Rada Społeczna przy Metropolicie Katowickim o przebudowie Górnego Śląska

„Przebudowa Górnego Śląska, jego życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego wymaga spójnej i odważnej polityki władz centralnych i regionalnych” – stwierdziła Rada Społeczna przy Arcybiskupie Metropolicie Katowickim w dokumencie zatytułowanym „O przebudowę Górnego Śląska”. Autorzy dokumentu podkreślili, że przyszłość Górnego Śląska nie może pozostawać zakładnikiem surowcowego potencjału regionu. „Region dysponuje współcześnie wieloma innymi atutami rozwoju, które zapewnią mu ekonomiczną prosperitę i dobrobyt społeczny” – dodaje.

Noszący datę 23 maja br. dokument jest drugim głosem Rady Społecznej przy Arcybiskupie Metropolicie Katowickim poświęconym w całości sprawom regionu. Poprzednia wypowiedź, zatytułowana „Głos z Górnego Śląska”, została opublikowana w styczniu ubiegłego roku.

Autorzy opracowania wskazują, że przebudowa Górnego Śląska, jego życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego wymaga spójnej i odważnej polityki władz centralnych i regionalnych. Zwracają uwagę, że podmiotem pożądanych przekształceń strukturalnych zawsze jednak jest człowiek, ponieważ od poziomu kapitału ludzkiego i społecznego mieszkańców regionu zależeć będzie w dużym stopniu jego przyszłość. „Pierwszą więc i najważniejszą inwestycją są mieszkańcy Górnego Śląska” – akcentuje Rada Społeczna.

Dokument przypomina, że w ciągu dziewięćdziesięciu lat istnienia diecezji katowickiej Kościół na Górnym Śląsku wielokrotnie zabierał głos i podejmował działania na rzecz społeczeństwa, kierując się zawsze umiłowaniem prawdy, miłością i sprawiedliwością. „Czynił to w poszanowaniu wolności i godności człowieka, przeświadczony, że nauczanie i społeczna praxis wspólnoty wierzących stanowią integralną część wiary katolickiej oraz wyraz jej służby wobec współczesnego świata” – czytamy. Członkowie Rady wyjaśniają, że zaangażowanie Kościoła w sprawy społeczne wyraża się w formule „caritas in veritate in re sociali” – jest posługą miłości w prawdzie, z której wypływają i do której zdążają wiara i rozum.

Stanowisko Rady Społecznej przy Arcybiskupie Metropolicie Katowickim w kwestii przebudowy Górnego Śląska składa się z sześciu części. W pierwszej podkreślono prymat wartości nad interesami. „W procesie przebudowy regionu, kształtowanym zarówno przez mechanizm rynkowy, jak i przez interwencję gospodarczą państwa, szczególne znaczenie ma różnorodność kulturowa Górnego Śląska oraz sposób definiowania dobra wspólnego” – wskazują autorzy, dodając, że jego wielowymiarowe ujęcie pozwala na ograniczenie partykularnych interesów i działań elit gospodarczych, niekiedy powiązanych z dużymi inwestorami zewnętrznymi i reprezentujących duże sektory gospodarki oraz części środowisk opiniotwórczych.

Część druga, mówiąca o przejściu od starej do nowej gospodarki, wymienia trzy fundamentalne procesy, w których zawiera się przebudowa strukturalna Górnego Śląska. Są to: długotrwały proces przejścia regionu od starej do nowej gospodarki i wejście na drogę trwałego wzrostu gospodarczego w tempie zapewniającym poprawę warunków życia poszczególnych grup społeczno-zawodowych, postindustrialna reurbanizacja regionu i jego wejście w fazę rozwoju metropolitalnego oraz przemiana i wzbogacanie tożsamości kulturowej społeczności regionalnej, połączone z rosnącą aktywnością sektora obywatelskiego. „Gospodarka śląska, w stanie, w jakim jest aktualnie, nadal wymaga asystencji polityki państwa dla dokończenia przekształceń gospodarczych w sektorze przedsiębiorstw państwowych” – diagnozują autorzy dokumentu. Według nich gospodarce Górnego Śląska potrzebna jest zasadnicza reorientacja strukturalna – nowe branże i firmy niezwiązane z dotychczasową gospodarką tradycyjną, nowe rynki i nowi partnerzy biznesowi. „Tego typu reorientację może uruchomić sektor szkolnictwa wyższego i badań naukowych oraz szkolnictwo artystyczne i sektor kultury. Taki proces już ma miejsce i nie należy mu się sprzeciwiać uporczywym zawracaniem regionu w stronę górnictwa węgla i tradycyjnej energetyki, przypisując tym ostatnim pozycję monopolu państwowego i czyniąc z regionu skansen starej gospodarki”.

W części trzeciej Rada zwraca uwagę, że w procesie przebudowy strukturalnej Górnego Śląska wzmocnienia wymaga pozycja decyzyjna i finansowa samorządu regionalnego. „Samorząd województwa, funkcjonujący w obecnym kształcie i statusie prawnym, nie ma szans na wywiązywanie się z misji prowadzenia polityki rozwoju regionu”. Autorzy stanowiska opowiadają się za wzmocnieniem samorządu województwa w postaci rozwiązania ustawowego, obejmującego wszystkie województwa i stanowiącego integralny składnik polskiego systemu samorządu terytorialnego. „Z tego punktu widzenia, zwłaszcza dla wsparcia aktywności środowisk regionalnych i subregionalnych, ważna byłaby inicjatywa legislacyjna powołująca do życia samorząd metropolitalny” – postulują.

Kolejna część dokumentu wskazuje inicjatywy projektów rozwojowych. Autorzy stwierdzają, że przebudowa strukturalna Górnego Śląska wymaga kreowania i wdrażania projektów generujących nowe impulsy rozwojowe i wskazują kilka z nich, jako punkty startowe. „W celu przygotowania skutecznego sposobu udzielania pomocy publicznej dla nowych stref aktywności możliwe są do zastosowania nowe, specjalne instrumenty wsparcia, a także wykorzystywane dotychczas w specjalnych strefach ekonomicznych” – zauważają.

Restrukturyzacja tradycyjnej gospodarki to temat następnej części dokumentu. Członkowie Rady Społecznej przy Arcybiskupie Metropolicie Katowickim odnotowują, że gwałtowny spadek cen węgla na rynkach światowych podważa ekonomiczne podstawy funkcjonowania górnictwa węgla kamiennego. „Podejmowanie decyzji o dalszym funkcjonowaniu przemysłu surowcowo-energetycznego, w tym szczególnie górnictwa węgla kamiennego, powinno w pierwszej kolejności uwzględniać strategiczne bezpieczeństwo energetyczne kraju. Z tych racji konieczne jest aktywne i niekoniunkturalne włączenie się państwa w proces przemian strukturalnych w regionie” – czytamy. Autorzy wymieniają warunki początkowe uzdrowienia ekonomicznego górnictwa węgla kamiennego i polepszenia klimatu społecznego wokół tej branży. Ich zdaniem niezbędna jest modernizacja operacyjnego zarządzania kopalniami, w tym wypracowania nowych rozwiązań w zakresie systemu motywacyjnego, zmiana struktury płac w górnictwie węgla kamiennego, zmiany regulacji prawnych w kwestiach pracowniczych i w zasadach funkcjonowania związków zawodowych. „Obecnie i w przyszłości powstawanie nowych miejsc pracy musi być związane z rozwojem gospodarczym, społecznym i kulturalnym regionu, opartym na szerokim współdziałaniu nauki, kultury i biznesu, przy wsparciu władz samorządowych”.

W końcowej części dokumentu, zatytułowanej „Ku przyszłości Górnego Śląska”, Rada przypomina, że górnictwo górnośląskie od kilkunastu już lat zmuszone jest redukować skalę wydobycia determinowaną dostępnością zasobów i warunkami górniczo-geologicznymi. „Czynniki te rzutują w zasadniczym stopniu na wzrost kosztów wydobycia przy równocześnie rosnącym zagrożeniu ze strony konkurencji międzynarodowej oraz coraz silniejszej tendencji i zyskiwania na znaczeniu rozproszonej energetyki opartej na odnawianych źródłach. W świetle dotychczasowych tendencji można spodziewać się rosnącej liczby kopalń węgla kamiennego niespełniających kryteriów efektywnościowych” – prognozują autorzy.

Wskazują, że istotną dla przyszłości Górnego Śląska jest możliwość tworzenia na jego obszarze swego rodzaju strategicznej rezerwy zasobów węgla oraz jej ochrony w celu wykorzystania złóż w przyszłości. „Niezbędne jest prowadzenie prac badawczo-rozwojowych i rozwój nowych technologii w nowej energetyce i w zastosowaniach poza tym sektorem. W tym kontekście niezbędna jest aktualizacja zasad koncesjonowania budowy nowych kopalń, zezwoleń na odtworzenie zdolności wydobywczych w kopalniach już zlikwidowanych oraz reguł przekształceń własnościowych w górnictwie”.

Rada Społeczna przy Metropolicie Katowickim uważa, że jedynie decyzje strategiczne pozwolą na oddalenie stale ciążącego nad Górnym Śląskiem zagrożenia powrotem do surowcowej eksploatacji regionu. „Przyczynią się także do radykalnego ograniczenia kosztów zewnętrznych takiej eksploatacji, tj. rozległej degradacji: środowiska przyrodniczego, dużych zespołów osiedleńczych i infrastruktury sieciowej, w tym nowoczesnej infrastruktury stworzonej wielkimi nakładami inwestycyjnymi w ostatnich dwóch dekadach”. To przykładowe koszty zewnętrzne, które potęgują istniejące w regionie poczucie zagrożenia dla zdrowia i życia mieszkańców.

Autorzy dokumentu zwracają uwagę, że miejsce górników i hutników, będących przez dwa stulecia ikoną profilu gospodarczego, społecznego i kulturalnego Górnego Śląska, zajmują osobowości bogate w różnorodną wiedzę, rozmaite intelektualne kompetencje i wiele praktycznych umiejętności. „Jednocześnie współczesny mieszkaniec Górnego Śląska, o osobowości zakorzenionej w kulturowej tradycji, mający poczucie własnej wartości, potrafi bronić wartości chrześcijańskich. Tak, jak w przeszłości wspomagały, tak współcześnie i w przyszłości, wspierać one będą budowę sprawiedliwego ładu społecznego na Śląskiej Ziemi” – wskazuje Rada.

Rada Społeczna przy Arcybiskupie Metropolicie Katowickim powstała w czerwcu 2012 roku. Stanowi gremium konsultacyjne i doradcze arcybiskupa metropolity katowickiego. Jej zadaniem jest wypracowywanie opinii na temat ważnych aktualnych wydarzeń społecznych w aspekcie działalności pasterskiej, z ukierunkowaniem na rozwiązania duszpasterskie i praktyczne.