Pożegnanie Lonny Glaser – założycielki Instytutu Janineum

Podczas uroczystego Requiem w wiedeńskiej katedrze św. Szczepana rodzina, przyjaciele i stypendyści pożegnali Lonny Glaser, założycielkę kościelnego Instytutu Janineum. Liturgii przewodniczył arcybiskup lubelski Stanisław Budzik, a koncelebransami byli: emerytowany biskup pomocniczy w Wiedniu Helmut Krätzl, były rektor sanktuarium maryjnego w Mariazell, a obecnie wikariusz biskupi w Eisenstadt o. Karl Schauer oraz polscy księża pracujący w Wiedniu. Obecna była ambasador RP w Wiedniu Jolanta Róża Kozłowska. Oprawę muzyczną przygotowali byli stypendyści Janineum, m.in. Violetta Kowal (sopran) i Marek Kudlicki (organy).

Lonny Glaser zmarła 16 marca, w dwa miesiące po swoich 96. urodzinach. Znaczną część dorosłego życia poświęciła niesieniu pomocy Polakom, m.in. za pośrednictwem założonego przez siebie Instytutu Janineum, który przez 50 lat umożliwiał intelektualistom zza żelaznej kurtyny kontakty z zachodnim światem nauki i kultury. Byli stypendyści z naszego kraju podkreślają, że w dużej mierze dzięki staraniom Lonny Glaser polska kultura i nauka nigdy nie zostały wyrzucone poza nawias kultury zachodniej, nigdy nie uległy odczuwalnej izolacji.

Na wstępie liturgii abp Budzik przypomniał, że Lonny Glaser od dzieciństwa marzyła, aby pomagać biednym ludziom w krajach Trzeciego Świata. Los sprawił, że znalazła się w Polsce i zimą 1956 roku przyjął ją w Warszawie kard. Stefan Wyszyński, prymas Polski, który niedawno z miejsc internowania przez władze komunistyczne. Mimo iż wiedział, że otacza go sieć podsłuchów, prosił, aby nie pozostawiać Polaków w duchowej izolacji, aby polska inteligencja nie zerwała kontaktu z myślą i działaniami za żelazną kurtyną. Lonny uświadomiła sobie wtedy, jak pilna jest pomoc ludziom zza żelaznej kurtyny, wspominał abp Budzik początki wielkiego dzieła, jakie stworzyła Glaser.

Metropolita lubelski wyraził też uznanie dla Anny Glaser, przybranej córki Lonny. Podziękował za jej wielkie serce i troskę, jaką przez całe życie otaczała Lonny. Z nie mniejszą też troską i zaangażowaniem kierowała przez wiele lat pracami Janineum. Abp Budzik wspomniał też o liście, który do Anny Glaser napisał z okazji Wielkanocy kard. Christoph Schönborn. „Lonny przeżywa Zmartwychwstanie Chrystusa już po tamtej stronie”, napisał metropolita Wiednia. Wszystko, co zrobiła, zostało zapisane w księdze życia wiecznego, podkreślił i wyraził uznanie dla Anny Glaser za „wierność i troskę do końca”.

Bp Krätzl określił założycielkę Janineum jako „jedną z najważniejszych kobiet ostatnich dziesięcioleci” w Kościele, w sferze kultury oraz łączenia narodów. Podkreślił, że Lonny Glaser jest także szczególnym wzorem dla kobiet, aby „wykorzystywały swoje talenty w Kościele, który nie może żyć bez kobiet”. Na talencie i zaangażowaniu Glaser polegało wielu kardynałów i współpracowało z nią w procesie jednoczenia Europy – przypomniał biskup pomocniczy w Wiedniu.

Lonny Glaser przejdzie do historii przede wszystkim dzięki założeniu Instytutu Janineum – powiedział bp Krätzl, który przez wiele lat był przewodniczącym kuratorium Janineum. Przypomniał, że dzieło to przyczyniło się do „szczególnego ożywienia życia intelektualnego w Austrii, Polsce i całej Europie”, a Lonny Glaser „budowała mosty pokoju ponad granicami narodowymi i wyznaniowymi”.

Także o. Schauer wspominał w kazaniu liczne zasługi i inicjatywy Zmarłej, która swoim dziełem życia spełniła marzenia o „pomocy w samopomocy” innym. Fundamentem dla wszelkich działań założycielki Janineum była jej głęboka wiara w Boga, a prawdziwym domem – Kościół, „nawet jeśli nie wszystko w nim mogła przyjąć bezkrytycznie”, zauważył były rektor bazyliki w Mariazell. Podkreślił jednocześnie, że swymi różnorodnymi działaniami „dała wielu ludziom poczucie domu i wyciągnęła z okopów beznadziei i egzystencjalnej deprawacji za żelazną kurtyną”. Była obdarowaną przez Boga, wielką kobietą, budująca mosty, sprawiedliwą. Nie bała się ludzi, była nieprzekupna, nie była lękliwa, bała się tylko Boga. Wolność traktowała dosłownie, wskazał duchowny.

Lonny Glaser urodziła się 18 stycznia 1925 r. w Bielsku-Białej, w majątku swoich dziadków. Jej rodzice mieszkali w Wiedniu, gdzie w 1945 r. zamieszkała także Lonny.

W 1957 r. postanowiła założyć Instytut, który od 1975 r. nosił nazwę Janineum. Myśl o stworzeniu takiej placówki zrodziła się w niej podczas pierwszego spotkania z prymasem Polski kard. Stefanem Wyszyńskim, który nie chciał dopuścić do izolacji polskiej inteligencji od Zachodu. Na pytanie Lonny Glaser, co Austria może zrobić dla Polski, odparł: „Nie musimy głodować, bo chleba i kartofli nam nie zabraknie. Ale zróbcie coś, aby przełamać naszą duchową izolację. Pomóżcie, by nasza inteligencja nie zerwała kontaktu z myślą i działaniami za żelazną kurtyną. Aby oddychać, potrzebne nam jest powietrze”.

Istnienie „Janineum” miało na celu umożliwienie polskim intelektualistom studiów w neutralnej Austrii, poznanie struktury Kościoła katolickiego w tym kraju i jego żywych kontaktów ekumenicznych z innymi grupami wyznaniowymi. Pierwszym stypendystą był dziś już 104-letni o. Jerzy Tomziński, paulin z Jasnej Góry.

Od początku działalności placówka ta ściśle współpracowała z Konferencją Episkopatu Polski. Na okresowe stypendia zapraszano do Austrii przedstawicieli świata nauki i kultury: w sumie ponad cztery tysiące teologów, naukowców, artystów, pisarzy i dziennikarzy. Szczególnie bliskie związki łączyły Lonny Glaser z ówczesnym metropolitą krakowskim kard. Karolem Wojtyłą oraz z jego następcą kard. Franciszkiem Macharskim. W dowód wdzięczności za pomoc udzielaną Polsce jeden z dzwonów w kościele w Nowej Hucie nosi imię Lonny. Dzwon poświęcił osobiście ówczesny arcybiskup krakowski Karol Wojtyła 15 maja 1977.

„Jesteśmy wdzięczni Pani za ofiarną pracę i poświęcenie dla drugiego człowieka, zwłaszcza dla tych, którzy byli pozbawieni wolności. Dla wielu ludzi otwierała Pani możliwości pogłębiania wiedzy i kultury. Dziś za to wszystko dziękujemy Bogu i Pani” – napisał papież Jan Paweł II w liście na 80. urodziny Lonny Glaser.

Z działalności instytutu skorzystało ponad 6 tys. stypendystów z 17 krajów. Reprezentowali oni 123 szkoły wyższe i 196 zawodów. Aż 90 proc. stypendystów pochodziło z Polski. Było wśród nich ponad 700 księży i zakonnic. Naukowym „owocem” stypendystów jest 900 książek i ponad dwa tysiące innych publikacji. Dziś stypendystów Janineum można spotkać na różnych eksponowanych stanowiskach w świecie nauki i kultury.

Instytut nie tylko dawał pomoc intelektualistom. W swojej 50-letniej historii Janineum prowadziło też pracę charytatywną. W latach 1964-74 sprawowało opiekę nad byłymi więźniami obozów koncentracyjnych, w latach 1980-84 sprowadziło do Polski 94 transporty – w sumie 5 tys. ton – pomocy humanitarnej i leków, jak również wysłało ponad 2300 paczek, 40 tys. strzykawek jednorazowych i 60 tys. litrów wina mszalnego. Organizowano też przekazywanie do Polski leków nieosiągalnych w naszym kraju, a nawet przeprowadzenie w Austrii operacji ratujących życie. Lonny Glaser znalazła m.in. ofiarodawców na wsparcie dla domu starców w Nowej Hucie oraz na budowę hospicjum dla nieuleczalnie chorych.

Inną formą działalności były publikacje książkowe, jak np. wspomnienia obozowe z Sachsenhausen prof. Stanisława Pigonia, czy też wydawane po śmierci abp. Józefa Życińskiego książki popularyzujące wśród niemieckojęzycznych czytelników duchowe rozważania zmarłego w 2011 roku arcybiskupa lubelskiego, który od 1990 r. był jednym z członków kuratorium Instytutu. Przez wiele lat na czele kuratorium stał bp Krätzl.

Niezmordowanym tłumaczem tych książek była Lonny Glaser. Zawsze podkreślała, że „bazą” jej działania, oparciem dla pracy, był i jest Kościół katolicki. „Tylko w Kościele mogłam zrealizować te utopijna idee, nie mając własnych pieniędzy – mój sen o pojednaniu, porozumieniu, pokoju i przyjaźni między ludźmi, którzy musieli niegdyś stać naprzeciw siebie jak wrogowie, mimo iż przecież byli z tego samego kręgu kulturowego” – wspominała patrząc po latach na owoce swojej działalności.

Pytana przez KAI, co motywowało ją do takiego wysiłku, powiedziała, że „w każdym narodzie, Kościele i partii istnieje odsetek ludzi, którzy biorą na siebie odpowiedzialność i są gotowi stanąć w interesie ogółu, ponad interesem własnym. To oni gwarantują kontynuację wspólnoty religijnej, narodu i państwa”.

Za zasługi na rzecz przezwyciężenia duchowego podziału Europy Lonny Glaser otrzymała w 1997 r. Nagrodę im. Kardynała Königa. Wcześniej, bo w 1993 r., Rzeczpospolita Polska uhonorowała ją Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2005 r. otrzymała medal zasługi Uniwersytetu Masaryka w Brnie, a w 2008 roku – doktorat honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie oraz odznakę honorową „za zasługi dla Republiki Austrii”.