Rada Społeczna przy Arcybiskupie Poznańskim o kierunkach doskonalenia systemu prawnego

„Dysfunkcje systemu prawnego zagrażają stabilności społecznej, co skłania do poszukiwania kierunków poprawy tej sytuacji i uzasadnia podjęcie tego problemu, także przez środowiska katolickie, czerpiące inspirację zwłaszcza z encyklik św. Jana Pawła II […] w ostatnich dekadach skrajny pozytywizm zdaje się odradzać w prawie europejskim, a prawa człowieka są niekiedy instrumentalizowane. Te zjawiska oddziaływają także na prawo polskie” – zauważają członkowie Rady Społecznej przy Arcybiskupie Poznańskim w oświadczeniu nt. kierunków doskonalenia prawnego.

Podczas konferencji prasowej w Auli im. Abp. Baraniaka tekst dokumentu zaprezentowali prof. Roman Słowiński, wiceprzewodniczący Rady Społecznej, prof. Tomasz Sokołowski oraz ks. dr Paweł Deskur, sekretarz Rady.

„Temat kierunków doskonalenia systemu prawnego jest szeroko dyskutowany w społeczeństwie. Wiele mówi się o reformie sądów, o usprawnieniu tego systemu. Staramy się w naszym oświadczeniu naświetlić zasady, jakie prawo stosuje. Środowiska katolickie interesując się tym problemem, czerpią inspiracje z encyklik św. Jana Pawła II, m.in. “Redemptor hominis”, “Dives in misericordia czy “Veritatis splendor” – powiedział prof. Roman Słowiński.

„Jako pierwszą funkcję prawa należy wskazać funkcję ochronną, ale prawo pełni też funkcję wychowawczą, stabilizującą i porządkuje zasady życia społecznego” – podkreślił prof. Tomasz Sokołowski.

Zaznaczył, że społeczeństwo ma świadomość, do jakich granic może posunąć się sąd, a po przekroczeniu których wyrok będzie oceniany jako niesprawiedliwy albo za surowy.

Podkreślił, że przy stosowaniu prawa ważne jest zrównoważenie aspektu formalnego i materialnego danej sprawy.

„Nasza trudna historia kraju dała nam pewne atuty. W okresie rozbiorów Polska nie tworzyła własnego prawa i ominęliśmy okres XIX-wiecznego europejskiego pozytywizmu prawnego, odchodzącego od prawa natury oraz wartości transcendentnych. Jesteśmy państwem, które miało pierwszą konstytucję w Europie i drugą na świecie, więc nie mamy się czego wstydzić” – stwierdził prof. Sokołowski.

Autorzy dokumentu przypominają, że „system prawny stanowi rdzeń państwowej organizacji społeczeństwa, a podstawowym punktem odniesienia dla prawa są zawsze zachowania ludzkie. System prawny zapewniać ma obywatelom należne im wolności oraz prawa, egzekwując zarazem ich obowiązki i wymierzając kary lub inne sankcje, gdy uchybiają oni swoim powinnościom”.

Rada Społeczna przy Arcybiskupie Poznańskim podkreśla, że prawo spełnia funkcję wychowawczą, represyjną oraz funkcję dynamizującą życie społeczne i gospodarcze.

„Społeczeństwo wie, jak szeroki jest margines sprawiedliwego rozstrzygnięcia (w odczuciu prawa naturalnego) i czy mieści się ono pomiędzy ewidentnie nadmiernie łagodnym, a za surowym orzeczeniem” – czytamy w oświadczeniu Rady.

W dokumencie zaznaczono, że „zbyt częste przekraczanie tego marginesu powoduje wzrost napięć oraz stopniowy upadek autorytetu sądów i państwa, szybszy od tempa późniejszego odzyskiwania szacunku społecznego”.

Autorzy oświadczenia wśród licznych przyczyn dysfunkcji zwracają szczególną uwagę na: arbitralne prawodawstwo, niedopracowaną, toporną i niejasną legislację, opieszały wymiar sprawiedliwości oraz nierychliwą egzekucję prawa.

Rada Społeczna przy Arcybiskupie Poznańskim wskazuje ponadto na warunki efektywnego funkcjonalnego prawa.

W opinii członków Rady prawo powinno przewidywać zmiany społeczno-ekonomiczne,
prawo powinno być tworzone i stosowane w celu maksymalizacji bogactwa społecznego i indywidualnego. „Należy tutaj uwzględniać zarówno wartości niemajątkowe, takie jak poszanowanie życia rodzinnego i prywatnego, wolności i swobody sumienia oraz inne podobne dobra, jak i dobra mające wymiar ekonomiczny” – zaznaczają autorzy dokumentu.

Ponadto prawo powinno „umożliwiać właściwą alokację dóbr materialnych, powinno uwzględniać tradycję, wykształcone już nawyki, przyjęte zasady i powszechnie akceptowane standardy postępowania”.

W skład Rady Społecznej przy Arcybiskupie Poznańskim wchodzą reprezentanci różnych środowisk życia naukowego, kulturalnego i społecznego, wśród nich są wybitni profesorowie Polskiej Akademii Nauk i poznańskich uczelni.