Patriarcha Eliasz II kończy 90 lat

W środę 4 stycznia kończy 90 lat arcybiskup Mcchety i Tbilisi, metropolita Picundy i suchumsko-abchaski, katolikos-patriarcha całej Gruzji Eliasz II. Na stanowisko to wybrano go 25 grudnia 1977, a więc ponad 45 lat temu i jest on obecnie najdłużej sprawującym taki urząd zwierzchnikiem lokalnego Kościoła prawosławnego na świecie.

Przyszły patriarcha urodził się jako Irakli (Herakliusz) Guduszauri-Sziolaszwili 4 stycznia 1933 w mieście Ordżonikidze (obecnie Władykaukaz) – stolicy Osetii Północnej na terenie Rosji. Był czwartym dzieckiem w wielodzietnej rodzinie, należącej do jednego z rodów gruzińskich, którego dzieje liczyły, według prastarej tradycji, około 15 wieków. Mimo czasów bolszewickich i powszechnej walki z religią, rodzina była bardzo religijna i utrzymywała bliskie kontakty z patriarchą Kalistratem (stał na czele Gruzińskiego Kościoła Prawosławnego [GKP] w latach 1932-52). W 1947, gdy w ówczesnym ZSRR trwał stosunkowo krótki okres „odwilży” religijnej, rodzice Iraklego ufundowali cerkiew Opieki Matki Bożej w Dzaudżikau (tak w latach 1944-54 nazywał się Władykaukaz).

W tymże mieście chłopiec uczył się do 1952 w szkole średniej (z rosyjskim językiem wykładowym), po czym kształcił się w seminarium duchownym w Moskwie (1952-56), a następnie w Moskiewskiej Akademii Duchownej (1956-60), którą ukończył z wyróżnieniem. Proponowano mu nawet pozostanie na tej uczelni w charakterze pracownika naukowego, on jednak wolał wrócić do Gruzji.

Od 1952 był mnichem z imieniem Eliasz (Ilia). Błogosławieństwa na postrzyżyny udzielili mu patriarchowie: moskiewski i całej Rusi Aleksy I i gruziński Melchizedech III, który 18 kwietnia 1957 wyświęcił go na hierodiakona, podczas gdy Aleksy udzielił mu 10 maja 1959 święceń kapłańskich (hieromnicha).

Po powrocie do swej ojczyzny młody mnich rozpoczął posługę duszpasterską w soborze katedralnym św. Mikołaja w Batumi – stolicy Adżarii, republiki autonomicznej w południowo-zachodniej Gruzji. W latach 1960-67 był tam porobszczem; w 1961 otrzymał godność ihumena i w rok później – archimandryty (wysokie tytuły w prawosławnej hierarchii mniszej).

25 sierpnia 1963 ówczesny katolikos – patriarcha Efrem II wyświęcił 30-letniego archimandrytę na biskupa szemokmedzkiego, swego biskupa pomocniczego. Od 17 maja 1969 Eliasz miał godność metropolity. W latach 1964-72 kierował jedyną uczelnią teologiczną w ówczesnej Gruzińskiej Republice Sowieckiej – formalnie były to kursy teologiczne w duchowej stolicy kraju – Mcchecie, zorganizowane bez zezwolenia władz przez Efrema II, w 1965 przekształcone w seminarium duchowne.

Od 1964 stał również na czele Wydziału Zewnętrznych Stosunków Kościelnych Patriarchatu Gruzińskiego. Głównym jego zadaniem było wówczas doprowadzenie do potwierdzenia autokefalii Kościoła gruzińskiego przez resztę świata prawosławnego. Chociaż GKP jest starszy od Patriarchatu Moskiewskiego, to w czasach sowieckich był uznawany jedynie za autonomiczny zgodnie z przyjętą wówczas zasadą, iż w jednym państwie może istnieć tylko jeden samodzielny Kościół prawosławny. Gdy na ogólnoprawosławnym spotkaniu przedsoborowym na Rodosie w 1964 ponownie odrzucono prośbę gruzińską, bp Eliasz na znak protestu opuścił posiedzenie. Od 1967 reprezentował on swój Kościół w Światowej Radzie Kościołów (ŚRK) i utworzonej w 1968 Chrześcijańskiej Konferencji Pokojowej z siedzibą w Pradze.

1 września 1967 został biskupem suchumskim i abchaskim, w 2 lata później wyniesionym do godności metropolity. Gdy 7 kwietnia 1972 zmarł patriarcha Efrem II, Eliasz był głównym kandydatem na jego następcę, mając szerokie poparcie duchowieństwa i wiernych Gruzji, jednakże do jego wyboru nie dopuścił przewodniczący Rady ds. Religii przy Radzie Ministrów ZSRR W. Kurojedow. Nowym zwierzchnikiem Kościoła został metropolita Dawid, który zmarł 9 listopada 1977. Po jego śmierci XII Sobór Lokalny GKP wybrał 23 grudnia tegoż roku metropolitę Eliasza na nowego katolikosa-patriarchę, który dwa dni później objął uroczyście urząd w soborze katedralnym Sweti Cchoweli w Mcchecie.

W owym czasie Gruziński Kościół Prawosławny liczył 15 eparchii (z czego pięć nieobsadzonych) z 7 biskupami, 34 zarejestrowane parafie i cztery półlegalne klasztory. Sowiecka propaganda ateistyczna sprawiła, że stopień praktyk religijnych był bardzo niski. Ale już w 1. roku swego urzędowania nowy patriarcha konsekrował 4 nowych biskupów i doprowadził do zwiększenia liczby czynnych świątyń do 46. Wzywał też do otwierania kolejnych cerkwi i klasztorów zabranych Kościołowi przez komunistów. W 1978 Święty Synod GKP otworzył Wydział Wydawniczy i zaczął wydawać własną prasę. Eliasz organizował kursy dla lektorów, psalmistów i chórzystów kościelnych, sam co wtorek głosił otwarte dla wszystkich kazania. Wzrosła też wyraźnie liczba osób praktykujących. W 1985 Rada ds. Religii ZSRR zezwoliła na wydanie przekładu Biblii na współczesny język gruziński, który ukazał się w 1989 r.

Działalność Kościoła i jego zwierzchnika ożywiła się jeszcze bardziej w okresie „pieriestrojki”, która ogromnie złagodziła politykę państwa wobec religii, zwłaszcza prawosławia. Patriarcha uzyskał zgodę na otwarcie w Tbilisi Akademii Duchownej, odzyskał kolejnych 46 parafii. W czasie manifestacji zwolenników niepodległości Gruzji 9 kwietnia 1989 wzywał ich do spokoju i bez powodzenia starał się uniknąć rozlewu krwi. Przysłane przez Moskwę wojska rozpędziły demonstrantów, zginęło 19 osób. Podczas wojny domowej w Gruzji na początku lat dziewięćdziesiątych apelował o pokojowe rozwiązanie kryzysu i przyczynił się do rozpoczęcia rozmów pokojowych w siedzibie Parlamentu.

Jego aktywność przejawiała się również na płaszczyźnie międzynarodowej. Między innymi w latach 1978-83 był jednym z 8 przewodniczących (prezydentów) Światowej Rady Kościołów, z której jednak w maju 1997 Patriarchat Gruziński wystąpił (jak również z Konferencji Kościołów Europejskich). W latach 1999 i 2016 gościł w Tbilisi papieży Jana Pawła II i Franciszka. W dniach 2-7 września 2005 delegacja GKP z Eliaszem II na czele przebywała w Polsce z pierwszą w historii wizytą oficjalną tego Kościoła w naszym kraju.

Pod koniec 2007 patriarcha zapowiedział, że aby poprawić sytuację demograficzną swego kraju będzie osobiście chrzcił trzecie i kolejne dzieci w gruzińskich rodzinach prawosławnych. Pierwszy tego rodzaju zbiorowy chrzest odbył się 19 stycznia 2008 i od tamtego czasu do połowy listopada ub.r. przeprowadzono 66 takich obrzędów, w których sakrament ten przyjęło ponad 45 tys. dzieci. Niezależnie od tego 18 czerwca 2013 patriarcha ochrzcił prawie tysiąc osób, w tym także dorosłych, w stolicy Adżarii – Batumi.

W ostatnich latach znacznie pogorszył się stan zdrowia hierarchy, toteż w 2017 powołał on metropolitę Senaki i Czchorocku Szio na strażnika Tronu Patriarszego, przekazując mu część swych uprawnień.

Prywatnie Eliasz II jest wielkim miłośnikiem i znawcą malarstwa i ikonopisania oraz tworzył muzykę kościelną i operową. Jest też bardzo wrażliwy i otwarty na potrzeby biednych, otworzył w całym kraju wiele bezpłatnych jadłodajni, a także hospicja i domy opieki dla osób starszych i inwalidów, m.in. przy klasztorach żeńskich. Ma wiele odznaczeń państwowych, ale przede wszystkich kościelnych, przyznanych mu przez prawie wszystkie autokefaliczne Kościoły prawosławne.

Sprawując swój urząd od 25 grudnia 1977, katolikos-patriarcha Eliasz II jest obecnie najdłużej panującym zwierzchnikiem lokalnego Kościoła prawosławnego na świecie i jedynym żyjącym, który objął to stanowisko jeszcze w czasach komunistycznych.