Prochy arcybiskupa Sawy powróciły do Polski

Prochy arcybiskupa gen. bryg. Sawy (Sowietowa), prawosławnego biskupa wojskowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie zostały sprowadzone 30 grudnia wieczorem z Anglii do Polski. Wraz z nimi przybyły doczesne szczątki jego następcy, biskupa płk. Mateusza (Siemaszki).

Obaj hierarchowie, jako wrogowie władzy komunistycznej i bliscy współpracownicy rządu londyńskiego, nie mogli po drugiej wojnie światowej powrócić do Polski, tym bardziej, że obydwaj walczyli z bolszewikami. Abp Sawa zmarł 21 maja 1951 r., a bp Mateusz 13 marca 1985 r. Obydwaj hierarchowie spoczęli we wspólnym grobie na cmentarzu Brompton w Londynie.

Przygotowania do ekshumacji trwały około półtora roku. Proces ten wymagał uzyskania wielu pozwoleń ze strony różnych instytucji w Polsce oraz w Anglii. Ekshumacja na cmentarzu Brompton w Londynie została dokonana 28 grudnia. Z ramienia Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w ceremonii uczestniczyli: prawosławny ordynariusz wojskowy bp Jerzy oraz ks. płk Aleksy Andrejuk, a ze strony Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa naczelnik Wydziału Krajowego Adam Siwek.
Po wyjęciu z grobów doczesnych szczątków hierarchów i włożenia ich do trumien, władyka Jerzy wraz z ks. Płk. A. Andrejukiem, zgodnie z prawosławną tradycją liturgiczną, nałożyli na zwłoki nowe szaty, a następnie odprawili panichidę.

Uroczystości złożenia do grobu doczesnych szczątków obu hierarchów odbędą się 31 grudnia 2012 r. o godzinie 9.00 na Cmentarzu Prawosławnym przy ul. Wolskiej 138/140 w Warszawie.

Abp Sawa (imię świeckie Jerzy) Sowietow, urodził się 6 kwietnia 1898 r. w Petersburgu. Za radą ojca wstąpił do armii carskiej, gdzie 1 lutego 1916 r. został przyjęty do Korpusu Paziów jako podchorąży. Stamtąd został oddelegowany do służby czynnej, gdzie służył w oddziałach piechoty rosyjskiej w stopniu podporucznika. Jako sztabskapitan w pułku Lejb dowodził pododdziałem Gwardii Grenadierów. Od kwietnia 1917r. walczył na froncie niemiecko-austriackim.

Wybuch rewolucji w październiku 1917 r. oraz podpisanie przez Rosję pokoju brzeskiego spowodowały, że Jerzy Sowietow wstąpił w szeregi Armii Ochotniczej walczącej przeciw Armii Czerwonej. W randze kapitana Armii Białej uczestniczył w walkach na południu Rosji pod rozkazami barona gen. Piotra Wrangla. Z chwilą rozbicia Armii Ochotniczej został ewakuowany do Turcji, skąd udał się na Bałkany, gdzie na kilka lat jego ojczyzną stała się Jugosławia.

Pod wpływem przeżyć związanych z wydarzeniami wojennymi, podjął decyzję o zrzuceniu munduru i zastąpieniu go habitem zakonnym. W 1921 r. wstąpił na Wydział Teologiczny Uniwersytetu w Belgradzie. W międzyczasie złożył śluby zakonne w klasztorze w Pekovic i przyjął zakonne imię Sawa. W 1925r. został wyświęcony na kapłana i przydzielony do pracy duszpasterskiej w cerkwi św. Mikołaja w Bari. Po roku pracy duszpasterskiej na terenie Włoch, ks. Jerzy zdecydował się na niespodziewany krok – przyjazd do Polski. Meldując się w 1926 r. w Warszawie, znalazł się w jurysdykcji Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Przez najbliższe dwa lata kontynuował studia teologiczne na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1928 r. powierzono mu obsługę parafii prawosławnych w Monachium. Rok później po powrocie do kraju został podniesiony do rangi archimandryty.

3 kwietnia 1932 r. archimandryta Sawa został wyświęcony w katedrze pw. św. Marii Magdaleny w Warszawie na biskupa Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Mianowano go biskupem lubelskim i sufraganem archidiecezji warszawsko-chełmskiej. Od razu dał się poznać jako dobry organizator i sprawny administrator. W lutym 1937 r. objął funkcję ordynariusza diecezji grodzieńsko-nowogródzkiej. Na terenie swojej diecezji przyczynił się do zorganizowania Prawosławnego Instytutu Naukowo-Wydawniczego. Za czasów jego administrowania po raz pierwszy w Grodnie odprawiono nabożeństwo w języku polskim dla żołnierzy wyznania prawosławnego.

Po wybuchu drugiej wojny światowej władyka opuścił swoją diecezję i udał się na terytorium Republiki Litewskiej, a następnie przez Prusy Wschodnie do Berlina. Zaproszenie skierowane przez hierarchów rumuńskich stało się dlań okazją do opuszczenia 31 grudnia 1939 r. stolicy III Rzeszy. Natychmiast po przyjeździe do Rumunii skontaktował się z polskim ambasadorem Rogerem Raczyńskim, który przekazał mu najświeższe informacje dotyczące sytuacji Kościoła prawosławnego w Polsce pod okupacją niemiecką. W Rumunii biskupa Sawę postrzegano jako opiekuna całej rzeszy uchodźców polskich (wojskowych i cywilnych) wyznania prawosławnego.

Pod koniec 1940 r. wyjechał do USA, gdzie poza posługą na rzecz polskich obywateli wyznania prawosławnego przebywających na emigracji, wspomagał on na szeroką skalę akcje związane z Polskimi Siłami Zbrojnymi na Zachodzie.

29 listopada 1943 r. został nominowany na stanowisko biskupa polowego ze stopniem generała brygady z siedzibą w Londynie. Stał się dzięki tej nominacji pierwszym w historii polskiego prawosławia biskupem polowym. Jako ordynariusz wojskowy powołał kapelanów prawosławnych, ich zastępców oraz personel pomocniczy do sprawowania opieki nad żołnierzami wyznania prawosławnego Polskich Sił Zbrojnych (szacuje, że żołnierzy wyznania prawosławnego było ok. 3000). Przeszedł cały szlak bojowy z II Korpusem Polskim. Opublikował „Modlitewnik dla prawosławnych żołnierzy” oraz zainicjował wydawanie „Polskiego Żołnierza Prawosławnego”.

Po zakończeniu wojny, nie mogąc powrócić do Polski, obsługiwał polskie parafie prawosławne na obczyźnie. W kwietniu 1947 r. został podniesiony przez metropolitę Dionizego do godności arcybiskupa. W 1949 r. został powołany przez Prezydenta RP na Członka Rady Narodowej RP.

Władyka Sawa posługiwał się językami: polskim, rosyjskim, serbskim, francuskim, niemieckim i angielskim. Odznaczony Orderem Gwiazdy Rumuńskiej II klasy i Złotym Krzyżem Zasługi. Abp Sawa (Sowietow) zmarł 21 maja 1951 r. w Londynie.

Bp Mateusz (świeckie imię Konstanty) Siemaszko urodził się w 1894 roku w wsi Babice w pow. biłgorajskim na Chełmszczyźnie. Ukończył gimnazjum, a następnie uczył się w seminarium duchownym w Chełmie.

Po wybuchu pierwszej wojny światowej, podobnie jak większość prawosławnych mieszkańców Chełmszczyzny, został ewakuowany w głąb imperium rosyjskiego. Znalazł się Nieżynie na Ukrainie, gdzie uczęszczał do Instytutu Historyczno-Filologicznego im. ks. Bezborod’ki. W latach 1917-1918 służył w armii rosyjskiej, a następnie w Armii Ochotniczej Antona Denikina jako porucznik artylerii.

Prawdopodobnie w 1920 r. rozpoczął służbę w armii polskiej. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Po wojnie został zdemobilizowany. Po zwolnieniu z wojska pracował jako nauczyciel.

W 1922 r. przyjął święcenia kapłańskie. Pełnił obowiązki duszpasterskie w parafii prawosławnej pw. Świętej Trójcy w Tarnogrodzie (pow. biłgorajski). W 1925 r. zmarła jego żona. Wkrótce ks. Konstanty Siemaszko został kapelanem wojskowym. Służył jako kapelan w garnizonach w Krakowie i Lwowie.

8 listopada 1938 r. Sobór Biskupów Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w Polsce podjął decyzję o wyświęceniu na biskupów dwóch byłych kapelanów wojskowych, w tym o. prot. Konstantego Siemaszki (drugim z nich był o. prot. Jerzy Szretter, późniejszy metropolita Tymoteusz). 12 listopada arcybiskup Aleksy dokonał postrzyżyn mniszych o. Siemaszki z imieniem Mateusz. 13 listopada podniesiony on został do godności archimandryty.

28 listopada 1938 r. w Ławrze Poczajowskiej odbyła się nominacja (nareczenije) archimandryty Mateusza na biskupa brasławskiego. 29 listopada 1938 r. w soborze Świętej Trójcy Ławry Poczajowskiej otrzymał on chirotonię biskupią i został wikariuszem diecezji wileńskiej z tytułem biskupa brasławskiego. W grudniu 1938 r. zamieszkał w Wilnie. W momencie wybuchu drugiej wojny światowej biskup Mateusz był najmłodszym chirotonią biskupem Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Po wybuchu drugiej wojny światowej biskup brasławski Mateusz podjął decyzję o opuszczeniu swej diecezji i przekroczeniu granicy Polski. Początkowo udał się na Łotwę, gdzie przebywał kilka tygodni.

W listopadzie 1939 r. hierarcha przedostał się do Francji, gdzie nawiązał kontakt z polskim rządem emigracyjnym, na czele którego stanął w tym czasie gen. Władysław Sikorski. Wkrótce biskup Mateusz przydzielony został do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Okres wojny bp Mateusz spędził prawdopodobnie we Francji. Wiadomo, że w 1943 r. zabiegał u emigracyjnych władz polskich o wykorzystanie go do pracy duszpasterskiej wśród żołnierzy polskich wyznania prawosławnego.

W styczniu 1945 r. bp Mateusz znalazł się w Londynie, gdzie został awansowany na stopień pułkownika. Pełnił służbę w Ministerstwie Obrony Narodowej. Jednocześnie został mianowany zastępcą prawosławnego biskupa wojskowego Sawy (Sowietowa). Bp Mateusz objął też obowiązki szefa duszpasterstwa prawosławnego w 1. Korpusie Wojska Polskiego w Szkocji.

Wspólnie z biskupem Sawą zapewniał posługę duszpasterską żołnierzom polskim, która polegała na odprawianiu rekolekcji, odwiedzaniu rannych, organizacji pracy kapelanów. Podtrzymywał również kontakty z różnymi wpływowymi kręgami w Wielkiej Brytanii, a przede wszystkim z dostojnikami Kościoła Anglikańskiego, którym składał wraz z biskupem Sawą częste wizyty. Zastępcą prawosławnego biskupa wojskowego pozostał do końca wojny.

Po zakończeniu wojny biskup Mateusz zamieszkał w Londynie. 25 sierpnia 1947 r. został członkiem Rady Biskupiej przy arcybiskupie Sawie. Po śmierci arcybiskupa Sawy był zwierzchnikiem Polskiego Kościoła Prawosławnego w Wielkiej Brytanii, będącego w jurysdykcji patriarchy Konstantynopola. Otrzymał tytuł biskupa Aspendos. Blisko współpracował z polskim rządem emigracyjnym. Bp Mateusz zmarł w Londynie 13 marca 1985 r.