„Oto drzewo Krzyża…”

Wielki Piątek jest drugim dniem Triduum Paschalnego – dramatyczny dzień sądu, męki i śmierci Chrystusa. Jest to jedyny dzień w roku, kiedy nie jest sprawowana Msza św.

W kościołach odprawiana jest Liturgia Męki Pańskiej, a na ulicach wielu miast sprawowana jest publicznie Droga Krzyżowa. Jest to dzień postu ścisłego.

„Jeśli Wielki Piątek jest dniem pełnym smutku, to jednocześnie jest najwłaściwszym dniem dla obudzenia na nowo naszej wiary, dla umocnienia naszej nadziei i odwagi niesienia przez każdego swego krzyża z pokorą, ufnością i zdaniem się na Boga, mając przy tym pewność wsparcia przez Niego i Jego zwycięstwa. Liturgia w tym dniu śpiewa: „O Crux, ave, spes unica – Witaj, Krzyżu, nadziejo jedyna!” – powiedział Benedykt XVI podczas środowej audiencji generalnej (8 kwietnia), wyjaśniając sens wielkopiątkowej liturgii.

W tym roku 10 kwietnia Wielki Piątek obchodzą chrześcijanie tradycji zachodniej: katolicy i wierni Kościołów reformowanych, natomiast w prawosławiu i innych Kościołach wschodnich ten dzień w tym roku przypada za tydzień, 19 kwietnia.

Geneza

Pierwsze liturgiczne obchody Wielkiego Piątku odnotować można w starożytnej Jerozolimie. Wierni gromadzili się przed wschodem słońca przed kolumną biczowania, a później przy grobie, by adorować drzewo krzyża.

W odniesieniu do Rzymu pierwsze opisy celebracji Wielkiego Piątku pochodzą z VII w. Pierwszy typ liturgii sprawowany był przez papieża w kościele św. Jana Jerozolimskiego i obejmował odczytanie pasji wg. Św. Jana, modlitwę powszechną i procesję z relikwiami krzyża. Drugi typ liturgii był, sprawowany w licznych kościołach prezbiterialnych obejmował lekturę Pisma, adorację krzyża i komunię św., konsekrowaną wcześniej. Ten typ liturgii upowszechnił się w średniowieczu w całej Europie. W późniejszych wiekach, upowszechniło się przenoszenie Najświętszego Sakramentu do Grobu Pańskiego. W XIX wieku na terenach dawnej Rzeczypospolitej Groby Pańskie w kościołach zaczęły nabierać także patriotycznego wymiaru.

Liturgia

Wielki Piątek to dzień Krzyża. Po południu we wszystkich świątyniach katolickich odprawiana jest niepowtarzalna wielkopiątkowa Liturgia Męki Pańskiej. Celebrans i asysta wchodzą w ciszy. Przed ołtarzem przez chwilę leżą krzyżem, a po modlitwie wstępnej czytane jest proroctwo o Cierpiącym Słudze Jahwe i fragment Listu do Hebrajczyków. Następnie czyta się lub śpiewa, zwykle z podziałem na role, opis Męki Pańskiej według św. Jana.

Po homilii w bardzo uroczystej modlitwie wstawienniczej Kościół poleca Bogu siebie i cały świat, wyrażając w ten sposób pragnienie samego Chrystusa: aby wszyscy byli zbawieni. Szczególnie przejmujące są modlitwy o jedność chrześcijan, prośba za niewierzących i za Żydów.

Centralnym wydarzeniem liturgii wielkopiątkowej jest adoracja Krzyża. Zasłonięty fioletowym suknem Krzyż wnosi się przed ołtarz. Celebrans stopniowo odsłania ramiona Krzyża i śpiewa trzykrotnie: „Oto drzewo Krzyża, na którym zawisło zbawienie świata”, na co wierni odpowiadają: „Pójdźmy z pokłonem”. Po liturgii Krzyż zostaje w widocznym i dostępnym miejscu, tak by każdy wierny mógł go adorować. Jest on aż do Wigilii Paschalnej najważniejszym punktem w kościele. Przyklęka się przed nim, tak, jak normalnie przyklęka się przed Najświętszym Sakramentem. Po adoracji Krzyża z ciemnicy przynosi się Najświętszy Sakrament i wiernym udziela się Komunii.

Ostatnią częścią liturgii Wielkiego Piątku jest procesja do Grobu Pańskiego. Na ołtarzu umieszczonym przy Grobie lub na specjalnym tronie wystawia się Najświętszy Sakrament w monstrancji okrytej białym przejrzystym welonem – symbolem całunu, w który owinięto ciało zmarłego Chrystusa. Cały wystrój tej kaplicy ma kierować uwagę na Ciało Pańskie. W wielu kościołach przez całą noc trwa adoracja.

W Wielki Piątek odprawiane są także nabożeństwa Drogi Krzyżowej. W wielu kościołach rozpoczyna się ono o godzinie 15.00, gdyż właśnie około tej godziny wedle przekazu Ewangelii Jezus zmarł na Krzyżu.

W ostatnich latach nabożeństwo Drogi Krzyżowej odprawiane jest także na ulicach wielu polskich miast. W Gdańsku Misterium Męki Pańskiej rozpocznie się już o godzinie 13.00 przed Dworem Artusa. Ulicami gdańskiej Starówki i Śródmieścia przejdzie ponad 70 aktorów.

– Chcemy wzbudzić w ludziach refleksję, chcemy by choć na chwilę się zatrzymali i spojrzeli na uginającego się pod krzyżem Jezusa – mówi Adam Hlebowicz, współorganizator misterium. W tym roku Misterium Męki Pańskiej przejdzie ulicami Gdańska już po raz czwarty. Trasa jest taka sama. Widowisko przejdzie ulicą Długą, Tkacką, Węglarską, Pańską, Korzenną, przez Galerię Centrum, okolice Dwroca PKP i PKS, aż na Gradową Górę.

W Warszawie Droga Krzyżowa przejdzie ulicami Starego Miasta. Rozpocznie się o godz. 20 i przejdzie od kościoła św. Anny Krakowskim Przedmieściem na Plac Piłsudskiego i do archikatedry.

W Łodzi po raz dziesiąty sprawowana jest Ekumeniczna Droga Krzyżowa. Rozważania przy poszczególnych stacjach wygłoszą duchowni różnych wyznań chrześcijańskich, a krzyż będą nieśli przedstawiciele grup zawodowych i społecznych.

Celebracja zacznie się przy kościele ewangelicko-augsburskim św. Mateusza, a zakończy przy kościele oo. jezuitów. Kolejne stacje ulokowane są przy najsłynniejszej ulicy Łodzi – Piotrkowskiej. Kilkumetrowy, drewniany krzyż niesiony będzie przez przedstawicieli różnych grup zawodowych i społecznych. Rozważania przy kolejnych stacjach przygotowali duchowni rzymskokatoliccy oraz z Kościołów ewangelicko-augsburskiego, ewangelicko-reformowanego, ewangelicko-metodystycznego, polsko-katolickiego, starokatolickiego mariawitów.

W niektórych polskich sanktuariach obchodom Wielkiego Piątku towarzyszą specjalne misteria. W sanktuarium kalwaryjskim wezmą w nim udział biskupi krakowscy. W Wielki Piątek ok. godz. 8.00 przy kaplicy „u Piłata” do zgromadzonych pielgrzymów słowo Boże wygłosi metropolita krakowski kard. Stanisław Dziwisz.

Szczególnie uroczyście Triduum Pachalne sprawowane jest w Rzymie. W Wielki Piątek, o godz. 17.00 papież przewodniczyć będzie Liturgii Słowa, Adoracji Krzyża i Komunii św. Kazanie podczas tego nabożeństwa wygłosi kaznodzieja Domu Papieskiego, ojciec Raniero Cantalamessa. Papieżowi będą asystować kardynałowie Stanisław Ryłko i Giovanni Lajolo.

O godz. 21.15 papież poprowadzi tradycyjną Drogę Krzyżową w rzymskim Koloseum, której towarzyszyć będą rozważania przygotowane przez ordynariusza archidiecezji Guwahati w Indiach, abp Thomasa Menamparampil SDB. Na dwóch ostatnich stacjach krzyż poniesie dwóch franciszkanów z Kustodii Ziemi Świętej.

W Kościołach ewangelickich

Wielki Piątek obchodzony jest w Kościele Ewangelicko – Augsburskim jako najważniejszy, kulminacyjny dzień roku liturgicznego. Związane jest to z nauką o usprawiedliwieniu z łaski przez wiarę. Wielki Piątek to dzień ciszy, medytacji Słowa Bożego i tajemnicy krzyża. W tym dniu ewangelikom przysługuje dzień wolny od pracy.

Wielki Piątek jest dniem ciszy, pokuty, modlitwy i medytacji krzyża. Milkną dzwony, a kolorem liturgicznym jest czerń. Z ołtarza znikają wszystkie kwiaty, pozostaje zwykle jeden mały bukiet – czerwony, w kolorze krwi, lub biały. W kościele przygasza się też światło, pozostawiając zwykle dwie świece. Krzyż bywa zasłaniany kirem.

Tego dnia odprawia się dwa nabożeństwa – ranne i wieczorne. Formą nie odbiegają one od zwykłych liturgii ewangelickich. Wyróżnia je cisza i szczególne skupienie oraz kazanie pasyjne wokół krzyża jako centralnego momentu zbawienia. W Wielki Piątek w Kościele Ewangelicko Augsburskim rozważa się przede wszystkim to, co zdarzyło się na Golgocie – ukrzyżowanie, 7 słów Chrystusa na krzyżu, śmierć. Nie ma tradycji drogi krzyżowej – rozmyślaniom o chwilach poprzedzających ofiarę na krzyżu poświęcony jest cały czas pasyjny.

W Wielki Piątek w kościele sprawowany jest też Sakrament Ołtarza. Wierni gremialnie przystępują wówczas do komunii św. W tym dniu praktykuje się również post. Jego charakter zależy od osobistego wyboru i tradycji rodzinnej wiernych.

W Wielki Piątek w Kościele ewangelicko-augsburskim zbierana jest ofiara wielkopostna na działalność charytatywnej organizacji tego Kościoła – Diakonii. Choć Kościół ewangelicki nie klasyfikuje świąt, to jego zwierzchnicy przyznają, że Wielki Piątek jest jednym z najważniejszych dni. Ks. Jan Byrt, proboszcz ewangelicko-augsburskiej parafii w Szczyrku Salmopolu, podkreśla, że tego dnia luteranie nie oglądają telewizji, nie słuchają radia, nie korzystają z w Internetu.

W Polsce żyje obecnie około 80 tys. luteran, z czego blisko połowa na Śląsku Cieszyńskim. Diecezja cieszyńska Kościoła ewangelicko-augsburskiego jest najliczniejsza w Polsce.