Ochrona małoletnich – pierwszy raport Papieskiej Komisji – Europa

10 lat po swoim ustanowieniu papieska Komisja ds. Ochrony Małoletnich publikuje dokument podsumowujący badania na pięciu kontynentach oraz w różnych instytutach i zgromadzeniach zakonnych, a także w Kurii Rzymskiej. Odnotowano postępy w zakresie stosowania sprawdzonych praktyk i kroki, które należy jeszcze podjąć. Wskazano na potrzebę większej przejrzystości w gromadzeniu danych i informacji oraz podkreślono brak równowagi w Kościołach lokalnych, gdy chodzi o obecność struktur sprawozdawczych i pomoc skrzywdzonym. Publikujemy część dokumentu Grupa Regionalnej Europy.

Krajobraz ochrony w Kościele katolickim w całym regionie europejskim wykazuje znaczną różnorodność, odzwierciedlając różne poziomy zaawansowania w strategiach prewencyjnych, mechanizmach raportowania, środkach odpowiedzialności i opiece terapeutycznej dla ofiar/pokrzywdzonych w sferze cywilnej.

Tendencje pozytywne

Przystąpienie do Konwencji Rady Europy o ochronie dzieci przed seksualnym wykorzystywaniem i niegodziwym traktowaniem w celach seksualnych, ratyfikowanej przez wiele krajów w regionie przyczyniło się do znacznych postępów. Konwencja ta odegrała kluczową rolę w przyspieszaniu rozwoju solidnych ram ochronnych, a jej wdrożenie utorowało drogę dla ulepszonych środków ochronnych oraz kultury czujności i reagowania w licznych Kościołach lokalnych. Stałe zaangażowanie w przestrzeganie tych zasad ma kluczowe znaczenie dla utrzymania tempa w kierunku kompleksowych i skutecznych środków ochrony w Kościele.

W krajach, które doświadczyły bardzo złożonych kryzysów lub które rozwinęły dogłębny publiczny dialog na temat nadużyć, istnieje wyraźna tendencja do ustanawiania bardziej ustrukturyzowanych i reaktywnych systemów radzenia sobie z nadużyciami w Kościele. Kościoły lokalne należące do tej grupy – w tym Kościoły lokalne w Irlandii, Francji, Włoszech i Polsce – opracowały ramy prawne i szkoleniowe wraz z aktywnym zaangażowaniem ofiar/pokrzywdzonych i współpracą z władzami cywilnymi.

W niektórych Kościołach lokalnych współpraca z władzami cywilnymi doprowadziła do wszczęcia dochodzeń rządowych, które umożliwiły ofiarom/pokrzywdzonym uzyskanie znaczącego uznania ich nadużyć i poznanie prawdy o skali nadużyć w danym Kościele – często przyspieszając większą przejrzystość i środki odpowiedzialności, w tym tworzenie ośrodków słuchania, kursów formacyjnych i niezależnych organów zajmujących się uznawaniem i zadośćuczynieniem.

Grupa Regionalna dostrzega liczne dobre praktyki. Na przykład Kościół we Francji wdrożył obowiązkowy system sprawozdawczości wszystkich duchownych, zapewniając, że wszelkie podejrzenia o nadużycia są natychmiast przekazywane władzom cywilnym.

W Belgii Kościół skoncentrował się na stworzeniu wyspecjalizowanych jednostek opieki duszpasterskiej, oferując wsparcie i ochronę ofiarom/pokrzywdzonym, jednocześnie wzmacniając edukację prewencyjną we wspólnotach zakonnych. W Niemczech Kościół wprowadził kompleksowy proces weryfikacji dla wszystkich osób pracujących z małoletnimi, w tym duchownych i świeckich, aby uniemożliwić osobom, które w przeszłości dopuszczały się wykorzystywania, dostęp do osób narażonych. We Włoszech Kościół ustanowił niezależne komisje diecezjalne z udziałem świeckich ekspertów w celu nadzorowania i badania zarzutów wykorzystywania, promując przejrzystość i odpowiedzialność w rozpatrywaniu takich spraw. W Irlandii Kościół zapewnia duszpasterskie wsparcie teologiczne wszystkim ofiarom/pokrzywdzonym, które chcą ponownie zaangażować się w swoją wiarę. Posługa ta jest podobno wyjątkowa na skalę światową. Na poziomie diecezji i prowincji zakonnych wielu europejskich biskupów i przełożonych zakonnych podjęło inicjatywy mające na celu rozwiązanie problemu wykorzystywania w Kościele.

Różnice w strategiach reagowania biskupów i zakonników mogą stanowić okazję do rozwoju i poprawy. Przyjęcie podejścia „Jeden Kościół”, jak widać w niektórych Kościołach lokalnych, okazało się poprawiać wyniki w różnych wymiarach – poprawiając środki zapobiegawcze, krzewiąc troskę i współczucie w reakcjach oraz zapewniając sprawiedliwość w rozpatrywaniu oskarżeń.

Region posiada sieci kościelne, takie jak Komisja Episkopatów Unii Europejskiej (COMECE) i Rada Konferencji Biskupich Europy (CCEE), które zajmują się reformami i postępowaniem w przypadkach nadużyć. Komisja zaangażowała się we współpracę z COMECE w celu rozważenia dyrektywy Unii Europejskiej w sprawie ochrony dzieci przed nadużyciami w Internecie i ma nadzieję na opracowanie wspólnej strategii mającej na celu pomoc w ochronie dzieci w świecie cyfrowym.

W Europie Wschodniej utworzono sieć ochrony, w której skład wchodzi ponad 60 osób z 21 krajów.

Grupa Regionalna odnotowuje kolejną dobrą praktykę, ważną dla regionu, w protokole współpracy między Portugalskim Stowarzyszeniem Wsparcia Ofiar (Associação Portuguesa de Apoio à Vítima, APAV) a Fundacją Światowych Dni Młodzieży (JMJ), podpisanym 2 marca 2023 r.  Relacja końcowa dotycząca wspomnianego protokołu współpracy koncentruje się na działaniach podjętych w celu wsparcia i ochrony ofiar/poszkodowanych podczas Światowych Dni Młodzieży w Lizbonie w 2023 r. Protokół opiera się na wielowymiarowym podejściu, które kładzie nacisk na zapobieganie, formację i wsparcie ofiar /poszkodowanych, w celu zapewnienia bezpieczeństwa uczestnikom i zaoferowania specjalistycznego wsparcia w razie potrzeby. W dziedzinie prewencji opracowano treści informacyjne i szkoleniowe, w tym filmy wideo i podręcznik dobrych praktyk.

Wyzwania

Grupa Regionalna zauważa, że chociaż w Kościołach lokalnych przeprowadzono poważne badania dotyczące częstości występowania przypadków wykorzystywania, nadal brakuje wiarygodnych statystyk dotyczących skali wykorzystywania ze strony duchownych i zakonników w kilku częściach regionu.

Brak zróżnicowanych danych na temat wykorzystywania seksualnego w regionie jest czymś, co prawdopodobnie pozostanie problematyczne w pracy nad Celami Zrównoważonego Rozwoju. Grupa Regionalna odnotowuje zalecenie Specjalnego Sprawozdawcy ONZ dotyczące mapy drogowej dla wdrożenia Celu 16.2, w tym mechanizmów raportowania i dochodzenia, opieki, powrotu do zdrowia i usług integracyjnych.

Kryzys wykorzystywania w Kościele znacząco wpłynął na posługę przełożonych zakonnych męskich i żeńskich. Wielu przełożonych w Europie angażuje się bezpośrednio w sprawy ofiar, oferując opiekę i wsparcie duszpasterskie. Zakonnicy i zakonnice stają przed wyzwaniami związanymi z życiem z osobą oskarżoną o molestowanie we wspólnocie zakonnej, a jednocześnie muszą towarzyszyć ofierze/osobie pokrzywdzonej i rozpatrywać zarzuty zgodnie z prawem cywilnym i kanonicznym.

Czynniki wpływające na zdolność do pociągnięcia sprawców do odpowiedzialności w niektórych krajach obejmują stygmatyzację społeczną, brak dostępnych mechanizmów zgłaszania oraz brak działań następczych ze strony władz kościelnych.

Ofiary/pokrzywdzeni są sfrustrowani sposobem, w jaki system kanoniczny rozpatruje ich sprawy. Nawet w krajach o wysokim stopniu skuteczności wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych, poszanowanie przez Kościół zastrzeżonych kompetencji państw – co wiąże się z oczekiwaniem na zakończenie państwowego procesu karnego przed przystąpieniem do procesu kanonicznego, co również zostało wyraźnie wskazane przez Dykasterię ds. Doktryny Wiary w jej Vademecum z 2022 r., jako utrwalona praktyka – jest postrzegane przez wiele ofiar jako dalsze milczenie ze strony Kościoła. Jest to jeszcze bardziej problematyczne w połączeniu z powolnymi procesami cywilnymi.

Istnieją pewne lokalne rozbieżności – zwłaszcza między Europą Zachodnią a Wschodnią – w zakresie doradztwa i opieki nad ofiarami.

Grupy ofiar zgłaszają, że w niektórych krajach ochrona reputacji Kościoła ma nadal pierwszeństwo przed ochroną ofiar.

Grupa Regionalna zauważa ciągłą potrzebę zajmowania się wykorzystywaniem online w Kościele, biorąc pod uwagę międzynarodowe inicjatywy i debaty na temat prywatności i ochrony dzieci. Jest to szczególny problem w Europie, ponieważ jej prawodawstwo pełni funkcję wyznaczającą standardy na całym świecie, a wiele platform informatycznych i firm ma swoje siedziby w Europie. Szyfrowanie komunikacji zwiększa zagrożenie dla dzieci, a zaniepokojenie budzą również uwodzenie i molestowanie seksualne w sieci. Zwierzchnicy kościelni muszą rozumieć te kwestie i zostać przeszkoleni w zakresie wspierania działań prewencyjnych. W świetle ogromnego znaczenia tego obszaru ochrony dla Kościoła i Ojca Świętego, Komisja rozszerza swoje działania w celu ułatwienia współpracy między dykasteriami Stolicy Apostolskiej i innymi strategicznymi partnerami międzynarodowymi.

W niektórych częściach regionu istnieje potrzeba lepszej komunikacji i koordynacji między służbami zajmującymi się ochroną małoletnich i bezbronnych dorosłych na poziomie krajowym i lokalnym. Na poziomie lokalnym nieodpowiednia koordynacja może powodować trudności w relacjach z ofiarami i ich organizacjami wspierającymi. Grupa Regionalna zauważa, że to wyzwanie było często zgłaszane podczas spotkań z różnymi europejskimi konferencjami episkopatów.

W niektórych krajach brakuje otwartej komunikacji między wspólnotami katolickimi, ruchami świeckimi, stowarzyszeniami i zakonami na temat dostępnych posług w zakresie zgłaszania i towarzyszenia, co może stwarzać wrażenie braku przejrzystości.

Systematyczna ocena i przegląd praktyk ochronnych w Europie dopiero się rozpoczyna. Wiele krajów nie zostało jeszcze poddanych niezależnej kontroli. Dlatego szczególne znaczenie ma doświadczenie kilku konferencji biskupich w dzieleniu się między sobą informacjami i dobrymi praktykami. Wyspecjalizowana dziedzina zapobiegania i zarządzania wykorzystywaniem w Kościele sprawia, że dzielenie się sprawdzonymi metodologiami i zasobami jest szczególnie przydatne, ponieważ konferencje nie muszą wymyślać rozwiązań od podstaw.

Grupa Regionalna wyraża głębokie zaniepokojenie z powodu wojny w Ukrainie, która powoduje różne formy przemocy – w tym przemoc seksualną i handel dziećmi. Grupa Regionalna wyraża nadzieję, że dalsze misje kardynała Matteo Zuppi w Ukrainie wkrótce przyniosą rezultaty. Grupa Regionalna wyraża solidarność i wsparcie dla tamtejszych księży i zakonników, którzy zaoferowali schronienie osobom cierpiącym i przesiedlonym w wyniku wojny. Grupa Regionalna podziela swoją gotowość do wspierania proaktywnych rozwiązań w zakresie ochrony dzieci poprzez współpracę z zainteresowanymi stronami kościelnymi i cywilnymi. Grupa Regionalna zmierza zorganizować spotkanie w listopadzie 2024 r. ze wszystkimi zainteresowanymi stronami zaangażowanymi w ochronę na poziomie konferencji biskupich, konferencji zakonnych, zakonów i diecezji.

Podczas gdy konferencje episkopatów i zakony podjęły już szereg inicjatyw w zakresie ochrony, istnieją pewne obszary działalności Kościoła, które są mniej zaawansowane, zwłaszcza wśród pracowników duszpasterskich, którzy nie są duchownymi ani zakonnikami, ale współpracują z diecezjami i zakonami na zasadzie dobrowolności. W szerszym ujęciu, stowarzyszenia świeckich w wielu przypadkach dopiero rozpoczęły pracę nad systematyczną ochroną. Istnieje potrzeba, aby różne części składające się na Kościoły lokalne współpracowały ze sobą w celu dzielenia się dobrymi praktykami i rozwiązaniami, które promują jednolite standardy ochrony, przy jednoczesnym poszanowaniu różnych obowiązków.

Grupa Regionalna jest zaniepokojona ograniczonymi zasobami ekonomicznymi i redukcją personelu zaangażowanego w działania ochronne w niektórych Kościołach lokalnych. Grupa Regionalna przyznaje, że ogólny brak środków finansowych dostępnych dla niektórych Kościołów lokalnych z konieczności wpływa na ich działania ochronne.

Grupa Regionalna przyznaje, że wiele lokalnych władz kościelnych, zwłaszcza tych z większym doświadczeniem w zakresie ochrony, podjęło wyraźne zaangażowanie w swojej służbie na rzecz ofiar/pokrzywdzonych i prawdy. Jednak w niektórych obszarach nastąpiło wolniejsze odejście od oporu wobec ochrony i w kierunku integralnego podejścia do ochrony dzieci, które jest zgodne z zasadami sprawiedliwości i nawrócenia.