Przedstawiciele dwóch Kościołów prawosławnych ustalili warunki ich zjednoczenia

Członkowie grup inicjatywnych Prawosławnego Kościoła Ukrainy (PKU) i Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego (Patriarchatu Moskiewskiego; UKP) uzgodnili wspólne stanowisko w sprawie ich zjednoczenia. „W tym trudnym czasie niezwykle ważne jest zachowanie duchowej jedności narodu ukraińskiego, której źródła sięgają dawnej kijowskiej tradycji prawosławnej” – stwierdza Orędzie do biskupów, duchowieństwa i świeckich obu Kościołów, ogłoszone 21 lutego po spotkaniu obu środowisk w kijowskim soborze Mądrości Bożej (św. Zofii).

Dokument, podpisany przez duchownych i świeckich przedstawicieli obu stron, potępia wojnę na Ukrainie i wychodząc od nawiązanych już kontaktów międzykościelnych, wzywa do rozpoczęcia procesu połączenia ich Kościołów. Podkreśliwszy wielką doniosłość „duchowej jedności narodu ukraińskiego”, autorzy wskazali, że istotne znaczenie na tej drodze ma zjednoczenie prawosławnych Ukraińców w jeden soborowy i lokalny (autokefaliczny) Ukraiński Kościół Prawosławny, uznany przez cały chrześcijański świat prawosławny. „Rozumiemy, że może to być niełatwa droga, ale rozpoczęcie ruchu w tym kierunku jest naszym obowiązkiem” – stwierdza przesłanie inicjatorów procesu zjednoczeniowego.

Oto pełny tekst tego dokumentu:

Apel uczestników dialogu międzykościelnego w Sofii Kijowskiej do episkopatu, duchowieństwa i świeckich Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego i Prawosławnego Kościoła Ukrainy

I. Zbrojna agresja Rosji przeciw suwerennemu Państwu Ukraińskiemu stała się uwieńczeniem wielowiekowego imperialnego nacisku na duchową i kulturalną tożsamość naszego narodu. Kierując się ideologią imperialno-szowinistyczną, pod hasłami „ruskiego świata”, Rosja zawsze odmawiała prawa do istnienia lokalnego Kościoła ukraińskiego. Rosyjski Kościół Prawosławny dopuszcza się wtargnięcia na kanoniczny obszar Kościołów ukraińskich oraz błogosławi działania okupacyjne i zbrodnie wojenne Rosji na terenach Państwa Ukraińskiego.

II. W tym trudnym czasie niezwykle ważne jest zachowanie duchowej jedności narodu ukraińskiego, której początki sięgają kijowskiej tradycji prawosławnej. Dlatego pragniemy doprowadzić do zjednoczenia wszystkich prawosławnych Ukraińców w jednym soborowym i lokalnym (autokefalicznym) Ukraińskim Kościele Prawosławnym, uznanym przez cały chrześcijański świat prawosławny. Rozumiemy, że droga [ta] może się okazać niełatwa, ale rozpoczęcie tego ruchu jest naszym obowiązkiem.

III. Mamy świadomość, że wśród znacznej części duchowieństwa i świeckich obu ukraińskich jurysdykcji prawosławnych można dostrzec głębokie wyobcowanie, nieufność i tworzenie się „obrazu wroga”, co prowadzi do wzajemnej dehumanizacji. Właśnie dlatego podkreślamy konieczność przewartościowania naszych stosunków, wyzbycia się starych pretensji i uprzedzeń. Ważna jest również zmiana polityki informacyjnej i retoryki obopólnego zniesławiania przedstawicieli obu Kościołów (UKP i PKU) w celu tworzenia przesłanek dialogu. Episkopat ukraiński winien się wznieść ponad korporacyjne interesy i rozpocząć dialog w imię zjednoczenia.

Znaczna część wiernych i duchownych Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego jest przekonana o bezprawnej zmianie podporządkowania wspólnot religijnych oraz wyraża wątpliwości co do kanonicznej legitymacji hierarchii PKU. Natomiast społeczeństwo ukraińskie i wierni PKU domagają się od kierownictwa UKP bardziej stanowczego potępienia przejawów kolaboracjonizmu wśród poszczególnych przedstawicieli duchowieństwa UKP. Państwo Ukraińskie w warunkach stanu wojny jest zaniepokojone rujnującym wpływem na społeczeństwo tych struktur, które są podporządkowane państwu-agresorowi. Dlatego podejmowane są projekty ustaw, które uniemożliwiałyby działalność organizacji religijnych, mających ośrodki wpływów w kraju-agresorze i które wymagałyby zerwania więzi kościelno-kanonicznych z Patriarchatem Moskiewskim.

Mając to na uwadze uważamy państwo i obywatelskie społeczeństwo Ukrainy za ważnych uczestników dialogu jedności między UKP a PKU. Widzimy perspektywę wzajemnych stosunków Kościołów prawosławnych z państwem i społeczeństwem na zasadach prymatu prawa, wzajemnego szacunku i partnerstwa. Wzywamy więc do szerokiego omówienia tych inicjatyw ustawodawczych, które dotyczą złożonych i – często – bolesnych zagadnień życia religijnego.

IV. Stwierdzając istnienia różnych poglądów w naszych wspólnotach na te zagadnienia, rozumiejąc, iż nie ma łatwych i szybkich rozwiązań istniejących konfliktów, mimo wszystko proponujemy pierwsze kroki na drodze do naszego zbliżenia i wzywamy episkopat, duchowieństwo i świeckich do:

– współpracy na szczeblu wspólnot terytorialnych przy chrześcijańskich projektach kulturalno-oświatowych oraz we wszystkich rodzajach społecznej służby bliźnim, jak nam polecił nasz Pan Jezus Chrystus, najpierw w trosce o naszych obrońców i o tych, którzy są szczególnie wrażliwi w czasie wojny, o tych, którzy stracili krewnych i bliskich, o rannych, sieroty, bezdomnych i innych poszkodowanych;

– umożliwiania udziału i wspólnej posługi przedstawicieli obu Kościołów w czasie wydarzeń kulturalno-religijnych w wymiarze lokalnym i ogólnopaństwowym;

– wspólnych modlitw duchownych i świeckich naszych Kościołów tam, gdzie jest to możliwe: przy odprawianiu nabożeństw, panichid [nabożeństw żałobnych – KAI], pogrzebów (zwłaszcza żołnierza-obrońcy, poległego w obronie Ukrainy);

– uznania ważności działania łaski Bożej w sakramentach i obrzędach sakramentalnych, udzielanych w naszych Kościołach, szczególnie chrztu i święceń wszystkich stopni;

– dokładania wszelkich wysiłków do przełamywania przeszkód na drodze do głównego celu naszego zjednoczenia, jakim jest wspólnota eucharystyczna obu Kościołów.

V. Wzywamy do rozpoczęcia – bez jakichkolwiek warunków wstępnych – bezpośredniego dialogu w celu wypracowania wzorców, które umożliwiłyby w perspektywie zjednoczenie UKP i PKU w jeden Kościół lokalny. W tym celu proponujemy utworzenie wspólnej grupy roboczej, w której skład wejdą biskupi i kompetentni teologowie lokalnych Kościołów prawosławnych, dla wypracowania stopniowego Planu Zjednoczenia. Oczekujemy również od kierownictw UKP i PKU ogłoszenia wyraźniejszego stanowiska w sprawie dialogu międzyprawosławnego. Mamy nadzieję, iż proces zjednoczeniowy rozpocznie się w najbliższym czasie i już w tym roku nabierze konkretnych kształtów. Jesteśmy świadomi, że rozwiązanie konfliktu międzykościelnego na Ukrainie jest niemożliwe bez aktywnego pośrednictwa przedstawicieli światowego prawosławia, a zwłaszcza Patriarchatu Ekumenicznego, we współpracy z którym winna zostać stworzona międzynarodowa płaszczyzna dla dialogu.

VI. Wyrażamy szczerą nadzieję, że do naszego głosu dołączą się tysiące wiernych obu Kościołów, którzy troszczą się o losy prawosławia na Ukrainie oraz pragną zjednoczenia i zwycięstwa w walce o naszą niezależność. Tylko wspólnymi wysiłkami jesteśmy w stanie pokonać obopólną wrogość i uczynić prawosławie na Ukrainie jednolitym a nasze społeczeństwo – integralnym, silnym i pomyślnym. Każdy z nas wierzy, iż nie ma takich problemów i nieporozumień, których nie można byłoby rozwiązać w duchu miłości Chrystusowej: „Po tym wszyscy poznają, że jesteście uczniami moimi, jeśli będziecie się wzajemnie miłowali” (J 13, 35).

VII. W rocznicę pełnowymiarowego wtargnięcia rosyjskiego 24 lutego 2023 wzywamy do rozpoczęcia odmawiania wspólnych modlitw o zwycięstwo Ukrainy i o nadejście sprawiedliwego pokoju, jak również za poległych żołnierzy i za ofiary zbrojnej agresji Rosji.

Kijów, Święta Zofia, 16 lutego 2023 roku