Pamiątka Świętych Pańskich i Pamiątka Umarłych u luteran

1 listopada Kościół ewangelicko-augsburski obchodzi dwa święta: Pamiątkę Świętych Pańskich oraz Pamiątkę Umarłych. Są one związane ze wspominaniem wszystkich wierzących i osób, które odeszły.

Dzień Wspomnienia Świętych Pańskich

Wspominanie Wszystkich Świętych Pańskich było w kalendarzach luterańskich od samego początku, zgodnie z zaleceniem apostolskim zawartym w liście do Hebrajczyków 13,7: „Pamiętajcie na wodzów waszych, którzy wam głosili słowo Boże, a rozpatrując koniec ich życia naśladujcie wiarę ich”. O obchodzeniu tego święta przez polskich luteran świadczy najdobitniej kazanie ks. biskupa Samuela Dambrowskiego w tzw. „Dąbrówce” oraz pieśń zawarta w jednym z najstarszych polskich luterańskich kancjonałów „Pieśni Duchowne…” ks. Piotra Artomiusza (wydany w Toruniu w roku 1587) w dziale „O Świętych Pańskich”, gdzie czytamy: „Z wielkiej mocy i mądrości/ chwalmy Boga z wysokości / chwalmyż Go też w Świętych Jego…”.

Dzień Świętych Pańskich obchodzony jest we wszystkich Kościołach luterańskich 1 listopada, czyli tak, jak zostało to ustalone we wczesnym średniowieczu (papież rzymski Grzegorz III przeniósł to święto na 1 listopada w roku 731). Pod tym względem Kościoły luterańskie nie różnią się od Kościołów rzymsko- i starokatolickich.

Jednakże święci nie są w luteranizmie (i ogólnie w Kościołach protestanckich) identyfikowani z postaciami beatyfikowanymi lub kanonizowanymi przez Kościół jako instytucję (np. Kościół rzymskokatolicki). Świętym jest każdy człowiek prawdziwie wierzący w Jezusa Chrystusa jako Zbawiciela. Kryterium świętości jest więc tożsame z żywą wiarą w Boga, jako tego, który odkupił ludzkość swoją własną krwią. Tak rozumiany święty pozostaje więc normalnym człowiekiem, choć nadal posiada grzeszną naturę. Dlatego luteranizm za Marcinem Lutrem określa kondycję człowieka wierzącego jako „usprawiedliwionego grzesznika”, tzn. żyjącego wiarą w Boga, ale ciągle jeszcze podległego grzechowi.

Dla ewangelika nie jest niczym nadzwyczajnym, kiedy nazwie sam siebie świętym. Ewangelik ma jednak świadomość, że należy dbać o swoje życie duchowe, o wiarę i relację z Bogiem. W tym znaczeniu określenie „święty” nawiązuje to do Biblii, gdzie w Dziejach Apostolskich czy wielu Listach możemy przeczytać o pozdrowieniu wszystkich świętych z jakiegoś miasta czy przekazaniu im wsparcia materialnego. Święty w Nowym Testamencie to po prostu chrześcijanin.

W dniu Świętych Pańskich luteranie dziękują Bogu za wszystkich żyjących i zmarłych prawdziwie wierzących chrześcijan.

Dzień Wspomnienia Wszystkich Świętych nie jest w ewangelickim kalendarzu jakimś szczególnie ważnym świętem, pozostaje zdecydowanie w cieniu choćby Pamiątki Reformacji (31 X).

Dzień Pamiątki Umarłych

Po II wojnie światowej 1 listopada zaczęto obchodzić w Kościele luterańskim w Polsce także dzień wspominania umarłych. W wielu Kościołach luterańskich zmarłych wspomina się też w w Ostatnią Niedzielę Roku Kościelnego, zwaną Niedzielą Wieczności. Do dziś część ewangelików odwiedziny grobów swych bliskich przesuwa na Niedzielę Wieczności. Ta właśnie niedziela poświęcona jest tematowi przemijania, śmierci i eschatologii.

Pamiątka Umarłych zachęca luteran do porządkowania i odwiedzania grobów swoich bliskich oraz ich wspominania. Warto zaznaczyć, że luteranie nie modlą się za dusze zmarłych w związku z przekonaniem, że kwestia zbawienia człowieka jest zależna od jego relacji z Bogiem. Człowiek po śmierci staje przed Bogiem, do którego należy sąd. Ludzka modlitwa nie jest w stanie zmienić sytuacji zmarłego (przynajmniej nic o tym nie wiadomo z Biblii). Dochodzi do tego fakt, że luteranie (jak wszyscy protestanci) nie uznają istnienia czyśćca, nie znajdując w Biblii żadnej nauki o nim. Nie ma też zwyczaju zapalania świecy czy znicza „za duszę zmarłego”. Jeśli luteranie zapalają znicze na grobach, to tylko dla uczczenia pamięci, ale bez intencji modlitewnej. Luteranie, jak wszyscy protestanci, odrzucają również instytucję tzw. Mszy za zmarłych. Msza może być sprawowana tylko dla żyjących, bo Komunia święta służy pokrzepieniu tylko żyjących, tych, którzy jedzą i piją ciało i krew Pańską.

1 listopada ewangelicy wspominają tych, którzy odeszli, a zarazem proszą Boga o pociechę dla wszystkich zasmuconych, o pewność wiary, jaką posiadał ap. Paweł, który w liście do Rzymian pisał: „Jestem tego pewien, że ani śmierć, ani życie, ani aniołowie, ani potęgi niebieskie, ani teraźniejszość, ani przyszłość, ani moce, ani wysokość, ani głębokość, ani żadne inne stworzenie nie zdoła nas odłączyć od miłości Bożej, która jest w Chrystusie Jezusie, Panu naszym” (Rz 8, 38-39). To dzieje się na nabożeństwach, które w tym dniu odprawiane są na ewangelickich cmentarzach. Ewangelickie świętowanie to przede wszystkim spotkanie ze słowem Bożym i wspólna modlitwa.