Rok Stanisława Moniuszki. Dlaczego?

5 maja 2019 roku mija 200 lat od daty urodzin wybitnego polskiego kompozytora i patrioty Stanisława Moniuszki. W związku z tym Senat Rzeczpospolitej jednogłośnie podjął w dniu 18 grudnia br. uchwałę o ustanowieniu roku 2019 rokiem Stanisława Moniuszki.

Jest kilka przyczyn dla których inicjatywa ta jest cenna.

Pierwszy powód wiąże się z patriotyczną postawą wybitnego kompozytora, organisty, dyrygenta oper, orkiestr symfonicznych i chórów oraz pedagoga. Urodził się on w 1819 roku w majątku Ubiel koło Mińska. Pochodził z rodziny ziemiańskiej, w której żywe były patriotyczne tradycje.

Imię otrzymał po dziadku, który darzony był w rodzie szczególnym szacunkiem. Wychowanie patriotyczne Stanisława związane było z osobą jego ojca Czesława, który aktywnie uczestniczył w kampanii napoleońskiej. Był on podobno znakomitym gawędziarzem, który z zaangażowaniem i talentem opowiadał o przeżyciach na wojnie, udziale w kampaniach czy relacjach z francuskimi dowódcami. Przekazywał w ten sposób synowi wiedzę o historii i rozpalał miłość do ojczyzny, która w przyszłości miała przepajać jego twórczość.

Połączenie patriotyzmu z miłością do muzyki przyszły kompozytor zawdzięczał matce Elżbiecie, która grała na klawikordzie i śpiewała chłopcu „Śpiewy historyczne” Juliana Ursyna Niemcewicza – wierszowaną historię władców Polski. Mama była też pierwszą nauczycielką muzyki przyszłego wirtuoza organ. Niebagatelną rolę wychowawczą odegrali w jego życiu stryjowie: Kazimierz (doktor prawa, pedagog, miłośnik wiedzy przyrodniczej, entuzjasta poezji Mickiewicza) oraz Dominik (społecznik, innowator, zwolennik uwłaszczenia chłopów, założyciel i mecenas szkół ludowych).

Wychowanie rodzinne oraz późniejsza edukacja muzyczna w kraju (Mińsk, Warszawa) i za granicą (Berlin) pozwoliły na pełne rozwinięcie wyjątkowego talentu artystycznego Stanisława Moniuszki. Wybitne dokonania uczyniły z niego „ojca polskiej opery narodowej”. Jest czołowym przedstawicielem gatunku pieśni. Jak zauważa się w uchwale Senatu tworzył ku „pokrzepieniu serc” zniewolonych przez zaborców Polaków. W latach poprzedzających wybuch powstania styczniowego i bezpośrednio po, wbrew trudnym warunkom społecznym i politycznym, stworzył swoje najsłynniejsze dzieła – opery „Halka” i „Straszny dwór”.

Inspirację dla jego muzyki, podobnie jak to było u Fryderyka Chopina stanowiła twórczość ludowa. W genialny sposób udawało mu się łączyć folklor z obowiązującymi wówczas europejskimi kanonami opery. Szczególną rozpoznawalność jego dziełom nadają występy chórów, np. górali oraz elementy polskich tańców narodowych (polonez, mazur, tańce góralskie).

Ogromnie cenny wkład do polskiej kultury stanowi zbiór drobnych utworów zebranych w dwunastu „Śpiewnikach domowych”. Zawiera on pieśni do słów takich polskich poetów jak Teofil Lenartowicz, Adam Mickiewicz, Wincenty Pol, Stefan Witwicki i inni. Tworzył również muzykę religijną na głosy i organy, przyczyniając się do podwyższenia poziomu utworów wykonywanych w kościołach. Był niezwykle płodnym artystą, jego różnorodny dorobek (opery, operetki, balety, utwory symfoniczne, pieśni czy utwory instrumentalne) wywarł niezatarty wpływ na polską tożsamość kulturową.

Wyjątkowy dorobek artystyczny Moniuszki jest powodem dla którego uważam, że artysta wart jest upamiętnienia i popularyzowania. Mam nadzieję, że ogłoszony rok moniuszkowski walnie się do tego przyczyni. Tą nadzieję podziela Senat stwierdzając w uchwale: Ogłoszenie roku 2019 Rokiem Stanisława Moniuszki nie tylko pozwoli przybliżyć życie i bogatą twórczość wybitnego kompozytora, ale także zwróci uwagę Polaków na postawy patriotyczne wśród artystów oraz potrzebę tworzenia sztuki czerpiącej inspiracje z polskiej kultury.

Jest również dodatkowy powód, dla którego cieszę się z ustanowienie roku moniuszkowskiego. Sądzę, że w dobie skłócenia i głęboko przenikających podziałów politycznych, jako Polacy potrzebujemy inspiracji ze sfery szeroko pojętego piękna. Nie na darmo powiada się, że muzyka łagodzi obyczaje. Niech przytępi również nieco ostrze naszych polskich sporów gdyż sięgają zbyt głęboko.

W tym momencie z pomocą może i powinna przychodzić nam twórczość geniuszy takich jak Moniuszko. W jego wizji społeczeństwa naczelne miejsce zajmowała idea solidaryzmu. Propagował idee jednania się, bratania ze sobą różnych warstw i kultur. Wyraźnie zafascynowany był ideą wspólnoty, w której jest miejsce dla różnorodności. Wspólnoty opartej na wartościach z których naczelną rolę odgrywają miłość i piękno.

Niech rok moniuszkowski – przybliży nas do ideału takiej wspólnoty. Tego z serca życzę.

Antoni Szymański

polityk, socjolog, działacz katolicki i samorządowiec, poseł na Sejm III kadencji, senator VI i IX kadencji.