Pielgrzymki Jana Pawła II do Urugwaju, Chile i Argentyny

Trzydzieści lat temu, od 31 marca do 12 kwietnia 1987 roku św. Jan Paweł II odbył swoją 33. zagraniczną podróż apostolską, odwiedzając trzy kraje Ameryki Łacińskiej: Urugwaj, Chile i Argentynę. Głównym jej motywem było dziękczynienia Bogu za pokojowe rozwiązanie długotrwałego sporu terytorialnego między Argentyną a Chile, w czym ważną rolę odegrała dyplomacja Stolicy Apostolskiej. Ojciec Święty przewodniczył też obchodom II Światowego Dnia Młodzieży – w Buenos Aires, pierwszego zorganizowanego poza Rzymem.

31 marca-1 kwietnia 1987: Urugwaj

Kraj ten miał swój udział w pokojowym zakończeniu sporu granicznego między Argentyną a Chile o kanał Beagle. Spór ten, trwający z przerwami ok. 100 lat, zakończył się w 1985 r. To właśnie w stolicy Urugwaju, który zaoferował swoje terytorium do rozmów, podpisano w 1979 r. dwa porozumienia między obu zwaśnionymi krajami. Zapoczątkowały one proces pokojowego zakończenia sporu. W wyniku jednego z nich do roli mediatora zaangażowano Stolicę Apostolską.

W Montevideo Ojciec Święty spotkał się z przedstawicielami władz państwowych i kościelnych. W Pałacu Taranco, w którym w 1979 r. rozpoczęto mediację, rozmawiał z prezydentem kraju oraz z ministrami spraw zagranicznych Argentyny i Chile. W wygłoszonym wówczas przemówieniu stwierdził: „Prawdziwa droga wiodąca do pokoju zakłada z jednej strony szczerą wolę osiągnięcia go, z drugiej – akceptację partnera jako rzecznika racji i propozycji, które zamierza się wziąć pod uwagę, nie zaś wroga, którego trzeba podbić i ujarzmić”.

W stolicy papież odprawił mszę św., której tematem przewodnim było hasło: „Chrystus, Odkupiciel człowieka w przepowiadaniu Piotra”. W homilii powiedział m.in.: „Kościół nie proponuje wam łatwego życia. Chrześcijanin, który pragnie dojść do zmartwychwstania, musi przebyć tę samą drogę, jaką przebył Mistrz”. Na mszy św. koncelebrowanej przez wszystkich biskupów Urugwaju, biskupów z innych krajów i 400 księży, zgromadziło się 300 tys. wiernych.

1-6 kwietnia 1987: Chile

Prezydentem kraju był wówczas generał Augusto José Ramón Pinochet Ugarte (1915-2006). Papież odwiedził 9 miast, spotkał się z przedstawicielami władz państwowych i kościelnych, korpusem dyplomatycznym, klerykami, zakonnicami i członkami instytutów świeckich, z reprezentantami świata kultury i nauki, młodzieżą, Polonią, przedstawicielami wszystkich opozycyjnych kierunków politycznych w Chile, z grupą robotników i przemysłowców, ludźmi morza, chorymi, mieszkańcami ubogiej dzielnicy Santiago, z campesinos (ubogimi rolnikami) i mapuches (potomkami pierwszych mieszkańców Chile). Spotkał się także z przedstawicielami niekatolickich wyznań chrześcijańskich i wspólnoty żydowskiej. Ojciec Święty odwiedził więźniów, zakład opiekuńczy dla starszych, bezdomnych i nieuleczalnie chorych, a także siedzibę Komisji Gospodarczej ONZ dla Ameryki Łacińskiej i Wysp Morza Karaibskiego (CEPALC). Wziął też udział w procesji morskiej, koronował dwie figury Matki Bożej, dokonał jednej beatyfikacji oraz aktu zawierzenia Chile Matce Bożej z Maipú.

Pierwsze spotkanie Jana Pawła II z Kościołem Chile odbyło się w Santiago na Wzgórzu św. Krzysztofa, u stóp górującej nad miastem figury Niepokalanej. Stamtąd wyraził on pragnienie dzielenia się orędziem pokoju i pobłogosławił ziemię chilijską. Temat pokoju wielokrotnie pojawiał się w trakcie tej podróży. Podczas spotkania z korpusem dyplomatycznym Ojciec Święty nawiązał do traktatu, który zakończył spór między Argentyną a Chile. Podkreślił, że gotowość do dialogu zawsze winna leżeć u podstaw stosunków międzynarodowych i że postawa taka jest konieczna na wszystkich poziomach życia, zachęca bowiem do poszukiwania dróg porozumienia, do opracowywania konstruktywnych rozwiązań, a w konsekwencji pozwala uniknąć konfliktów, które mogą naruszać pokojowe współistnienie i zachwiać równowagę międzynarodową.

Sprawie pojednania narodowego papież poświęcił homilię podczas mszy św. w Santiago. Ukazał, jak dalece pojednanie narodowe związane jest z pojednaniem człowieka z Bogiem. Zaznaczył, że „w społeczności ludzkiej, rozdzieranej tyloma podziałami, których ostateczną przyczyną jest grzech, pojednanie jest koniecznością a nawet warunkiem przetrwania: jeżeli pokój i zgoda nie zajaśnieją pośród ludzi i narodów, konflikty mogą przerodzić się w prawdziwą tragedię”. W trakcie tej liturgii ogłosił błogosławioną s. Teresę od Jezusa – młodą karmelitankę z klasztoru „W Andach” (Los Andes), którą ukazał jako wzór do naśladowania dla młodzieży.

Istotnym tematem poruszanym podczas pobytu w Chile była ewangelizacja. Papież poświęcił jej homilię podczas mszy św. w Puerto Montt, gdzie powiedział m.in.: „Dlatego też nie powinniśmy zapominać, że pole zbawienia należy uprawiać dzień po dniu i że dziś, tak jak wczoraj, musimy stawiać czoło przeszkodom i trudnościom (…)”. Puerto Montt to miasto portowe. Papież spotkał się tam przede wszystkim z ludźmi morza. Wziął też udział w procesji morskiej, podczas której odmówiono modlitwę za tych, którzy zginęli na morzu, i tradycyjnie wrzucono wieniec do wód zatoki.

Do ważnych wydarzeń należały dwie koronacje figur: Matki Bożej z Punta Arenas i Matki Bożej z Maipú, oraz akt zawierzenia Jej Chile.

Przed opuszczeniem kraju Jan Paweł II wyraził pragnienie, by podróż ta wzbudziła nadzieję, by stała się bodźcem do pokoju i braterskiego współżycia.

6-12 kwietnia 1987: Argentyna

Była to już druga wizyta w tym kraju (pierwszą Ojciec Święty odbył w dniach 11-12 czerwca 1982 roku w związku z konfliktem z Wielką Brytanią o wyspy Falklandy-Malwiny). W ciągu siedmiu dni podróży papież odwiedził 10 miast i odbył wiele spotkań z reprezentantami różnych środowisk: władz państwowych i kościelnych, z korpusem dyplomatycznym, duchowieństwem, rolnikami, chorymi, robotnikami, ze wspólnotą polską, z przemysłowcami, ludźmi kultury i nauki oraz z przedstawicielami innych wyznań chrześcijańskich i ze wspólnotami: muzułmańską, żydowską i ukraińską.

W trakcie podróży wielokrotnie mówił o pokoju. Do korpusu dyplomatycznego powiedział m.in.: „Autentyczny pokój między narodami nie polega po prostu na braku zbrojnych starć, ale na świadomej i rzeczywistej woli poszukiwania dobra wszystkich krajów, tak aby każde państwo przy określaniu własnej polityki zagranicznej miało przede wszystkim na uwadze wnoszenie swego specyficznego wkładu do wspólnego dobra narodów”. Z kolei podczas mszy św. odprawionej dla rolników w Bahia Blanca wskazał, że podstawą pokoju społecznego jest solidarność.

Temat solidarności podjął także na spotkaniu z ludźmi pracy, które należało do ważniejszych wydarzeń tej pielgrzymki. Przybyło na nie 300 tys. osób. Było to pierwsze w dziejach Argentyny tak wielkie zgromadzenie robotników. Papież podjął w swym przemówieniu najbardziej palące problemy świata pracy i omówił sprawę odpowiedzialności związkowej; powiedział m.in.: „Praca ma to do siebie, że przede wszystkim łączy ludzi – i na tym polega jej siła społeczna: siła budowania wspólnoty. (…) Trzeba przezwyciężyć skłonność do anonimowości w stosunkach międzyludzkich, trzeba uczynić pozytywny wysiłek, aby przemienić «samotność» w «solidarność», poszukując sposobów wymiany myśli, zrozumienia, okazywania zaufania i wzajemnej pomocy, rozwijania przyjaźni”.

Kulminacyjnym punktem podróży były obchody II Światowego Dnia Młodzieży. Do stolicy Argentyny przybyła młodzież z dwudziestu krajów ze wszystkich kontynentów. Spotkanie poprzedziło dwudniowe Międzynarodowe Forum Młodzieży. W sobotni wieczór 11 kwietnia nastąpiło otwarcie Dnia a nazajutrz, w Niedzielę Palmową – uroczysta msza św. W głównych uroczystościach wzięło udział blisko 1,7 min osób. Był to pierwszy taki Dzień, obchodzony w wymiarach ogólnoświatowych poza Rzymem, a zarazem ostatni, świętowany w Niedzielę Palmową (obecnie bowiem obchody centralne odbywają się w innym terminie, zwykle latem, poza Niedzielą Palmową).