Poznań: obchody upamiętniające ofiary okupacji niemieckiej

W poznańskim Forcie VII – pierwszym na ziemiach polskich hitlerowskim obozie koncentracyjnym – odbyły się dziś, z udziałem abp. Stanisława Gądeckiego, obchody upamiętniające ofiary okupacji niemieckiej na ziemiach polskich podczas II wojny światowej.

W obchodach, oprócz metropolity poznańskiego, wzięli udział kombatanci, także ci, którzy byli osadzeni w Forcie VII, przedstawiciele władz wojewódzkich, samorządowych i miejskich, służb mundurowych oraz młodzież z poznańskich szkół. Uczestniczył w nich również ks. kan. Leonard Poloch, duszpasterz Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej.

Abp Gądecki przewodniczący modlitwie za tych, którzy zginęli oddając życie za Ojczyznę, wezwał do tego, abyśmy potrafili miłować naszych braci i odpuszczać im ich winy tak, jak nam odpuszcza je nasz Ojciec, zachowując jednocześnie pamięć o naszej historii.

Natomiast rozpoczynając uroczystości przewodniczący Rady Miasta Poznania, Grzegorz Ganowicz, przypomniał, że w poznańskim Forcie VII w 1939 r. Niemcy utworzyli pierwszy na okupowanych ziemiach polskich obóz koncentracyjny. „Nazwa ta była używana tylko na początku okupacji, później zamieniono ją m.in. na Areszt Policji Politycznej i Obóz Przejściowy. Myślę, że te zmiany były także powodem tego, iż Fort VII dopiero od lat 90. ubiegłego wieku uznaje się ponownie za obóz koncentracyjny” – zauważył Ganowicz.

Przewodniczący Rady Miasta Poznania podkreślił też, że gromadząc się w tym miejscu chcemy oddać hołd i zachować pamięć nie tylko o ofiarach okupanta z Fortu VII, ale ze wszystkich miejsc rozsianych po polskiej ziemi. „W tym roku w sposób szczególny przypominamy jednak pamięć dr. Franciszka Witaszka, szefa grupy poznańskiego Związku Odwetu. W styczniu minęła bowiem 70. rocznica zamordowania w Forcie VII blisko 30 konspiratorów z dowodzonej przez niego grupy tzw. witaszkowców” – wyjaśnił Ganowicz.

Wydarzenia te zostały ukazane w inscenizacji przygotowanej przez młodzież z Gimnazjum nr 6 w Poznaniu.

Współorganizatorami obchodów upamiętniających ofiary okupacji niemieckiej na ziemiach polskich podczas II wojny światowej były m.in. Rada Miasta Poznania i Wielkopolskie Muzeum Walk Niepodległościowych.

Fort VII był jednym z 18 fortów Twierdzy Poznań wybudowanej w latach 1876-1890 przez Prusaków. Od 1902 r. ten 14-hektarowy obiekt fortyfikacyjny został nazwany Fortem Colomb. Do 1918 r. pełnił ważną rolę w pruskich planach obrony miasta i wschodniej granicy II Rzeszy. W dwudziestoleciu międzywojennym wykorzystywano go natomiast jako obiekt magazynowy.

10 października 1939 r. Policja Bezpieczeństwa (gestapo) utworzyła tu VI Konzentrationslager – Posen, obóz koncentracyjny, który funkcjonował do listopada 1939 r. W tym czasie trafiali do niego głównie przedstawiciele inteligencji wielkopolskiej, powstańcy śląscy i wielkopolscy oraz działacze społeczno-polityczni, skazywani tu jedynie na karę śmierci.

Od połowy listopada 1939 r. do połowy 1941 r. obóz nosił nazwę: Areszt Policji Politycznej i Obóz Przejściowy (Geheime Staatspolizei Staatspolizeileitstelle Posen. Übergangslager – Fort VII). Od kwietnia 1940 r. rozpoczęły się wywózki więźniów do innych wielkich obozów koncentracyjnych, m.in. Dachau i Auschwitz. W tym okresie w Forcie VII przetrzymywano też aresztowanych członków struktur cywilnych i wojskowych Polskiego Państwa Podziemnego.

Później Fort VII przemianowano na Areszt Policyjny i Obóz Pracy Wychowawczej (Polizeigefängnis der Sicherheitspolizei und Arbeitserziehungslager), do którego trafiały m.in. osoby uchylające się od pracy na rzecz III Rzeszy. Od marca 1943 r. do kwietnia roku następnego więźniów przewożono do nowego obozu w Żabikowie pod Poznaniem. Po 25 kwietnia 1944 r. Fort VII zajęła fabryka „Telefunken” produkująca radiostacje dla okrętów podwodnych i samolotów.

Obóz w Forcie VII zasłynął jako szczególne miejsce kaźni. Stosowano wobec więźniów bezwzględny terror w najbrutalniejszych formach. Do codzienności należały zbrodnie, mordy sądowe i samosądy dokonywane przez załogę na więźniach.

Jak się szacuje, brak bowiem dokładnych danych, do 25 kwietnia 1944 r. Fort VII służył za miejsce pobytu ponad 18 tys. więźniów, z których 4,5 tys. zginęło. Historycy nie wykluczają, że liczby te są znacznie wyższe. Oficjalnie Fort VII był więzieniem i obozem przejściowym dla ludności cywilnej, w rzeczywistości jednak przede wszystkim funkcjonował jako obóz zagłady.

Po II wojnie światowej Fort VII został przejęty przez jednostki Ludowego Wojska Polskiego i służył głównie jako magazyn wojskowy. W 1963 r., dzięki staraniom Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, na terenie Fortu VII powstała Izba Pamięci Narodowej. 31 sierpnia 1979 r. na wydzielonym skrawku Fortu VII utworzono Muzeum Martyrologii Wielkopolan będące dziś częścią Wielkopolskiego Muzeum Walk Niepodległościowych w Poznaniu. Na mocy ustawy z 2001 r. więźniowie Fortu VII zostali zrównani prawami z więźniami obozów koncentracyjnych.