Obrońcy praw człowieka z Białorusi, Ukrainy i Rosji odebrali Pokojową Nagrodę Nobla

Białoruski obrońca praw człowieka Aleś Białacki, organizacja praw człowieka Memoriał z Rosji i Centrum Swobód Obywatelskich na Ukrainie otrzymali 10 grudnia w Oslo złote medale i dyplomy Pokojowej Nagrody Nobla. Komitet Noblowski, mający siedzibę w stolicy Norwegii, podkreślił, że tegoroczni laureaci podjęli „niezwykłe wysiłki” na rzecz dokumentowania zbrodni wojennych, łamania praw człowieka i nadużywania władzy w swych krajach. Dotowaną przez rząd nagrodę w wysokość 10 milionów koron szwedzkich (920 000 euro) podzielono między laureatów.

Podczas uroczystości w ratuszu w Oslo nagrodę w imieniu więzionego Białackiego odebrała jego żona Natalia Pińczuk. W imieniu obu organizacji medale i dyplomy odebrali ich przewodniczący: Jan Raczinski (Memoriał) i Ołeksandra Matwijczuk (Centrum Wolności Obywatelskich).

Białacki założył w 1996 roku w Mińsku Centrum Obrony Praw Człowieka „Wiosna”. Od sierpnia 2011 do czerwca 2014 przebywał w więzieniu osadzony przez autorytarny reżim białoruskiego prezydenta Aleksandra Łukaszenki za rzekome uchylanie się od płacenia podatków. Pod tym samym zarzutem zatrzymano go ponownie w lipce 2021 i od tamtego czasu przebywa w areszcie śledczym. W 2013 otrzymał Nagrodę Praw Człowieka im. Václava Havla, przyznaną mu przez Radę Europejską. W 2012 roku przebywającego w kolonii karnej Białackiego odwiedził ówczesny nuncjusz apostolski na Białorusi abp Claudio Gugerotii i przekazał mu błogosławieństwo Benedykta XVI. O zatroskaniu papieża sytuacją w kraju arcybiskup poinformował Łukaszenkę w 2020 roku. Według informacji „Wiosny” obecnie na Białorusi znajduje się 1438 więźniów politycznych.

„Memorial International” powstał w 1989 roku w Moskwie z inicjatywy m.in. laureata Pokojowej Nagrody Nobla (w 1975) Andrieja Sacharowa. Jednym z głównych punktów pracy tej organizacji jest dokumentowanie przemocy m.in. w Sowietach, zwłaszcza w okresie stalinowskim, ale też później. Pod koniec grudnia 2021 władze rosyjskie rozwiązały Memoriał pod pretekstem nieinformowania przez tę organizację, że jest tzw. „agentem zagranicznym”, tzn. że jest wspierana finansowo przez źródła zagraniczne. Decyzja ta spotkała się z ostrą krytyką międzynarodową.

Utworzona w 2007 roku w Kijowie pozarządowa organizacja Centrum Swobód Obywatelskich działa na rzecz demokracji, solidarności i przestrzegania praw człowieka. Od chwili rozpoczęcia przez Rosję wojny w Ukrainie 24 lutego angażuje się ona ponadto w ściganie rosyjskich zbrodni wojennych w kraju.

Pokojowa Nagroda Nobla należy do najbardziej renomowanych wyróżnień na świecie. Pierwszymi jej laureatami byli w 1901 r. Szwajcar Henri Dunant – założyciel Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża i francuski pacyfista Frédéric Passy.

Nagroda nosi imię szwedzkiego chemika i wynalazcy Alfreda Nobla (1833-96), który w swoim testamencie zapisał, że jego spadek ma tworzyć podstawę dla pięciu międzynarodowych nagród w dziedzinie fizyki, chemii, literatury, medycyny i pokoju. W 1968 r. – ku czci fundatora – została jeszcze dołączona nagroda w dziedzinie ekonomii. Zgodnie z życzeniem Nobla Nagroda Pokojowa powinna być przyznawana osobie, która najbardziej się zasłużyła w rozwijaniu braterstwa między narodami lub organizowała kongresy pokojowe. Ponadto fundator postanowił, że nagrody w czterech dziedzinach ma przyznawać szwedzki Komitet Noblowski, natomiast kandydata do Pokojowego Nobla ma wyszukiwać pięciu członków parlamentu norweskiego. Wysokość nagrody zależna jest od bieżącego stanu posiadania fundacji noblowskiej. Podczas pierwszej edycji nagrody było to 150 800 koron szwedzkich, w tym roku nagroda wynosi 10 milionów koron szwedzkich (920 000 euro).

Wśród najbardziej znanych laureatów Pokojowej Nagrody Nobla są: Nelson Mandela (1993), Barack Obama (2009), św. Matka Teresa z Kalkuty (1979), Albert Schweitzer (1952) i Lech Wałęsa (1983).