Prof. Grabowska: teoria sekularyzacji nie wyjaśnia „dlaczego”

O procesach sekularyzacyjnych w Polsce oraz o tym, że sekularyzacja nie jest procesem przebiegającym według ściśle określonego schematu mówiła prof. Mirosława Grabowska, socjolog i dyrektor Centrum Badania Opinii Publicznej (CBOS). Prelekcja zatytułowana „Sekularyzacja w Europie: teoria i rzeczywistość” wygłoszona została w ramach cyklu wykładów Janopawłowych organizowanych przez Instytut Kultury św. Jana Pawła II na uniwersytecie Angelicum w Rzymie.

Prof. Grabowska na początku wykładu mówiła o teorii sekularyzacji, formułowanej przede wszystkim w latach 60 i 70 ub. wieku i wiążącej procesy modernizacyjne społeczeństw , rozwój ekonomiczny, wzrost dobrobytu i bezpieczeństwa socjalnego – z sekularyzacją. W myśl tej teorii zasadniczo modernizacja wiąże się z sekularyzacją, choć w różnych krajach proces ten może się rozpoczynać w różnym momencie.

Prof. Grabowska zwróciła uwagę, że Polska dotychczas postrzegana była w tym kontekście jako pewien wyjątek lub też państwo, w którym procesy sekularyzacyjne przebiegają wyjątkowo powoli w stosunku do postępującej modernizacji. Podkreśliła jednak, ze w ostatnim czasie proces ten wyjątkowo przyspiesza, co dokumentowane jest przez badania CBOS.

Nawiązując do tych badań zaznaczyła, że zmiany religijności w Polsce przebiegają mniej więcej podobnie niezależnie od poziomu edukacji (choć grupą najbardziej zsekularyzowaną są osoby najbardziej wykształcone) i niezależnie od miejsca zamieszkania (choć najmniej religijni są mieszkańcy dużych miast). Zasadnicza zmiana widoczna jest natomiast gdy religijność bada się w kontekście grup wiekowych – w pokoleniu tzw. Millenialsów jest już ona zdecydowanie widoczna, natomiast w pokoleniu Polaków urodzonych po 1997 r. – ma charakter radykalny.

Prof. Grabowska zwróciła uwagę na pokoleniowe doświadczenia ostatnich dziesięcioleci, wymieniając m.in. komunizm, pontyfikat Jana Pawła II oraz wejście Polski do UE. Zaznaczyła, że być może doświadczenie komunizmu i przeżycia związane z pontyfikatem były dla pokolenia wkraczającego w modernizację swoistą szczepionką przeciw sekularyzacji. – Tymczasem dla młodych jest to już historia, jeśli nie archeologia – powiedziała.

Jako wciąż otwarte pozostawiła pytanie o sekularyzację w Polsce postawione w 2007 r. przez Petera Bergera. Przewidywał on, że presja sekularyzacyjna w Polsce będzie w kolejnych latach bardzo duża. Zaznaczał jednocześnie, że jeśli kraj oprze się sekularyzacji – będzie to fascynujące.

Nawiązując do kolejnych badań CBOS prof. Grabowska mówiła m.in. o związku religijności dzieci z częstotliwością praktyk religijnych ich matek, o zmniejszającym się zainteresowaniu katechezą oraz o deklarowanej przez badanych przyczynie odejścia od praktyk religijnych; najwięcej osób tłumaczyło to brakiem potrzeby.

Podsumowując prof. Grabowska stwierdziła, że teoria sekularyzacji nawet gdy opisuje pewne zjawisko, nie daje jednak odpowiedzi na pytanie „dlaczego?” Jest to proces, który nie ma charakteru uniwersalnego; odgrywają w nim rolę również czynniki historyczne, choć – również – nie według ściśle określonego schematu.

Prof. Mirosława Grabowska – socjolog. Jej zainteresowania obejmują socjologię religii, socjologię polityki oraz metodologię badań społecznych. Jest autorką i redaktorką 17 książek i ponad 100 artykułów. Książka Budowanie demokracji (2001, 2003), napisana wspólnie z Tadeuszem Szawielem, została nagrodzona przez Polską Akademię Nauk, a Podział postkomunistyczny. Społeczne podstawy polityki w Polsce po 1989 roku (2004) została przetłumaczona na język angielski i opublikowana pod tytułem: The Post-communist Cleavage. Social Bases of Politics in Poland after 1989 (Peter Lang Publishing 2021). Jej najnowsza książka na temat religijności to Bóg a sprawa polska. Poza granicami teorii sekularyzacji. Była profesorem wizytującym na Stanford University, w The Institute for Advanced Study, Princeton, na University of Wisconsin – Madison oraz na Johannes Gutenberg University Mainz. W 2007 roku, w 2012 i w 2017 roku została wybrana na dyrektora Centrum Badania Opinii Publicznej (CBOS) na kadencję 2018-2023.

Comiesięczne otwarte wykłady Janopawłowe wygłaszane przez uczonych z całego świata są organizowane przez Instytut Kultury św. Jana Pawła II na wydziale Filozofii na Papieskim Uniwersytecie św. Tomasza z Akwinu – Angelicum w Rzymie, Rzymskiej Alma Mater Karola Wojtyły.

W ramach tegorocznego cyklu swoje wykłady wygłoszą: Joseph Weiler, Vittorio Possenti, Mirosława Grabowska, Antoine Arjakovsky, Sr. Helen Alford O.P., Dariusz Karłowicz, Fr. Raymond De Souza, R. R. Reno, Fr. Thierry-Dominique Humbrecht O.P., Fr. Franciszek Longchamps de Bérier.

Fundacja Świętego Mikołaja jest współorganizatorem Instytutu Kultury Św. Jana Pawła II – instytucji finansowanej ze środków prywatnych darczyńców z Polski. Zapraszamy serdecznie do ich grona! >> teologiapolityczna.pl/jp2