Odkrycie tekstów sumeryjskich sprzed 4500 lat może pomóc zrozumieć biblijną opowieść o potopie

Brytyjskie dzienniki, m.in. „The Telegraph” i „The Guardian” przedstawiły wyniki najnowszych badań brytyjsko-iracko-amerykańskiej wyprawy archeologicznej na terenie starożytnego miasta Girsu w południowym Iraku. W odkrytych tam pozostałościach pałacu, świątyni i biblioteki sprzed 4500 lat znaleziono nowe teksty zapisane pismem klinowym na glinianych tabliczkach. Według dr Sebastiena Reya z Muzeum Brytyjskiego, który kierował tymi pracami, „są to ważne materiały, których odczytanie może wypełnić lukę w rozumieniu starożytnego poematu «Gilgamesz», który z kolei inspirował niektóre fragmenty Biblii, zwłaszcza biblijnej opowieści o potopie z Księgi Rodzaju, 6-8”.

Badania archeologiczne w Girsu rozpoczęli już 140 lat temu Francuzi, którzy odkryli tam szereg artefaktów z prawie nieznanej wówczas starożytnej kultury sumeryjskiej z okresu 4500–1900 lat przed Chrystusem. Pierwszym i najbardziej znanym badaczem był Ernest de Sarzec, który jednak w 1901 przerwał swoją działalność, być może z powodu problemów ze zdrowiem.

„Początkowo niewielu wierzyło w sens prowadzenia tych prac. Często słyszałem komentarze, że marnuję tam [w Iraku] swój czas i pieniądze podatnika, przeznaczane na działalność Muzeum Brytyjskiego. Ale pomoc finansowa przyszła od Amerykanów, z Getty Museum w Los Angeles. Jego przedstawiciel dr Timothy Potts bardzo pragnął poszerzyć naszą wiedzę o tym być może najważniejszym obecnie miejscu badań nad (starożytną) kulturą i cywilizacją, o których ciągle tak mało wiemy” – stwierdził, komentując obecne prace archeologiczne, dr Rey.

Wykopaliska w Girsu, rozpoczęte w 2015, zaowocowały odkryciem pozostałości pałacu półmitycznego króla Gudei oraz świątyni bóstwa Ningirisu, która – według Reya – „mogła niegdyś odgrywać taką samą rolę, jak obecnie świątynia Al-Kaaba w Mekce w Arabii Saudyjskiej”. Tam też odkryto nieznane wcześniej teksty zapisane na glinianych tabliczkach charakterystycznym pismem klinowym. Zdaniem brytyjskiego archeologa „znalezione teksty dotyczą codziennego życia mieszkańców Girsu, ale, co ważne, prawdopodobnie są tam także fragmenty «Gilgameszu» sprzed 4000 lat, które mogły zostać wykorzystane w Biblii, zwłaszcza w narracji o potopie.

„Gilgamesz” to opowieść o królu-wojowniku, który walczy z demonami. Po śmierci swojego towarzysza pragnie on poznać „źródło życia wiecznego”. W swojej wędrówce napotyka człowieka o imieniu Utnapisztim, który jako wybraniec bogów zbudował statek, co ocaliło mu życie w czasie potopu.

Komentując ostatnie wykopaliska w Girsu dyrektor Muzeum Brytyjskiego dr Hartwig Fischer stwierdził, że „choć nasza wiedza o cywilizacji sumeryjskiej pozostaje do dziś bardzo ograniczona, to te odkrycia w zaginionym pałacu i świątyni kryją w sobie niezwykły potencjał. Rzucają one nowe światło na różne wydarzenia w tamtej kulturze, ale też na wszystkiej inne, późniejsze”.

Girsu było starożytnym miastem, założonym przez Sumerów w południowej Mezopotamii, ok. 20 km na północ od Lagaszu, jednym z trzech (obok Lagaszu i Siraranu) głównych ośrodków miasta-państwa Lagaszu. Pełniło najprawdopodobniej funkcję ośrodka politycznego w okresie starosumeryjskim i stolicy za panowania Gudei (pierwsza połowa XXII wieku przed Chr.). Po przeniesieniu stolicy do Lagaszu zachowało rolę centrum religijnego; znajdowały się tu świątynie Ningirsu – patrona miasta i bogini Bau. Ruiny miasta znajdują się na lewym brzegu kanału Szaṭṭ al-Gharrāf, w połowie drogi między Tygrysem a Eufratem ok. 300 km na południowy wschód od Bagdadu.

Girsu zamieszkane było już prawdopodobnie w okresie cywilizacji Ubajd (V tysiąclecie przed Chr.), ale większy napływ mieszkańców nastąpił dopiero w okresie starosumeryjskim (2900–2350 przed Chr.). W III tysiącleciu było sprzymierzone z dwoma sąsiednimi miastami: Siraranem i Lagaszem. Patronem miasta był bóg wojny i polowań Ningirsu, którego świątynię odnowił Gudea. Według jego opisu świątynię zdobiły drewno cedrowe, złoto i cenne kamienie.
Straciło swoje znaczenie po upadku III dynastii z Ur.

Było to pierwsze miasto sumeryjskie, które doczekało się obszernych wykopalisk archeologicznych. Jako pierwszy badał je Ernest Choquin de Sarzec (1837–1901), francuski konsul w Basrze, który prowadził wykopaliska w latach 1877–1900 podczas jedenastu ekspedycji, potem kierowali nimi: w latach 1903–09 Gaston Cros (1861–1915), w latach 1929–31 – Henri de Genouillac (1881–1940) i w 1931–33 – André Parrot (1901–80). W latach 1877–1933) odkryto m.in. archiwa tabliczek zapisanych pismem klinowym, liczne pieczęcie cylindryczne, stelę sępów z dwustronnym przedstawieniem figuralnym i opisem zwycięstwa sumeryjskiego władcy Lagaszu – Eanatuma nad sąsiednim miastem-państwem Umma oraz posągi Gudei. W Girsu znaleziono w sumie 30 tys. tabliczek z pismem klinowym, przy czym stanowisko zostało splądrowane, zanim poinformowano o nim francuskich archeologów.