Polityczne gry wokół handlu w niedziele

Wciąż nie wiadomo, czy w związku z tym, że tegoroczna Wigilia przypada w niedzielę, tego dnia będzie obowiązywał zakaz handlu. Za takim rozwiązaniem opowiada się obecny rząd. Tymczasem przedwyborcze deklaracje Koalicji Obywatelskiej, Trzeciej Drogi i Nowej Lewicy szły w kierunku systemowego zniesienia zakazu handlu w niedziele. Warto zauważyć, że zakaz lub ograniczenie handlu w niedziele obowiązuje w wielu państwach europejskich.

“Dajcie ludziom w niedzielę odpocząć”

Za niedzielą wolną od handlu wielokrotnie wypowiadała się Konferencja Episkopatu Polski m.in. udzielając poparcia inicjatywie NSZZ „Solidarność” w tej sprawie. Wprowadzana stopniowo ustawa o handlu w niedziele, w pełni weszła w życie 1 marca 2020 roku, ale regulacje te bywały atakowane przez branżę handlową.

Kwestię tę szczególnie często poruszał abp Wiktor Skworc, dziś były już przewodniczący Rady KEP ds. Społecznych, Rady Duszpasterstwa oraz metropolita katowicki. Wobec tej powracającej w debacie publicznej kwestii apelował o promowanie niedzieli jako świętego dnia chrześcijaństwa i kultury europejskiej. Wskazywał przy tym, że także w wielu innych krajach europejskich niedziela jest dobrem chronionym prawem.

W listopadzie 2020 roku ówczesny metropolita katowicki wskazywał, że rodzina jest szczególną wartością, chroniona Konstytucją i dlatego trzeba chronić niedzieli wolnej od handlu, nie ulegając prasowym nawoływaniom: dajcie ludziom zarobić w niedzielę”, czy też naciskom pracodawców. “Odpowiadamy na to głośnym wołaniem: dajcie ludziom w niedzielę odpocząć! O prawo do niedzielnego odpoczynku zmagali się strajkujący robotnicy Wybrzeża i Górnego Śląska i to prawo wywalczyli!” – mówił abp Skworc w wywiadzie dla KAI.

Hierarcha niejednokrotnie przypominał, że już w 1980 r. ustalono m.in. wprowadzenie od roku 1981 wszystkich wolnych sobót oraz przyjęto zasadę bezwarunkowego przestrzegania dobrowolności pracy w dni ustawowo wolne, z niedzielą na czele.

Zadanie państwa i samorządu

W związku z wprowadzeniem w życie w dniu 1 marca 2018 roku ustawy o ograniczeniu handlu w niedzielę, przewodniczący Komisji Duszpasterstwa KEP napisał, że promocja i ochrona niedzieli jako dnia wolnego od pracy dla wszystkich jest bez wątpienia także zadaniem dla państwa i samorządu. Zauważył jednocześnie, że mimo odpowiednich zapisów w porozumieniach społecznych końca lat 80. minionego stulecia, niedzieli skutecznie nie ochroniono choćby w prawodawstwie po roku 1989.

“W efekcie tych zaniedbań setki tysięcy obywateli naszego kraju – przede wszystkim kobiet – zmuszono do niekoniecznej niedzielnej pracy, a samą niedzielę zdegradowano, niszcząc po drodze te wartości, którym służyła” – pisał abp Skworc.
W tym samym Słowie podkreślał, że “wspólne świętowanie, w tym przeżywanie wolnej od pracy niedzieli, być może pozostaje ostatnim sposobem, żeby – pomimo różnych podziałów i pluralizmu poglądów – uświadomić sobie prawdę o tym, że jesteśmy wspólnotą kulturową, obywatelską i religijną”.

Element kulturowej tożsamości

W marcu 2021 roku biskupi wystosowali Apel o poszanowanie niedzieli jako dnia wolnego od pracy w związku z przypadającą 7 marca 1700. rocznicą wydania przez cesarza Konstantyna I Wielkiego dekretu ustanawiającego niedzielę dniem świątecznym.

Podkreślili, że nie można godzić się na dyktat organizacji i korporacji zajmujących się handlem i dystrybucją towarów, „które kierując się wyłącznie zyskiem, nie biorą pod uwagę kosztów społecznych, jakie wynikają z niszczenia tkanki społecznej bez pozbawiania jej tego spoiwa, jakim jest wspólne przeżywanie czasu wolnego i świętowanie niedzieli przez rodziny i całe społeczeństwo, co powinno być trwałym elementem naszej kulturowej tożsamości”.

W dokumencie podpisanym przez przewodniczącego KEP abp. Stanisława Gądeckiego oraz przewodniczącego Komisji Duszpasterstwa KEP abp. Wiktora Skworca napisano: “Apelujemy do parlamentarzystów, aby strzegli stabilności obowiązującego prawa w zakresie ustawy o ograniczeniu handlu w niedzielę, by wolna od pracy niedziela – jako prawo obecne w wielu europejskich demokracjach, szanujących godność i prawo do wypoczynku każdego obywatela – nie była kwestionowana w systemie prawnym naszej ojczyzny.

Z kolei w maju ubiegłego roku metropolita katowicki przestrzegał: “Kto zabiera ludziom wolną od pracy niedzielę, ten zabiera im źródło pokoju. Ponawiamy to wołanie i prośbę: ‘Niedziela Boża i nasza!’. Bądźcie jej strażnikami”.

Ekumeniczny apel o ochronę niedzieli

Warto wskazać, że starania o zakaz handlu w niedzielę nabrały w naszym kraju charakteru ekumenicznego. W styczniu 2015 roku przedstawiciele Kościoła rzymskokatolickiego i siedmiu Kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej podpisali skierowany do władz, pracodawców i ludzi pracujących „Apel Kościołów w Polsce o poszanowanie i świętowanie niedzieli”. Wskazano, że “po wielodniowej pracy człowiek ma prawo nie tylko do odpoczynku, ale także – jako chrześcijanin – do świętowania dnia Pańskiego zgodnie ze swoją wiarą”.

Sygnatariusze zadeklarowali wsparcie dla wszelkich inicjatyw społecznych mających na celu zachowanie świątecznego wymiaru niedzieli. Jednocześnie zaapelowali do pracowników, by w niedziele i święta nie podejmowali niekoniecznej pracy zarobkowej, a do pracodawców o to, by uszanowali świętość dnia Pańskiego, nie angażując zawodowo pracowników jeżeli nie jest to bezwzględnie konieczne.

Przedstawiciele Kościołów zaapelowali także do parlamentarzystów, by zapewnili takie rozwiązania prawne, które uszanują prawo ludzi pracy do niedzielnego wypoczynku i świętowania. A także do władz, by uczyniły wszystko w celu ochrony niedzieli, tak aby człowiek nie był traktowany jako narzędzie zysku i mógł przeżywać niedzielę zgodnie ze swoimi przekonaniami.

Europa – zakazy lub ograniczenia

W Unii Europejskiej nie ma jednolitych przepisów dotyczących handlu w niedziele. Kraje członkowskie podejmują decyzje samodzielnie, niekiedy regulują je poszczególne regiony. Zakaz lub ograniczenia handlu w niedziele występują w wielu państwach Europy. W takich krajach Niemcy czy Austria handel w niedzielę jest zabroniony. Znaczne ograniczenia obowiązują we Francji. W Holandii, w gminach położonych głównie w tzw. holenderskim pasie biblijnym (centrum kraju, gdzie rządzą protestanccy konserwatyści), handel w niedzielę jest zakazany. W Hiszpanii co prawda nie ma ogólnopaństwowego zakazu handlu w niedzielę, sprawę regulują jednak władze lokalne i określają handlowy kalendarz. Zgodnie z nim sklepy zazwyczaj są otwarte w pierwszą niedzielę miesiąca oraz niedziele poprzedzające święta.

Według portalu praca.pl zakaz lub znaczące ograniczenie handlu w niedzielę w Europie dotyczy między innymi Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Norwegii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Grecji, Hiszpanii,  Malty.

Interesujący jest przypadek niemiecki. W konstytucji Republiki Federalnej wolna od pracy niedziela jest pod szczególną ochroną. Po zjednoczeniu Niemiec samorząd Berlina nie chciał przyjąć tych regulacji i pozwolił na otwarcie niektórych sklepów w niedzielę. Uchwały te zostały jednak zaskarżone do Trybunału Konstytucyjnego w Karlsruhe. Trybunał orzekł, że postanowienia Berlina są sprzeczne z konstytucją i zostały one wycofane.

Co z Wigilią?

Przypomnijmy, że z ustalonego wcześniej kalendarza niedziel handlowych na rok 2023 wynika, że ostatnia zaplanowana na ten rok, miałaby mieć miejsce w Wigilię. Rząd Zjednoczonej Prawicy już w czerwcu 2023 roku zapowiedział, że 24 grudnia ma być dniem wolnym od handlu. Wskazywano przy tym, że względu na rodzinny charakter święta, powinno być ono objęte zakazem handlu. W połowie listopada rząd przyjął projekt ustawy o zmianie ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni. W noweli zaproponowano, by w zamian niedzieli handlowej w Wigilię, sklepy zostały otwarte 10 grudnia do godziny 14:00. Swój projekt w tej sprawie złożyła również Polska 2050.

W obu projektach proponuje się przeniesieniu terminu handlowej niedzieli z 24 na 10 grudnia, w projekcie rządowym dodatkowo  zaproponowano też ograniczenie handlu tego dnia do godz. 14.00.

Ustawa wprowadzająca stopniowo zakaz handlu w niedziele weszła w życie 1 marca 2018 roku. Zakazu nie obowiązuje w kilku konkretnych dniach w roku. Są nimi: kolejne dwie niedziele poprzedzające pierwszy dzień Bożego Narodzenia, niedziela bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy oraz ostatnie niedziele przypadające w styczniu, kwietniu, czerwcu i sierpniu.

Zakaz “absurdalny”?

Tymczasem przedwyborcze deklaracje Koalicji Obywatelskiej, Trzeciej Drogi i Nowej Lewicy zawierają jednoznaczne zapowiedzi zniesienia handlu w niedziele.  KO chce znieść zakaz, zapewnić każdemu pracownikowi dwa wolne weekendy w miesiącu i podwójne wynagrodzenie za pracę w dni wolne.

W podobnym duchu wypowiadała się Trzecia Droga, tworzona przez Polskę 2050 i Polskie Stronnictwo Ludowe.  “Zniesiemy absurdalny zakaz handlu w niedzielę. Wprowadzimy dwie niedziele handlowe w miesiącu. To nasza gwarancja” – mówił na początku września lider Polski 2050, a obecnie marszałek sejmu, Szymon Hołownia.