Olsztyn: Kongres w 750-lecie Warmińskiej Kapituły Katedralnej

Na Wydziale Humanistycznym UWM w Olsztynie rozpoczął się dziś Międzynarodowy Kongres z okazji 750-lecia Warmińskiej Kapituły Katedralnej i powtórnego pochówku wybitnego jej przedstawiciela Mikołaja Kopernika.

Głównym organizatorem Kongresu jest ks. prof. dr hab. Andrzej Kopiczko, który witając uczestników Kongresu zaznaczył, że erygowana w 1260 roku Kapituła jako wspólnota istnieje do dziś, pielęgnuje dawne tradycje, troskę o region, zamiłowanie do nauki, dbałość o piękno świątyń. Dwudniowe obrady odbywają się w Sali Teatralnej Wydziału Humanistycznego. Organizację Kongresu wsparły władze uniwersyteckie, samorządowe, wojewódzkie i miejskie.

W słowie wstępnym abp Wojciech Ziemba, pomysłodawca Kongresu, przypomniał cel kongresu, którym jest pogłębienie współczesnej wiedzy o kapitule i kanonikach, którzy "nade wszystko dbali o kult Boży". Hierarcha zaznaczył, że w całej historii Prus Wschodnich zmieniły się rządy i język, ale Kościół i jego instytucje trwały, stając się świadkiem zmieniającej się historii. Wspomniał diecezję warmińską, Kapitułę Katedralną, Seminarium Duchowne Hosianum, Zgromadzenie Sióstr św. Katarzyny.

Marszałek województwa Jacek Protas podkreślił znaczenie Kapituły dla rozwoju samorządności. Stwierdził, że stały się one jej pierwowzorem. Kanonicy dbali o lokację miast, wsi, wznosili znakomite budowle, zajmowali się edukacją, fundowali stypendia.

Pierwsza sesja kongresu poświęcona była Mikołajowi Kopernikowi, wielkiemu kanonikowi kapituły warmińskiej. Skupiono się przede wszystkim na badaniach dotyczących miejsca pochówku wybitnego astronoma, jego księgozbiorze, zachowanych portretach i traktatach monetarnych.

Prof. Jerzy Gąssowski mówił o badaniach prowadzonych archikatedrze fromborskiej, w celu odnalezienia i identyfikacji grobu Mikołaja Kopernika. Przypomniał, żę takie badania były podejmowane przez 200 lat, niestety bez skutku.

W 2004 roku z inicjatywy bp. Jacka Jezierskiego zostały podjęte nowe badania. Bardzo pomocne były ustalenia historyka dr. Jerzego Sikorskiego z Olsztyna, który wskazał prawdopodobne miejsce pochówku Kopernika. Prace były bardzo trudne, trwały dwa lata. 24 sierpnia 2008 r. w grobie nr 13 odnaleziono czaszkę, bez żuchwy wskazująca na wiek zmarłego w przedziale 60–70 lat, luźno rozsypane kości. Ostatecznej identyfikacji szczątków dokonano przez porównanie macierzystego kodu DNA ze szczątkami znalezionymi w grobie. Potwierdzeniem badań było opublikowanie w 2009 r. w prestiżowym amerykańskim piśmie „Proceedings of the National Academy of USA” artykułu, który wskazuje, że analiza dwóch włosów odnalezionych w kalendarzu używanym przez Kopernika, potwierdziły identyfikację odnalezionych szczątków, jako należących do Mikołaja Kopernika.

Wypowiedź prof. Gąssowskiego uzupełnił wykład prof. dr Owena Gingerich ze Stanów Zjednoczonych, w którym omówił przebieg badań DNA. Z czterech włosów znalezionych w Calendarium Kopernika udało się uzyskać DNA. Kod genetyczny dwóch z nich odpowiada strukturze DNA pobranego z dobrze zachowanego zęba czaszki. Profesor zwrócił też uwagę, że analiza DNA wskazuje na gen związany z niebieskim kolorem oczu, podczas gdy na najstarszych portretach Kopernik ma ciemne oczy. Jednak, żaden z portretów nie powstał za życia astronoma, świadectwo na temat koloru oczu jest bardzo skąpe, i równie dobrze Kopernik mógł być niebieskooki.

Prof. Andre Goddu, również ze Stanów Zjednoczonych mówił o swoich badaniach. Odkrył egzemplarz dzieła Ptolemeusza pt. "Cosographia", które Kopernik czytał i opatrzył uwagami, dotyczącymi oszacowania długości obwodu Ziemi przez Eratostenesa. Drugim odkryciem była notatka sporządzona w egzemplarzu dialogów Platona, które czytał Kopernik. Notatka ta ujawnia podejście Kopernika do hipotez astronomicznych.

Dr hab. Władysław Duczko wskazał na znaczenie księgozbioru Kopernika w Upssali, na odnalezienie jego szczątków. Początkowo pod uwagę brano list Kopernika do Bernarda Wapowskiego, kronikarza Zygmunta Starego w Krakowie. Pomocna miała być plama krwi na liście. Pojawiły się jednak wątpliwości, co do autentyczności listu i brak zgody na pobranie próbki.

Najstarsze portrety Mikołaja Kopernika zaprezentował i omówił prof. Józef Flik. Zalicza się do nich wizerunki powstałe w końcu XVI w., obrazy z katedry w Strasburgu, epitafijny z katedry toruńskiej, gimnazjalny z Muzeum Okręgowego w Toruniu oraz fromborski z przełomu XVI/XVII w. Pierwsze podobizny Kopernika powstały 37 lat po jego śmierci. W obrazach widać pewne różnice, typowe dla fizjonomii: jego fryzury, kształtu oczu, brwi, nosa, ust, brody, a także szat.

Na temat traktatów monetarnych Mikołaja Kopernika mówił dr hab. Mirosław Bochenek. Zostały one napisane w latach 1517-1526, kiedy był administratorem dóbr Kapituły Warmińskiej. Są one zaliczane do najpiękniejszych kart polskiej ekonomii. Kopernik gruntownej analizie poddał rolę pieniądza w gospodarce oraz wykazał negatywne psucia, formułując przy tym prawo ekonomiczne mówiące o wypieraniu z obiegu pieniądza lepszego przez pieniądz gorszy. Swoje rozważania oparł na argumentach wyłącznie ekonomicznych.

Druga sesja poświęcona była funkcjonowaniu i działaniu Kapituły: zmianom statutowym, zarządzaniu majątkami, życiu liturgicznemu kanoników.

Rektor UMK w Toruniu, prof. Andrzej Radzymiński zaznaczył, że kodyfikacje Kapituły Warmińskiej stanowią niezwykle ważne i ciekawe pomniki prawa kościelnego, regulującego ważne aspekty działalności prałatów i kanoników.

Ks. dr Lucjan Świto wskazał, że kościelne uprawnienia jurysdykcyjne Kapituły Warmińskiej, tak jak wszystkich kapituł zostały w nowym Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r. mocno uszczuplone. Mimo to jest ona cennym dziedzictwem historycznym Warmii, symbolem jej dziejów i tradycji; podmiotem kształtującym tożsamość Kościoła Warmińskiego.

Ks. prof. Władysław Nowak zwrócił uwagę na bogactwo liturgii sprawowanej w katedrze warmińskiej przez Kapitułę. Przejawiało się ono przede wszystkim w dwóch podstawowych formach: kilkugodzinnym sprawowaniu godzin kanonicznych i w celebrowaniu Mszy św. Liturgia katedry warmińskiej była dziełem kanoników Kapituły, wikariuszy katedralnych, chóralistów i psałterzystów, a od połowy XVII wieku także mieszkańców Fromborka.

Sesja III poświęcona była kanonikom. Swoje referaty zaprezentowali m.in. ks. prof. Andrzej Kopiczko, bp prof. Julian Wojtkowski, ks. prof. Alojzy Szorc.

Jutro drugi dzień obrad. Prelegenci skupią się na zabytkach Kapituły, trosce o dzieła sztuki, zwłaszcza o największy skarb Kapituły – katedrę fromborską.

Z okazji Kongresu zostały wydane dwie monografie: ks. Andrzeja Kopiczki "Dzieje Warmińskiej Kapituły Katedralnej od roku 1821" i praca zbiorowa pod red. ks. Kopiczki, bp. Jacka Jezierskiego i ks. Zdzisława Żywicy "Warmińska Kapituła Katedralna", zawierająca referaty wygłoszone podczas Kongresu.