Relacje dyplomatyczne między Polską a Watykanem

W najbliższych miesiącach obchodzona będzie setna rocznica przywrócenia relacji dyplomatycznych pomiędzy Polską a Stolicą Apostolską oraz mianowania pierwszego Nuncjusza Apostolskiego w odrodzonej Polsce. Został nim 6 czerwca 1919 r. abp Achilles Ratti, późniejszy papież Pius XI. Na obchody – przewidziane od marca do listopada 2019 r. – złożą się rocznicowe liturgie, sesje naukowe, koncerty, itd.

Obchody 100. rocznicy przywrócenia relacji dyplomatycznych pomiędzy Polską i Stolicą Apostolską rozpoczną się 5 lutego 2019 r. – uroczystościami związanymi ze stuleciem Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego.

13 marca, w dniu Święta Papieskiego związanego z rocznicą wyboru Franciszka, rozpocznie się w Warszawie zebranie plenarne Episkopatu – poświęcone 100-leciu istnienia Konferencji Episkopatu Polski. Rozpoczęła ona funkcjonowanie w 1919 r. przy znacznym udziale prał. Achillesa Rattiego, ówczesnego wizytatora apostolskiego w Polsce. W tym dniu odprawiona zostanie uroczysta Msza św. w Świątyni Opatrzności Bożej z udziałem polskich biskupów, władz państwowych, Korpusu Dyplomatycznego oraz przedstawiciela Stolicy Apostolskiej.

14 maja 2019 r. na Uniwersytecie Warszawskim odbędzie się uroczysta sesja naukowa poświęcona 100. rocznicy przywrócenia relacji dyplomatycznych pomiędzy Polską i Stolicą Apostolską, z udziałem wybitnych naukowców z Polski i zagranicy. Na sesję zostaną zaproszone środowiska naukowe oraz liczni goście honorowi.

6 czerwca 2019 r. – na terenie Nuncjatury Apostolskiej w Warszawie – odbędą się obchody 100. rocznicy mianowania pierwszego Nuncjusza Apostolskiego w Polsce po odzyskaniu niepodległości. Przed siedzibą nuncjatury w Alei Szucha zostanie odsłonięty pomnik Achillesa Rattiego oraz nastąpi poświęcenie okolicznościowej mozaiki w miejscowej kaplicy.

15 sierpnia 2019 r. obchody stulecia przywrócenia relacji między Polską a Stolicą Apostolską przeniosą się na Jasną Górę. W uroczystość Wniebowzięcia Najśw. Maryi Panny odbędzie się tam spotkanie pod hasłem: „Nuncjusz Ratti a pobożność maryjna”, w którym wezmą udział środowiska życia konsekrowanego i ruchy katolickie z całej Polski.

28 października 2019 r. w katedrze warszawskiej będzie obchodzona rocznica święceń biskupich Achillesa Rattiego a 23 listopada w kopalni soli w Wieliczce odbędzie się uroczysty koncert z okazji stulecia przywrócenia relacji miedzy Polską a Stolicą Apostolską.

Przywrócenie wzajemnych relacji

W 1919 r. zostały wznowione stosunki dyplomatyczne między Polską a Stolicą Apostolską po ponad 120 latach przerwy spowodowanej rozbiorami państwa polskiego. Ich oficjalne przywrócenie poprzedził przyjazd o rok wcześniej do Warszawy (29 maja 2018 r.) specjalnego wizytatora apostolskiego w osobie prał. Achillesa Ratiiego, ówczesnego prefekta Biblioteki Watykańskiej. Jego misja miała charakter religijny i miała na celu pomoc w rozwiązywaniu problemów dotyczących organizacji i swobodnej działalności Kościoła, restytuowania zniesionych diecezji w tym greckokatolickich, obsadzania wakujących kościelnych stanowisk, odzyskiwania skonfiskowanych majątków, itd. Misja prał. Rattiego obejmowała początkowo tereny okupowane przez Rosję, włącznie z litewskimi, łotewskimi, estońskimi i fińskimi, a dopiero stopniowo (po zakończeniu wojny) została rozszerzona na ziemie polskie innych zaborów.

Żydzi nie praktykowali mordów rytualnych

Na początku 1919 r. wizytator Ratti wszedł w kontakty dyplomatyczne z rządem odrodzonej Polski, przez co jego misja nabrała szerszego – nie tylko religijnego – charakteru. A bezpośrednim powodem był kilkumiesięczny spór o biskupa polowego. Władze życzyły sobie aby został nim bp Władysław Bandurski, dawny kapelan legionów Piłsudskiego a Stolica Apostolska zaproponowała biskupa pomocniczego warszawskiego Stanisława Galla. Został on mianowany przez papieża 5 lutego 1919 r.

30 marca 1919 r. Stolica Apostolska w sposób formalny uznała istnienie odrodzonego państwa Polskiego a 6 czerwca prałat Ratti został podniesiony do godności arcybiskupa tytularnego i Nuncjusza Apostolskiego w Polsce. Listy uwierzytelniające złożył na ręce Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego 19 lipca, co oznaczało wznowienie pełnych relacji dyplomatycznych pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Stolicą Apostolską.

W II Rzeczypospolitej

Wpływ na charakter relacji między Polską a Stolicą Apostolską w okresie międzywojennym miał m. in. fakt, że Polska była istotnym europejskim państwem o większości katolickiej – czwartym co do wielkości w Europie po Francji, Włoszech i Hiszpanii oraz najistotniejszym takim państwem we wschodniej części starego kontynentu.

Ważne było to, że właśnie Polska szybko – bo w zaledwie sześć lat po nawiązaniu stosunków dyplomatycznych – podpisała w 1925 r. konkordat. Nic więc dziwnego, że zarówno pierwszy nuncjusz Achilles Ratti, jak i jego następcy: jeden z głównych architektów konkordatu z 1925 r. – Lorenzo Lauri oraz kolejny nuncjusz – Francesco Marmaggi zostali na koniec swej służby w Warszawie wyniesieni do godności kardynalskich.

Polska – choć relacje ze Stolicą Apostolską z pewnością nie były pozbawione napięć – wypracowała stosunki wzajemne oparte niezmiennie na szacunku i współpracy, bodaj chyba jako jedyne duże państwo europejskie w tym czasie.

Ten dwudziestoletni etap w stosunkach wzajemnych kończy we wrześniu 1939 r. brutalna agresja na Polskę dwu sąsiednich państw totalitarnych – nazistowskich Niemiec i komunistycznego Związku Sowieckiego – które usunęły niepodległą Polskę z mapy Europy, ale zajmowały też jawnie wrogie stanowisko względem Kościoła katolickiego.

Okres PRL

Zerwanie konkordatu zawartego przez Stolicę Apostolską z II Rzecząpospolitą w 1925 r. – co nastąpiło 12 września 1945 r., spowodowało, że przestały istnieć kontakty pomiędzy Watykanem a przedstawicielami Polski komunistycznej. Brak nuncjusza apostolskiego w Warszawie spowodował przyznanie specjalnych pełnomocnictw przez Stolicę Apostolską kolejnym Prymasom Polski: Augustowi Hlondowi oraz Stefanowi Wyszyńskiemu.

Pierwsze kontakty na linii Stolica Apostolska – PRL nastąpiły dopiero wraz z pontyfikatem Jana XXIII. Wówczas na uroczystości watykańskie zaczęto zapraszać ambasadorów PRL akredytowanych przy państwie włoskim. Od listopada 1966 r. rozpoczęły się dość częste wizyty w Polsce abp. Agostino Casarolego.

Jan Paweł II i Kościół w pierwszych tygodniach stanu wojennego

Polityka ta ułatwiła regulację sytuacji Kościoła na ziemiach poniemieckich. W maju 1967 r. Paweł VI podniósł cztery administratury apostolskie na ziemiach zachodnich i północnych do rangi osobnych jednostek administracyjnych, co później umożliwiło erygowanie tam stałych diecezji po podpisaniu przez PRL układu z RFN i jego ratyfikacji w 1972 r.

W lutym 1974 r. ustanowiono zespół ds. stałych wzajemnych roboczych kontaktów, któremu od strony watykańskiej przewodniczył abp Luigi Poggi, a szefem delegacji polskiej byli Kazimierz Szablewski a następnie Jerzy Kuberski.

Po spotkaniu Edwarda Gierka z papieżem Pawłem VI w grudniu 1977 r. oraz kolejnych wizytach abp. Poggiego w Polsce, Stolica Apostolska uznała, że jest gotowa do podpisania układu z PRL, mimo, że przeciwny był temu prymas Wyszyński. Śmierć Pawła VI w sierpniu 1978 r. oraz wybór Jana Pawła II oznaczały zmianę linii Watykanu i definitywnie przekreśliły nadzieje władz na porozumienie ze Stolicą Apostolską ponad głowami polskiego Episkopatu.

Do prac nad uregulowaniem relacji PRL – Stolica Apostolska powrócono na początku 1981 r. w okresie „Solidarności”. 10 stycznia 1981 r. został powołany Zespół Roboczy ds. legislacyjnych, który miał przygotować projekty odpowiednich aktów prawnych.

13 stycznia 1987 r. wizytę w Watykanie złożył gen. Wojciech Jaruzelski, a po pielgrzymce Jana Pawła II do Polski w czerwcu 1987 r., rozpoczęły się regularne negocjacje na temat nawiązania stosunków dyplomatycznych oraz uregulowania relacji między państwem a Kościołem w Polsce.

Jednym z efektów tych prac było przyjęcie przez Sejm 17 maja 1989 r. trzech ustaw uznających prawny status Kościoła i gwarantujący mu możliwości pełnienia swej misji. Były to ustawy o stosunkach państwo-Kościół, ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz ustawa o ubezpieczeniu duchownych.

W wolnej Polsce

17 lipca 1989 – po przeszło czterech dziesięcioleciach od zerwania Konkordatu – zostały wznowione pełne relacje dyplomatyczne pomiędzy Polską a Stolicą Apostolską. W ten sposób Polska znalazła się wówczas w gronie ponad 180 krajów, które nawiązały stosunki dyplomatyczne ze Stolicą Apostolską i posiadają uregulowane relacje między Kościołem i państwem.

26 sierpnia 1989 r. Jan Paweł II mianował nuncjuszem w Polsce ks. Józefa Kowalczyka. Przybył on na stałe do Warszawy 23 listopada 1989 r. Z kolei prezydent Jaruzelski mianował ambasadorem przy Stolicy Apostolskiej Jerzego Kuberskiego, który wkrótce został zastąpiony przez prof. Henryka Kupiszewskiego.

Nuncjusz Kowalczyk podjął prace nad przygotowaniem przyszłego konkordatu między Polską a Stolicą Apostolską, ostatecznie zakończone podpisaniem konkordatu 23 lipca 1993 r. Pomimo, że konkordat został podpisany w 1993 r., został ratyfikowany dopiero w pięć lat później.

Polski konkordat jest jednym z najnowocześniejszych z istniejących, a rozwiązania w nim przyjęte są zgodne z nauczaniem Soboru Watykańskiego II oraz ze standardami współczesnych państw demokratycznych.

Podstawową zasadą polskiego konkordatu jest zasada „niezależności i autonomii” państwa i Kościoła. Konkordat uznaje osobowość prawną struktur Kościoła katolickiego, respektując prawo kierowania się przez Kościół swym wewnętrznym prawem (kanonicznym). Przyznaje też Kościołowi prawo do obsadzania urzędów kościelnych ‒ bez uprzedniej zgody władzy świeckiej.

Chcemy, by Betlejemskie Światło Pokoju połączyło wszystkich Polaków

Umowa ze Stolicą Apostolską gwarantuje Kościołowi swobodę w organizacji kultu publicznego jak i nienaruszalność cmentarzy katolickich oraz prawo do organizacji opieki duszpasterskiej w szpitalach, zakładach opieki społecznej, więzieniach oraz istnienie duszpasterstwa wojskowego (ordynariat polowy). Wprowadza uznawanie skutków cywilnych małżeństwa sakramentalnego – tzw. małżeństwa konkordatowe.

Uznając prawo rodziców do wychowywania dzieci, konkordat gwarantuje naukę religii (na zasadzie dobrowolności) w szkołach i przedszkolach prowadzonych przez administrację państwową i samorządową, jak również prawo do prowadzenia przez Kościół własnych szkół, w tym wyższych. Gwarantuje Kościołowi posiadanie własnych środków przekazu oraz emitowanie swych programów w publicznej radiofonii i telewizji.

Konkordat jest korzystny dla państwa, gdyż mimo przyznania Kościołowi prawa do kierowania się własnym prawem, zobowiązuje Kościół do poszanowania prawa polskiego. Konkordat stanowi ponadto, że biskupi sprawujący jurysdykcję na terenie Rzeczypospolitej Polskiej (poza legatem papieskim) będą obywatelami polskimi, a żaden biskup należący do Konferencji Episkopatu Polski nie będzie jednocześnie członkiem innej konferencji biskupiej. Żadna też część terytorium polskiego nie będzie włączona do diecezji lub prowincji kościelnej mającej stolicę poza granicami.

Konkordat nie narusza zasady równouprawnienia Kościołów i innych związków wyznaniowych, ale stwarza zobowiązanie do rozszerzenia na nie gwarancji, jakie zostały przyznane Kościołowi katolickiemu.

Ratyfikacja konkordatu w 1998 r. symbolicznie zakończyła etap relacji między Polską a Stolicą Apostolską, skoncentrowany na zbudowaniu prawnych ram obecności Kościoła w warunkach demokratycznego państwa. Od tego momentu relacje polsko-watykańskie mogły nabrać nowego kształtu i bardziej skoncentrować się na współpracy w płaszczyźnie międzynarodowej. Ambasada Polski przy Stolicy Apostolskiej ewoluuje wówczas od modelu „ambasady bilateralnej”, obsługującej relacje polsko-watykańskie, a staje się „ambasadą multilateralną”, analogicznie jak placówki dyplomatyczne przy najważniejszych organizacjach międzynarodowych. Pełni też rolę aktywnego ośrodka w ramach Korpusu Dyplomatycznego akredytowanego przy Stolicy Apostolskiej. Widać to było np. w czasie ukraińskiego Majdanu czy rosyjskiej agresji, kiedy to nasza placówka stała się istotnym centrum przekazującym informacje i kształtującym opinię w tym zakresie.

Polska w tym okresie stała się istotnym partnerem Stolicy Apostolskiej. Udzielała wielokrotnie swego dyplomatycznego wsparcia inicjatywom Stolicy Apostolskiej: w obronie wolności religijnej w różnych częściach świata, w kwestiach natury etycznej, ochrony życia bądź badań genetycznych. Wspierała też starania Stolicy Apostolskiej o zapis nawiązujący do chrześcijańskiego dziedzictwa w projektowanej Konstytucji europejskiej.