Płock: rok 2021 – rokiem 100. rocznicy odznaczenia miasta Krzyżem Walecznych

W 2021 roku Płock będzie obchodził 100. rocznicę odznaczenia przez marszałka Józefa Piłsudskiego Krzyżem Walecznym za bohaterską postawę w wojnie z bolszewikami w 1920 roku. Nadanie odznaczenia odbyło się 10 kwietnia 1921 roku w Płocku. Uchwałę w sprawie roku przyjęła Rada Miasta Płocka. Jednym z jego wydarzeń będzie Eucharystia w intencji miasta i jego mieszkańców 10 kwietnia w bazylice katedralnej.

Płock jest drugim obok Lwowa miastem, które w uznaniu bohaterstwa w odparciu ataku armii bolszewickiej w 1920 roku otrzymało odznaczenie wojskowe: Lwów został odznaczony Orderem Virtuti Militari, a Płock – Krzyżem Walecznych.

Podczas wizyty w Płocku, 10 kwietnia 1921 roku marszałek Józef Piłsudski uhonorował obrońców miasta – Krzyżami Virtuti Militari. Odznaczył wtedy 15 oficerów, a 64 innych żołnierzy i cywilów Krzyżami Walecznych. Wśród nich byli harcerze, w tym czterokrotnie ranny w walkach 14-letni Józef Kaczmarski i 12-letni Tadeusz Jeziorowski (obaj zginęli we wrześniu 1939 roku). Pośmiertnie odznaczony został także 14-letni Antolek Gradowski, najmłodszy z poległych obrońców miasta.

Również Płock, jako miasto-bohater, otrzymał wówczas od marszałka Józefa Piłsudskiego Krzyż Walecznych. W rozkazie L. 1647 Wodza Naczelnego podkreślono, że wyróżnienie to nadane zostało „za zachowanie męstwa i siły woli w ciężkich i nadzwyczajnych okolicznościach, w jakich znalazło się miasto, za męstwo i waleczność”.

Uroczystość nadania odznaczeń odbyła się na Placu Floriańskim (obecnie Plac Obrońców Warszawy), gdzie odprawiono wcześniej Mszę św. polową. Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu towarzyszyli m.in. generałowie Władysław Sikorski i Tadeusz Rozwadowski oraz adiutant generalny pułkownik Bolesław Wieniawa-Długoszowski.

Po uroczystym wręczeniu odznaczeń odbyła się defilada. Następnie marszałek Józef Piłsudski udał się do Ratusza, gdzie odebrał nadany mu tytuł Honorowego Obywatela Miasta Płocka – był to pierwszy taki tytuł, który przyznali tamtejsi radni. Potem odwiedził Cmentarz Garnizonowy i groby poległych obrońców miasta.

Na zakończenie wizyty w Płocku marszałek Józef Piłsudski był gościem wydanego z tej okazji rautu. Powiedział wtedy m.in. „Straszne to były ofiary, jakimi zapłaciliście za tę świętą jedność z żołnierzem polskim. Nie wolne były od nich dzieci i ciała kobiet. Lecz dopełniła się rzecz wielka, żołnierz polski poznał, że ma brata w społeczeństwie. Dziś, kiedy mianowałem miasto Płock żołnierzem, kiedy pasowałem Płock na rycerza, dziękuję wam i za obronę, i za spełnienie mych usilnych dążeń”.

Jednym z wydarzeń obchodów roku 2021 – Rokiem 100. rocznicy odznaczenia Płocka Krzyżem Walecznych będzie Eucharystia w intencji miasta i jego mieszkańców 10 kwietnia w bazylice katedralnej.

W roku 2020 Płock miał uroczyście świętować 100. rocznicę obrony miasta przed bolszewikami w wojnie 1920 roku, jednak z powodu pandemii obchody miały ograniczony zakres.

***
Armia bolszewicka, chcąc sforsować Wisłę i wyjść na przedpola Warszawy od zachodu, zaatakowała Płock 18 sierpnia 1920 roku. Głównymi siłami natarcia, liczącymi w sumie około 3,5 tys. żołnierzy, był 3. Korpus Kawalerii Gaj-Chana. Do obrony miasta, w którym stacjonowały wówczas trzy bataliony piechoty oraz szwadron Jazdy Tatarskiej, łącznie około 1,2 żołnierzy wojska polskiego, stanęła ludność cywilna, w tym kobiety i dzieci. Obrońców wspierali marynarze Flotylli Wiślanej z okrętów „Minister”, „Wawel” i „Stefan Batory”, które ostrzeliwały z rzeki pozycje bolszewików.

Walka o Płock i przyczółek mostu przez Wisłę trwała 21 godzin. Na ulicach wzniesiono barykady. W zajętej części miasta bolszewicy dopuszczali się zbrodni, takich jak rozstrzelanie 22 pacjentów Szpitala Garnizonowego, a także licznych rozbojów i gwałtów na cywilach, w tym ludności żydowskiej. W bitwie zginęło 250 obrońców, w tym 100 cywilów, a 400 zostało rannych. Najmłodszym poległym był 14-letni harcerz Antolek Gradowski. Ponad 300 mieszkańców miasta trafiło do niewoli. Dzięki bohaterskiej postawie mieszkańców Płocka atak odparto, a bolszewicy zmuszeni zostali do odwrotu.

W 2018 roku w Narodowe Święto Niepodległości w ramach obchodów 100. rocznicy jej odzyskania przez Polskę, w Płocku odsłonięto pomnik – kolumnę zwieńczoną orłem w koronie, upamiętniający obrońców miasta przed armią bolszewicką w 1920 roku. Jego autorem jest rzeźbiarz Gustaw Zemła. Projekt pomnika powstał z inicjatywy powołanego w 2015 r. Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Obrońców Płocka 1920 r. Wysoka na ponad 10 metrów kolumna stanęła na Placu Gabriela Narutowicza, w jednym z historycznych miejsc, gdzie mieszkańcy miasta wraz z żołnierzami powstrzymywali natarcie bolszewików.