Poznań: konferencja o polityce wobec Kościołów za Gierka

O polityce władz PRL wobec Kościołów i związków wyznaniowych w Wielkopolsce w okresie rządów Edwarda Gierka dyskutowali w środę w Poznaniu uczestnicy ogólnopolskiej konferencji naukowej, którą zorganizował miejscowy Instytut Pamięci Narodowej.

„Był to bardzo dziwny stan pokoju i wojny zarazem. Pierwszy dotyczył stanu deklaracji, a drugi codzienności. Z jednej strony komuniści podnosili głośno normalizację w stosunkach państwo – Kościół, a z drugiej strony ściśle tajnie prowadzili brutalne, antykościelne akcje” – charakteryzował politykę ówczesnych władz prof. Ryszard Gryz z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach.

Za przejaw walki z Kościołem wymienił powołanie w 1976 roku w strukturach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Specjalnej Grupy „D”, której funkcjonariusze – jak wskazał – „odpowiadali za pobicia osób należących do «aktywu klerykalnego», duchownych i podpalanie kościołów”.

Zdaniem prof. Gryza, ekipie Gierka „generalnie chodziło o to, żeby zahamować dynamikę rozwoju Kościoła”, a „władze były gotowe do pójścia na ustępstwa, które można ocenić jedynie jako gesty, a nie ulgę na rzecz Kościoła”.

Przysłuchujący się części konferencji metropolita poznański, arcybiskup Stanisław Gądecki w krótkim wystąpieniu zaznaczył, iż „okres tego dziesięciolecia był wybitny i w pewnym sensie niepowtarzalny ze względu na wybór Ojca Świętego Jana Pawła II”.

Dyrektor poznańskiego oddziału IPN, dr Rafał Reczek mówił z kolei o działaniach władz w związku z pierwszą pielgrzymką Jana Pawła II do Polski w 1979 roku – zwłaszcza przed planowanym spotkaniem Ojca Świętego z młodzieżą w Gnieźnie.

„Założenia laickiego modelu wychowania młodego pokolenia, które próbowała realizować władza komunistyczna w Polsce ludowej na końcu lat siedemdziesiątych zderzyło się z działaniami opozycyjnymi młodego pokolenia” – tłumaczył mówca ówczesne obawy władz.

Szef poznańskiego IPN-u zaznaczył, że przed papieską pielgrzymką Służba Bezpieczeństwa „prowadziła działania operacyjne mające na celu wyeliminowanie przez władze kościelne prób zwiększania liczby młodzieży, którzy mieli uczestniczyć w spotkaniu z Ojcem Świętym”.

„Służba Bezpieczeństwa pozyskiwała informacje dotyczące przygotowań do spotkania z Papieżem młodzieży akademickiej, uczniów szkół średnich oraz młodych ludzi działających w grupach uznawanych przez władze za antysocjalistyczne” – wskazał Reczek.

Uczestniczący w konferencji biskup Marek Jędraszewski w swoim wystąpieniu przypomniał mało znany fakt związany z mianowaniem następcy zmarłego w 1977 roku więzionego w latach stalinowskich metropolity poznańskiego, arcybiskupa Antoniego Baraniaka.

Hierarcha mówił, że władze PRL nie chciały dopuścić, by urząd ten objął ówczesny ordynariusz diecezji szczecińsko-kamieńskiej, bp Jerzy Stroba – którego ostatecznie papież Jan Paweł I mianował metropolitą w Poznaniu w dniu 21 września 1978 roku.

Bp Jędraszewski zwrócił uwagę, że władze już wcześniej torpedowały kandydaturę ordynariusza szczecińsko-kamieńskiego na wakującą stolicę biskupią we Wrocławiu po śmierci w 1974 roku kardynała Bolesława Kominka.

„Sugerowano, że nominacją Stroby na Wrocław jest zainteresowany Episkopat Republiki Federalnej Niemiec. Była to próba pokazania, że wróg Polski chce, żeby jego przyjaciel został arcybiskupem we Wrocławiu” – mówił pomocniczy biskup archidiecezji poznańskiej.

Bp Jędraszewski dodał, że także w wypadku nominacji na arcybiskupstwo w Poznaniu „chodziło znów o ukazanie biskupa Stroby jako wielkiego przyjaciela Niemców, by zdyskredytować go wobec polskich biskupów, którzy patrzyli niechętnie na zbliżenie polsko-niemieckie”.

Ks. prof. Bernard Kołodziej z Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej – zgromadzenia, którego celem jest praca duszpasterska wśród polskich emigrantów – przyznał, iż władzom udawało się skłócić polskich księży wyjeżdżających na misje za granicę z Polonią.

Duchowny zaznaczył, że po dojściu do władzy w grudniu 1970 roku Edwarda Gierka „wyraźnie można było odczuć, że zmienia się nastawienie – dotychczas wrogie – do spraw emigracji polskiej, a w tym i do duszpasterstwa polonijnego”.

Zastrzegł zarazem, iż „przez większą łatwość wyjazdów zagranicznych, zwiększyła się też działalność odpowiednich służb poza granicami kraju” i „często wykorzystywane to było do skłócenia środowisk polonijnych pomiędzy sobą oraz poróżnienia ich ze swoim duszpasterzem”.

„Tradycyjne środowiska emigracyjne również bacznie przyglądały się nowym duszpasterzom polonijnym przybyłym z kraju. Były nawet posądzenia o współpracę z krajowym reżimem” – ubolewał ks. prof. Kołodziej.

Podczas konferencji omówiono też początki ruchu oazowego w archidiecezji poznańskiej, konflikt wokół składania przysięgi na wierność PRL przez nowo mianowanych proboszczów, a także reakcję władz na konflikt w Kotłowie, gdzie na przełomie lat 60. i 70. ub. wieku większość wiernych wraz z księdzem odeszła z Kościoła rzymskokatolickiego do polskokatolickiego.

Zorganizowana przez poznański oddział IPN konferencja odbyła się przy współpracy Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Instytutu Historii UAM. To już trzecia tego typu konferencja. Poprzednie dwie dotyczyły lat 1956-1956 oraz 1956-1970.