Prekursor pojednania polsko-ukraińskiego

Prymas Józef Glemp przez kilkanaście lat był zwierzchnikiem grekokatolików w Polsce – przypomina w rozmowie z KAI abp Jan Martyniak, metropolita przemysko-warszawski Kościoła bizantyjsko-ukraińskiego.

Władyka Martyniak przypomina również pionierską rolę kard. Glempa w procesie pojednania pomiędzy Polakami i Ukraińcami i z uznaniem mówi o współpracy ze zmarłym prymasem, który dla potrzeb duszpasterskich grekokatolików wykazywał daleko idące zrozumienie.

KAI: Czy prymas Glemp miał wpływ na nominację Ks. Arcybiskupa na pierwszego po wojnie w Polsce biskupa greckokatolickiego?

Abp J. Martyniak: Bez wątpienia. Nie było wówczas w Polsce nuncjusza apostolskiego, więc Ksiądz Prymas podał trzech kandydatów do Rzymu. Wśród nich było moje nazwisko. A później, już po mojej nominacji przez Papieża, wziął udział na Jasnej Górze w mojej konsekracji biskupiej. Przez kilkanaście lat prymas Glemp był zwierzchnikiem grekokatolików w Polsce, co, z przykrością muszę powiedzieć, ani jednym słowem nie zostało wspomniane w przemówieniach podczas jego uroczystości pogrzebowych. A przecież chodzi o znaczną wspólnotę, liczącą około stu tysięcy wiernych.

KAI: Jakie stanowisko zajął prymas Glemp w 1992 r., kiedy diecezję przemyską obrządku greckokatolickiego przyporządkowano łacińskiej metropolii warszawskiej. Wówczas ta decyzja Stolicy Apostolskiej spowodowała wielkie wzburzenie wśród grekokatolików w Polsce i na Ukrainie.

Byłem jego wikariuszem, więc nie wypadało by się sprzeciwiać swojemu zwierzchnikowi, gdyby przyjął rzymski punkt widzenia. Jednak prymas stanął po naszej stronie. Uznał nasze argumenty, że dziwne i niezrozumiałe jest przyporządkowanie tysiącletniej eparchii przemyskiej diecezji warszawskiej, która ma zaledwie ponad dwieście lat. Nie sprzeciwiał się, kiedy nasi wierni składali petycje do Stolicy Apostolskiej. Ja również interweniowałem w tej sprawie w Rzymie. Wówczas nastąpiła sytuacja bezprecedensowa. Stolica Apostolska wycofała swoją decyzję. Jak mi potem tłumaczył Ojciec Święty: myślałem, że to będzie dla was dobrze. Ale skoro nie, trzeba to będzie naprawić. I tak się stało w bardzo krótkim czasie.

KAI: Czy Ksiądz Arcybiskup zawsze mógł liczyć na prymasa Glempa?

Zawsze o co prosiłem – otrzymywałem. Zatwierdzał bez wyjątku kandydatury proboszczów oraz dekrety, które mu przedkładałem.

KAI: Czy prymas Glemp dobrze rozumiał wasze potrzeby? Czy Ksiądz Arcybiskup się jego radził?

Gdy chodziło o załatwianie jakiejś sprawy w Rzymie, zawsze mogłem liczyć na jego poparcie. Brał udział w życiu naszej wspólnoty. Spotkał się z grekokatolikami w Legnicy, uczestniczył w 1988 r. w uroczystościach 1000-lecia chrztu Rusi na Jasnej Górze, gościł naszych władyków odwiedzających Polskę. Był także w Przemyślu z panią senator Alicją Grześkowiak, gdzie oglądał zniszczoną przez komunistów kaplicę w dawnym seminarium greckokatolickim i ikony z wydłubanymi oczami. Pytał wstrząśnięty: czy to jest możliwe, żeby w kościele katolickim tańczono i wydłubywano oczy postaciom na obrazach?

KAI: Prymas Glemp wiele też uczynił dla pojednania między Polakami i Ukraińcami…

Bezsprzecznie. Bardzo dziwię się, że środki społecznego przekazu tego nie nagłośniły, a przecież to sprawa niezwykle istotna z punktu widzenia i Polski i Ukrainy. Już w 1988 r., z okazji 1000-lecia chrztu Rusi, w Rzymie, kardynałowie Glemp i Myrosław Iwan Lubacziwśky zapoczątkowali proces pojednania pomiędzy Polakami a Ukraińcami. To dzieło prymas Glemp kontynuował z kard. Lubomyrem Huzarem. Nastąpił akt wzajemnego wybaczenia win, odbyły się spotkania hierarchów obu obrządków we Lwowie, Warszawie i na Lednicy. Oczywiście kluczową rolę w tym procesie odegrał Jan Paweł II, który apelował, aby zasypywać rowy nienawiści. Nie rozumiem, dlaczego nie słucha się Ojca Świętego, a pojawiają się głosy jątrzące. W każdym bądź razie prymas Glemp był prekursorem pojednania polsko-ukraińskiego.

KAI: Rezydencję metropolity warszawskiego i klasztor ojców bazylianów, gdzie Ksiądz Arcybiskup zatrzymuje się w stolicy jako metropolita warszawsko-przemyski, oddziela tylko ulica. Czy często się spotykaliście?

Współpracowaliśmy w ramach Konferencji Episkopatu Polski. Jako wikariusz Księdza Prymasa odwiedzałem go też w jego rezydencji, bywałem nieraz zapraszany na obiad. Obiecał nawet, że znajdzie dla mnie, jako metropolity warszawsko-przemyskiego, jakieś mieszkanie i kościół na konkatedrę. Jego następca na stolicy metropolitalnej w Warszawie, kard. Kazimierz Nycz jest także otwarty w tej sprawie.

KAI: Odnosiłem wrażenie, że Władyka, zanim został metropolitą, działał w sposób nieskrępowany.

Istotnie, miałem swobodę działania. W Kościele katolickim obowiązują jednak reguły prawa kanonicznego, dlatego przedkładałem prymasowi Glempowi, jako mojemu zwierzchnikowi, dekrety do zatwierdzenia.

KAI: Jak Ksiądz Arcybiskup zapamiętał prymasa Glempa?

Był człowiekiem miłym i bezpośrednim. Szanował godność każdego kapłana. Nigdy nam nie przeszkadzał i nigdy nie usłyszeliśmy od niego słowa krytyki.