Ogólnopolska konferencja naukowa w 500. rocznicę szwajcarskiej Reformacji

Od 1519 roku Urlich Zwingli zaczął publicznie kontestować pewne elementy katolickiej doktryny i kultu. W 500. rocznicę jego wystąpień Chrześcijańska Akademia Teologiczna oraz Kościół Ewangelicko-Reformowany w Rzeczypospolitej Polskiej zorganizowały ogólnopolską konferencję naukową poświęconą postaci i myśli tego reformatora. Wydarzenie pod patronatem pod patronatem ambasady Konfederacji Szwajcarskiej w Rzeczypospolitej Polskiej odbyło się na ChAT.

Konferencję naukową zatytułowano: „Ulryk Zwingli. 500 lat Reformacji w Zurychu”. Wydarzenie odbyło się 6 listopada 2019 r. w nowej siedzibie Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie, gromadząc pasjonatów ekumenizmu z kraju oraz wykładowców i studentów uczelni.

– Zwingli jest w Polsce najmniej znanym z grona wielkich Reformatorów, nie doczekał się nawet takiej liczby opracowań co Luter czy Kalwin. Dlatego cieszy, że pojawiają się takie inicjatywy jak dzisiejsza konferencja. Mam nadzieję, że prowadzone w jej trakcie rozważania trafią nie tylko do słuchaczy dzisiejszej konferencji, ale i do szerszej publiczności w formie drukowanej – powiedział w rozmowie z KAI dr hab. prof. ChAT Jerzy Sojka.

Ks. prof. Piotr Jaskóła z Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego zaprezentował temat „Chrzest w teologii Ulryka Zwingliego”. Stwierdził, że sakramentologia u szwajcarskiego reformatora raczej była w cieniu jego refleksji. „Mimo iż reformator dość często mówił o sakramentach, ta nauka miała u niego wartość drugorzędną” – podkreślił prelegent dodając, że najistotniejsza była oczywiście sama wiara: „W zewnętrznych znakach wierzący otrzymuje widzialne potwierdzenie tego, co już przez wiarę jest jego udziałem”.

Zwingli radykalnie przeciwstawia się katolickiej sakramentologii. „Sakrament rozumiał jako umocnienie słabych w wierze, wyznanie wiary i zobowiązanie wiary – to przeczyłoby zgodzie na chrzest dzieci” – powiedział ks. Jaskóła, wskazując jednak dalej, że reformator chrzest dzieci akceptował, wymagając jednak oczywiście wychowania ochrzczonych do wiary, postulując wprowadzenie wczesnochrześcijańskiego katechumenatu.

Ks. Jaskóła omówił również zestawienie przez Zwingliego chrztu i przymierza. Reformator wskazuje na jedność ludu Bożego. „Chrześcijanie są w równej mierze ludem Bożym jak naród izraelski, więc dwa podstawowe znaki – chrzest i obrzezanie – są przez niego stawiane na równi. Ich istotny sens dla niego pokrywa się – są znakiem przynależności do ludu Bożego” – mówił teolog dodając, że obydwa akty różni tylko zobowiązanie – życie pod prawem lub pod Chrystusem.

Chrzest dla Zwingliego nie jest środkiem łaski koniecznym do zbawienia – to wydaje mu się sprzeczne np. z wolnością działania Ducha Świętego. „Jego rozumienie chrztu znacznie odbiega od tego, co dotychczas rozumiano. Przypisuje mu rolę inicjującego znaku przymierza, potwierdzającego przynależność do widzialnego Kościoła” – stwierdził ks. Jaskóła.

Prof. ChAT Jerzy Sojka zaprezentował temat „Zwingli i Luter – konkurencyjne reformacyjne interpretacje Wieczerzy Pańskiej”. Zauważył, że pisma w których Marcin Luter porusza kwestie związane z sakramentami są starsze niż te Zwingliego. Podkreślił, że niemiecki reformator w swojej sakramentologii używa aparatu biblijnego, a nie popularnego w ówczesnej teologii systemu bazującego na Arystotelesie, czym nie zanegował realnej obecności Ciała i Krwi Chrystusa.

Zwingli, podobnie jak Luter, neguje Mszę jako ofiarę – skoro Chrystus skutecznie złożył ofiarę, Wieczerza Pańska jest tylko jej przypomnieniem. Wskazuje na niezrozumiałość samego pojęcia „sakrament”, które nie występuje u Jezusa. Nawiązując do Erazma z Rotterdamu, nazywa sakrament przysięgą, zobowiązaniem.

Neguje realną obecność Ciała i Krwi Pańskiej w eucharystycznych postaciach, uważając, że Wieczerza Pańska tam jest faktycznie spożyta, gdzie jest wiara – „Człowiek daje świadectwo wierze zewnętrznym znakiem sakramentu” – mówił prof. Sojka.

– Sakrament nie uwalnia od grzechu, jest jakby przysięgą na sztandar; jest wspomnieniem – commemoratio, gdzie wierzący zwiastują śmierć Chrystusa – omawiał nauczanie Zwingliego prelegent.

Zwingli uważał, że przedmiotem wiary jest rzeczywistość duchowa, która nie potrzebuje cielesnego znaku, stąd jego nacisk na rozumienie Wieczerzy Pańskiej jako tylko pamiątki. „Luter natomiast odpowiadał podziałem na jedyność ofiary Chrystusa i jej aplikacje – czym innym był sam moment zbawienia, a czym innym przyswajanie tego zbawienia, czemu służy Wieczerza Pańska” – mówił ewangelicki teolog.

– Luter był przekonany, że słowo Boże zmienia rzeczywistość, wiec całość słów ustanowienia traktował jako konieczne do przyjęcia – podkreślił prof. Sojka, kontrastując z podejściem niemieckiego reformatora myślenie Zwingliego, który dokonywał specyficznej analizy słów ustanowienia, a w stwierdzeniu „to jest bowiem Ciało moje” „jest” rozumiał jako „oznacza” (significat). Na poparcie swojego podejścia Szwajcar przytaczał inne fragmenty z Pisma, np. z Ewangelii św. Jana. Wartość tych analiz kwestionował Luter, wskazując np. na opis Eucharystii z 1 Listu do Koryntian.

Mimo poważnych różnic w doktrynie Lutra i Zwingliego, obaj reformatorzy mimo braku porozumienia apelowali o zachowywanie wobec siebie chrześcijańskiej miłości bliźniego, z czego realizacją, jak wskazał prof. Sojka, w historii bywało różnie.

Prof. Stanisław Obirek z Ośrodka Studiów Amerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego wystąpił z tematem: „Kulturowe i religijne uwarunkowania polemiki Piotra Skargi z myślą Ulryka Zwingliego”.

Prelegent stwierdził, że Piotr Skarga swoje polemiki z reformatorami opierał na doborze sentencji, nie znając dobrze ich nauczania, nie dostrzegał też poważnych doktrynalnych różnic dzielących np. Marcina Lutra i Ulricha Zwingliego.

„Teologia reformowana wyrosła z radykalnego przejęcia się słowem Bożym” – stwierdził prof. Obirek, dodając, że podczas gdy jezuici wybrali wiernopoddańcze posłuszeństwo Rzymowi, reformatorzy odważyli się na bunt – „dziś podziwiamy raczej to drugie”.

Według prof. Obirka, w perspektywie historycznej zwycięstwo Piotra Skargi i kontrreformacji w Rzeczpospolitej było pyrrusowe i wpłynęło negatywnie na rozwój i jakość teologii w Polsce.

Prof. Wojciech Kriegseisen z Instytutu Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk zaprezentował temat „Miasto jako ‘środowisko naturalne’ ruchu reformacyjnego w XVI w. Przykład Ulryka Zwingliego”; dr Piotr Robak z Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu Łódzkiego omówił kwestię władzy i Kościoła za czasów Zwingliego, a ks. prof. PWT Rajmund Pietkiewicz z Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu przedstawił reformatora jako biblistę.

W dalszej części bp prof. ChAT Marcin Hintz z Wydziału Teologicznego Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie omówił myśl etyczną Ulryka Zwingliego, mgr Agnieszka Teresa Tys z ChAT omówiła pedagogikę Zwingliego, a prof. ChAT Rafał Leszczyński filozoficzne horyzonty reformatora ze Szwajcarii.