesław Kowalewski, dyrektor Pustelni Złotego Lasu, zwrócił uwagę na nieustanne odkrywanie nowych aspektów związanych z historią kamedułów. – Konferencja wnosi bardzo dużo, odkrywa tajemnice, które do tej pory nie były pokazane światu – zauważył ks. Kowalewski. – Jednak ciągle jest nam mało. Odkrywając pewne płaszczyzny, pojawiają się kolejne, które trzeba badać. To odkrywanie Pustelni ma dwie płaszczyzny: materialną i teoretyczną. Z jednej strony mamy płaszczyznę materialną: prace konserwatorskie, remontowe, zagłębianie się w architekturę, malarstwo, rzeźbę. Odkrywamy zarówno istniejące, jak i nieistniejące eremy dzięki pracom archeologicznym. Z drugiej strony, strona teoretyczna dotyczy życia kamedułów, ich reguły, codziennego funkcjonowania. Odkrywanie tych tajemnic nieustannie trwa – dodaje.

Organizacja konferencji nie była łatwa ze względu na niewielką liczbę specjalistów w tej dziedzinie. Obecność badaczy z Polski i Litwy umożliwiła wymianę doświadczeń i źródeł, co zdaniem ks. Moskala otwiera nowe perspektywy dla przyszłych badań.

Organizacji konferencji podjął się komitet organizacyjny, w skład którego weszli: prof. dr hab. Jolanta M. Marszalska z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, ks. prof. dr hab. Waldemar Graczyk, również reprezentujący UKSW w Warszawie, ks. prof. dr hab. Tomasz Moskal z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II oraz ks. Wiesław Kowalewski, dyrektor Pustelni Złotego Lasu w Rytwianach.

Patronat honorowy nad konferencją objęli: bp Krzysztof Nitkiewicz, biskup diecezji sandomierskiej oraz ks. prof. dr hab. Ryszard Czekalski, rektor Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.

Klasztor kamedułów w Rytwianach, znany również jako Pustelnia Złotego Lasu, został ufundowany w 1617 roku przez braci Jana i Gabriela Tęczyńskich. Pierwsi zakonnicy przybyli tu z Bielan koło Krakowa, a celem fundacji było stworzenie miejsca odosobnienia, w którym mnisi mogliby w ciszy oddawać się modlitwie oraz otaczać duchową opieką fundatorów i lokalną społeczność. Erem szybko stał się ośrodkiem duchowym i intelektualnym, który promieniował na życie regionu. Klasztor przetrwał burzliwe czasy wojen, zaborów oraz kasaty zakonów w XIX wieku, choć ostatecznie został opuszczony przez mnichów w 1825 roku. Po latach zniszczeń i prób reaktywacji, Pustelnia Złotego Lasu dziś pełni rolę ośrodka rekolekcyjnego i miejsca kontemplacji.