Prawosławie: Konstantynopol ekskomunikował Ateny

Patriarcha ekumeniczny Konstantynopola Bartłomiej I ekskomunikował zwierzchnika Greckiego Kościoła Prawosławnego abp. Chrystodulosa. Powodem były napięcia wokół mianowania nowych biskupów w Grecji bez zgody patriarchy.

Postanowienie o zerwaniu łączności modlitewnej między honorowym zwierzchnikiem całego świata prawosławnego, jakim jest każdy patriarcha Konstantynopola, a najbliższym mu geograficznie i historycznie Kościołem Hellady, zapadła na nadzwyczajnym posiedzeniu Świętego Synodu Patriarchatu w Stambule. Na zgromadzenie to, zwołane w trybie pilnym przez Bartłomieja I, przybyło blisko 40 hierarchów Kościoła konstantynopolskiego z całego świata.
„Chrystodulos (…) rzucił wyzwanie roli Patriarchatu jako ośrodka koordynującego wszystkich siostrzanych Kościołów prawosławnych” – stwierdził Bartłomiej I w specjalnym oświadczeniu nadanym przez Telewizję Grecką. Już wówczas zapowiedział, że jeśli jego wcześniejsze apele nie zostaną wysłuchane, zerwie stosunki z Kościołem Hellady i nie uzna nowych biskupów.
*Zerwanie łączności eucharystycznej* między Kościołami prawosławnymi oznacza w praktyce, że wierni jednego Kościoła nie mogą przystępować do sakramentów w drugim, a w czasie liturgii nie wymienia się zwierzchnika tego Kościoła, z którym ustała taka więź. Stawia to również międzynarodową wspólnotę prawosławną w trudnej sytuacji wyboru (w razie potrzeby kontaktów z danym Kościołem) lub opowiedzenia się po jednej ze stron.
Problem pojawił się w lipcu 2003 r., gdy zmarł ówczesny metropolita Salonik Pantelejmon, jeden z najwybitniejszych i najbardziej autorytatywnych hierarchów greckiego prawosławia. Po upływie 40-dniowego okresu żałoby patriarcha ekumeniczny Bartłomiej I przypomniał Grekom, że zgodnie z ustaleniami zawartymi miedzy rządem greckim a Patriarchatem w 1912 r. do niego należy mianowanie metropolitów w tej części Hellady.
Grecy zaprotestowali, uważając, że z kościelnego punktu widzenia cała kontynentalna część ich kraju znajduje się w ich jurysdykcji, a Patriarchatowi Ekumenicznemu podlegają jedynie wyspy Dodekanezu i Kreta oraz oddzielne budynki i instytucje w Salonikach i okolicach, jak również Święta Góra Atos na Półwyspie Chalcydyckim na południe od Salonik.
Ten kościelny podział obszaru Grecji wynika stąd, że gdy w 1850 r. Konstantynopol, po wieloletnich oczekiwaniach Greków, uznał z oporami autokefalię (samodzielność) ich Kościoła, niepodległa była tylko część dzisiejszej Grecji, bez ziem w części północno-wschodniej, która pozostawała jeszcze we władaniu Turcji.
Gdy w 1912 r. Grecja odzyskała również te obszary, dekret Patriarchatu już ich nie obejmował i kanonicznie nadal podlegały one jemu. Później udawało się powstające na tym tle spory i ewentualne napięcia łagodzić dzięki dobrej woli obu stron.
Sytuacja zaostrzyła się po objęciu w maju 1998 r. stanowiska arcybiskupa Aten (głowy Kościoła) przez metropolitę Chrystodulosa, uważanego powszechnie za nacjonalistę greckiego i konserwatystę.
Nowymi hierarchami, wybranymi przez Święty Synod Kościoła Hellady, zostali metropolici: Salonik – Antym (Russos; ur. w 1934), Eleutheropolis – Chryzostom (Awajanos; 1947), Serwiów i Kozani – Paweł (Papaleksiu; 1942) oraz Mesogei i Lawreotaki – Mikołaj (Chadzinikolau; 1954). Ich wyboru nie dokonano bynajmniej jednogłośnie, ale na poszczególnych metropolitów głosowało od 23 do 35 hierarchów, pozostali albo byli przeciw, albo nie wzięli udziału w głosowaniu, przy czym część z nich (pięciu) twierdzą, że abp Chrystodulos prowadzi ich kościół do głębokiego kryzysu.
*Prawosławny Kościół Grecji* składa się z 80 jednostek terytorialnych – metropolii, na których czele stoją biskupi-metropolici, natomiast zwierzchnik Kościoła ma tytuł arcybiskupa Aten i całej Hellady. Od maja 1998 r. urząd ten pełni abp Chrystodulos (Paraskewaidis), urodzony w 1939 r. Od 1974 był on metropolitą Demetriady.
Arcybiskup stoi również na czele 12-osobowego (nie licząc jego) Świętego Synodu, sprawującego zbiorowo władzę w Kościele. Cały episkopat Kościoła Hellady liczy łącznie 98 członków, gdyż oprócz zwierzchników poszczególnych metropolii tworzą go jeszcze biskupi pomocniczy, metropolici i biskupi tytularni oraz hierarchowie emerytowani.
Łączność modlitewną i eucharystyczną z Konstantynopolem zawiesiła już raz *Moskwa* – na kilka miesięcy w lutym 1996 r. na tle tzw. sprawy estońskiej. Chodziło o przywrócenie dawnej jurysdykcji Patriarchatu Ekumenicznego nad częścią prawosławnych w Estonii, podczas gdy Kościół rosyjski uważał, że kraj ten jest częścią jego „obszaru kanonicznego”. Ostatecznie sprawę załatwiono polubownie i dzisiaj w tym małym kraju nadbałtyckim istnieją dwa niezależne od siebie Kościoły prawosławne, z których jedne, liczniejszy, podlega Moskwie, drugi – Konstantynopolowi.