Pomiechówek: trzeci pogrzeb ofiar niemieckich zbrodni w Forcie III

Na terenie Fortu III w Pomiechówku (diecezja płocka) – miejscu kaźni Polaków i Żydów z Północnego Mazowsza w czasie II wojny światowej, odbył się trzeci pochówek ofiar, ekshumowanych przez Instytut Pamięci Narodowej. Pogrzeb odbył się zgodnie z ceremoniałem wojskowym.

W czasie II wojny światowej na terenie Fortu III w Pomiechówku funkcjonował m.in. niemiecki obóz przesiedleńczy i karno-śledczy oraz getto. Szczątki ekshumowane w trzecim i ostatnim etapie prac Instytutu Pamięci Narodowej należały do 122 osób – mężczyzn, kobiet i dzieci. Cześć odnalezionych szkieletów było niekompletnych. Odszukano także palenisko, w którym palono ciała zamordowanych oraz relikty szubienicy o długości 19 metrów.

Pogrzeb odbył się zgodnie z ceremoniałem wojskowym. Modlitwę poprowadził ks. kan. Tomasz Cymerman, proboszcz parafii św. Anny w Pomiechowie. Ks. mjr Marcin Czeropski, kapelan 9. Brygady Wsparcia Dowodzenia Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych z Białobrzegów, poświęcił pamiątkowy krucyfiks, podarowany przez tę brygadę.

W uroczystości pogrzebowej uczestniczył Władysław Gryglak, były więzień obozu w Pomiechówku. Podczas okupacji był też w obozach Oświęcim, Mauthausen, w Jugosławii i Neumark, jednak to Pomiechówek nazwał jedną z największych katowni.

„Katownia w Pomiechówku była najgorsza. W najbardziej zwyrodniały sposób faszyści niemieccy znęcali się nad więźniami. Więźniów mordowano masowo, bez jakichkolwiek podstaw, w sposób szczególnie wyrafinowany i zwyrodniały. W Pomiechówku było również najgorsze wyżywienie i najgorsze warunki sanitarne” – powiedział Władysław Gryglak.

Adam Siwek, dyrektor Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN, przekazał, że na dostępnym, przebadanym terenie, nie ma już szczątków ludzkich. W wyniku ekshumacji powstało ponad 170 grobów indywidualnych. W osobnej mogile złożono zdefragmentowane szczątki około 100 ofiar, których nie udało się wyodrębnić.

„Na terenie fortu Niemcy zacierali ślady przez palenie zwłok pomordowanych więźniów. W trakcie prac ekshumacyjnych rozpoznaliśmy miejsce, gdzie był stos, swoisty ruszt, na którym palono ciała. Nie zostało jednak wyjaśnione, dokąd Niemcy wywozili spopielone szczątki. Mamy jeszcze wielkie zobowiązania wobec tego miejsca, wobec ofiar i ich rodzin”, przekazał historyk.

Tereny Fortu III mają zostać przekształcone w cmentarz wojenny. Planuje się także utworzyć tam rodzaj placówki edukacyjnej o tym tragicznym miejscu.

Fort III w Pomiechówku zbudowany został pod koniec XIX w., jest częścią wewnętrznego pierścienia fortów Twierdzy Modlin. W okresie II wojny światowej obiekt pełnił funkcję obozu dla przesiedleńców (1941-1945), miejsca przetrzymywania Żydów (lipiec-sierpień 1941) i więzienia karno-śledczego (1942-1945). Zaimprowizowany przez Niemców obóz (chociaż statusu obozu koncentracyjnego nie posiadał) według dawnych więźniów i świadków określany był jako jedna z „największych katowni na terenie III Rzeszy i terenów zagarniętych przez wojska niemieckie”.

Z północnego Mazowsza masowo zwożono do niego ludzi, często byli to przedstawiciele elit miasteczek i wsi. 30 lipca 1944 r. w ostatniej egzekucji Niemcy rozstrzelali w obozie 281 osób. Nazajutrz zlikwidowali i opuścili obóz. Trudno jednoznacznie oszacować liczbę wszystkich zamordowanych. Prawdopodobnie więziono tu 50 tys. osób, a zabito 15 tys. osób. Podobna liczba pojawia się w dokumentach Polskiego Czerwonego Krzyża. Od jesieni 2018 r. IPN prowadzi prace ekshumacyjne na terenie Fortu III. W grudniu 2018 r. odbył się pierwszy uroczysty pochówek kilkudziesięciu ekshumowanych ofiar, drugi miał miejsce we wrześniu 2019 roku, a trzeci w grudniu 2020 r.

Fort III Twierdzy Modlin w Pomiechówku jest największym na terenie województwa mazowieckiego, obok Treblinki, miejscem niemieckich zbrodni popełnionych na obywatelach II RP – Polakach i Żydach.