Polska w amerykańskim raporcie o wolności religijnej

W 2020 roku w Polsce prokuratury prowadziły śledztwo w 346 incydentach motywowanych religijnie. Informację tę zawiera najnowszy raport na temat wolności religijnej na świecie (2021 International Religious Freedom Report) ogłoszony 2 czerwca przez sekretarza stanu USA Anthony’ego Blinkena.

Dane o Polsce dotyczą 2020 roku i pochodzą z informacji ogłoszonych przez polską Prokuraturę Generalną. Wśród 346 incydentów motywowanych religijnie, 147 miało charakter antysemicki, 111 antymuzułmański, a 88 antyrzymskokatolicki. Doszło do kilku fizycznych ataków na rzymskokatolickich duchownych, a także do zakłócania katolickich nabożeństw w kościołach. Były również przypadki profanacji katolickich i żydowskich kościołów, pomników i cmentarzy. W roku 2019 incydentów motywowanych religijnie było więcej, bo 370.

Raport zaznacza, że polska Konstytucja zapewnia wolność religijną. Stanowi, że religia jest osobistym wyborem, zaś Kościoły i organizacje religijne mają równe prawa. Relacje państwa z Kościołem rzymskokatolickim definiuje konkordat ze Stolicą Apostolską. Osobne ustawy określają relacje z 15 „grupami religijnymi” (katolicy, prawosławni, luteranie, reformowani, metodyści, baptyści, adwentyści, polskokatolicy, zielonoświątkowcy, żydzi, mariawici, staroobrzędowcy, muzułmanie, karaimi). Jest też ustawa regulująca funkcjonowanie pozostałych 170 grup religijnych niemających indywidualnych ustaw. Małżeństwa zawierane w 11 wspólnotach religijnych mają skutki cywilno-prawne. Prawo zabrania publicznego obrażania uczuć religijnych i karze akty przemocy motywowane różnicami religijnymi.

Dokument podaje szacunkowe dane rządu USA z których wynika, że ludność Polski w połowie 2021 roku wynosiła 38,2 mln. Za polskim Rocznikiem Statystycznym 2021 informuje, że 85 proc. populacji uważa się za rzymskich katolików. Następnymi pod względem liczebności są: Polski Kościół Prawosławny (oficjalnie pół miliona wiernych, ale wraz z napływem ukraińskim i białoruskich migrantów może być ich już ponad milion) oraz świadkowie Jehowy (115 tys.). Żydów jest 20 tys. (choć według naczelnego rabina Polski – 40 tys.), zaś muzułmanów 25 tys. (z czego 10 proc.to Tatarzy).

Grupy religijne mogą rejestrować się w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, choć nie jest to obligatoryjne, aby móc prowadzić działalność. Aby dokonać rejestracji, należy złożyć wniosek z danymi co najmniej stu członków grupy, opisem działalności, doktryny, praktyk religijnych, informacjami o kierownictwie itp. Jeśli ministerstwo odrzuci wniosek o rejestrację, można odwołać się do sądu administracyjnego. Prawo zezwala na takie odrzucenie, gdy grupa nie spełnia wymogów formalnych lub gdy jej działalność może naruszać porządek publiczny, zdrowie, moralność publiczną, władzę rodzicielską, wolność lub prawa innych osób.

W styczniu 2021 r. ministerstwo odmówiło rejestracji Wielowyznaniowego Kościoła Artystów Wizualnych z powodów niespełnienia wymogów formalnych. W marcu zarejestrowało Katolicki Kościół Narodowy, w grudniu Kościół Naturalny. W lipcu sąd administracyjny w Warszawie wstrzymał decyzję ministerstwa w sprawie usunięcia Reformowanego Kościoła Katolickiego z rejestru Kościołów i wyznań religijnych, argumentując, że decyzja ta może nieodwracalnie uniemożliwić jego działalność. O wykreślenie z rejestru zwrócił się prokurator generalny w lipcu 2020 roku, tłumacząc, że uznając małżeństwa osób tej samej płci łamie on Konstytucję, która stanowi, że małżeństwem jest związek kobiety i mężczyzny.

Raport zwraca uwagę (powołując się tym razem na KAI) na przedstawioną w sierpniu 2021 roku przez przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski abp. Stanisława Gądeckiego krytykę „bezprecedensowych” surowych restrykcji nałożonych przez rząd na Kościoły, bez uprzednich konsultacji, dotyczących walki z pandemią COVID-19. Szef episkopatu uznał, że ta jednostronna decyzja nie uwzględnia autonomii Kościoła, zagwarantowanej w Konstytucji i konkordacie oraz stwierdził, że wymaga to wyciągnięcia wniosków na przyszłość dla dobra demokracji, której z jedną z ważnych zasad jest poszanowanie wolności religijnej.

Duża część raportu dotyczy zwrotu mienia instytucji religijnych, przejętego podczas okupacji niemieckiej lub znacjonalizowanego po II wojnie światowej. Dokument zwraca uwagę, że nie ma w Polsce ustawy regulującej tę kwestię i grupy religijne mogą dochodzić swej własności na drodze sądowej. Według autorów dokumentu, utrudni to nowelizacja Kodeksu Postępowania Administracyjnego z czerwca 2021 roku, która wyklucza zaskarżenie decyzji administracyjnych wydanych więcej niż 30 lat wcześniej i zamyka wszelkie nierozstrzygnięte administracyjnie odwołania od tych decyzji.