Rola św. Jana Pawła II w odrodzeniu Kościoła w byłym ZSRR – webinar

Papieski Uniwersytet Gregoriański w Rzymie organizuje 18 czerwca spotkanie-webinar poświęcone roli św. Jana Pawła II w odrodzeniu i działalności Kościoła katolickiego w ZSRR i w krajach powstałych po jego rozpadzie. Okazją po temu jest przypadająca 8 grudnia 30. rocznica podpisania Układu Białoruskiego, który oznaczał koniec istnienia ZSRR i powstanie 15 niepodległych krajów, które do tego czasu tworzyły to państwo. Poza tym przyszłe wydarzenie zdalne wpisuje się w trwające jeszcze obchody setnej rocznicy urodzin papieża-Polaka.

Podczas spotkania zostanie zaprezentowany drugi tom opracowania zbiorowego „Jan Paweł II a Kościół katolicki w Związku Sowieckim i w krajach powstałych z jego rozwiązania”, które ukazało się nakładem wydawnictwa Gabrielli w objętości 1212 stron. Pierwsze podobne studium wydano w zeszłym roku i było ono poświęcone związkom papieża Wojtyły z Kościołami lokalnymi w Europie Środkowo-Wschodniej. Jego redaktorem był ks. prof. Jan Mikrut, dziekan Wydziału Historii i Dóbr Kulturalnych Kościoła na Gregorianum.

Na początku uczestników powita i pozdrowi rektor uczelni papieskiej o. Nuno da Silva Gonçalves SI, po czym przemówienia wygłoszą: kardynałowie – Leonardo Sandri, prefekt Kongregacji Kościołów Wschodnich i Sigitas Tamkevičius, arcybiskup senior Kowna, prawosławny metropolita Jan (Roszczin) z Patriarchatu Moskiewskiego oraz ks. prof. J. Mikrut. Moderatorką spotkania będzie włoska dziennikarka Angela Ambrogetti – dyrektorka międzynarodowej agencji katolickiej ACI Stampa. Następnie zostaną przedstawione własne referaty i świadectwa 45 osób, które mogły zapoznać się literaturą i źródłami w omawianych krajach. Całość da obszerny obraz rzeczywistości, której znajomość jest tyleż złożona, co fascynująca.

Webinar jest otwarty dla szerokiej publiczności, ale po obowiązkowym zarejestrowaniu się na stronie www.unigre.it .

Wspomnianą Umowę (lub Porozumienie) podpisali w domku myśliwskim w Wiskulach na terenie białoruskiej części Puszczy Białowieskiej przywódcy ówczesnych słowiańskich republik sowieckich: Białorusi, Rosji i Ukrainy, stanowiących trzon Kraju Rad. Spotkali się oni tam dzień wcześniej w celu omówienia i znalezienia wyjścia z bardzo ciężkiej sytuacji gospodarczej, w jakiej znajdował się ówczesny ZSRR. Już 24 i 25 sierpnia tegoż roku własne deklaracje niepodległości uchwaliły Rady Najwyższe Ukraińskiej i Białoruskiej SRR. Bardzo szybko okazało się, że zagadnienia gospodarcze, głównie dostawy gazu i ropy naftowej na Białoruś i Ukrainę, zeszły na dalszy plan, a najważniejsze stały się sprawy polityczne.

Podpisany 8 grudnia 1991 traktat stwierdzał, że Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich jako podmiot prawa międzynarodowego i byt geopolityczny przestał istnieć, a na jego miejsce suwerenne kraje, powstałe z jego rozpadu, powołały do życia Wspólnotę Niepodległych Państw (WNP). Dokument podpisali prezydenci: Rosji – Borys Jelcyn, Białorusi – Stanisław Szuszkiewicz i Ukrainy – Łeonid Krawczuk (wspierani przez doradców i ekspertów).

Porozumienie to było nielegalne z punktu widzenia obowiązującego wówczas prawa, a ówczesny prezydent dopiero co rozwiązanego ZSRR Michaił Gorbaczow oświadczył, iż „o losie wielonarodowego państwa nie mogą decydować trzy republiki”, nic to jednak nie zmieniło i największe państwo świata przestało istnieć w swych dotychczasowych granicach. Nowo powstała Wspólnota z siedzibą w Mińsku miała połączyć niepodległe republiki i pomóc uporządkować sytuację po rozpadzie imperium sowieckiego. Już 10 grudnia umowę ratyfikował parlament Ukrainy, nazajutrz – Białorusi i 12 tegoż miesiąca – Rada Najwyższa Rosji. 13 grudnia do WNP przystąpiły republiki środkowoazjatyckie: Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan. 21 grudnia w ówczesnej stolicy Kazachstanu – Ałma-Acie podpisano poprawiony i rozszerzony akt powołania Wspólnoty, do której zgłosiły wówczas akces Armenia, Azerbejdżan i Mołdawia. Poza tym luźnym i prawdziwie dobrowolnym stowarzyszeniem pozostały Gruzja oraz kraje nadbałtyckie: Litwa, Łotwa, Estonia.

Układ z Puszczy Białowieskiej oznaczał ostateczny koniec imperium sowieckiego, i to w sposób pokojowy, jak to nazwano, w formie „cywilizowanego rozwodu”, choć nie towarzyszyły temu ani likwidacja, ani choćby zmniejszenie potencjału gospodarczego i zbrojnego dawnego ZSRR. A obecny prezydent Rosji Władimir Putin wielokrotnie nazywał pokojowy rozpad ZSRR „największą tragedią XX wieku”.

Dziś istnieje 15 niepodległych państw w Europie i Azji: Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Estonia, Gruzja, Kazachstan, Kirgizja, Litwa, Łotwa, Mołdawia, Rosja, Tadżykistan, Turkmenistan, Ukraina i Uzbekistan, w których jest obecny Kościół katolicki w trzech obrządkach (łacińskim, grecko-bizantyńskim i ormiańskim). W czasach sowieckich niemal w całym państwie był on na granicy całkowitego unicestwienia, ale m.in. właśnie w wyniku rozpadu ZSRR i dzięki rozpoczętym nieco wcześniej procesom demokratycznym zaczął się on odradzać.

Zmiany te wypadły niemal równo w połowie pontyfikatu św. Jana Pawła II, który nie tylko był ich świadkiem i w znacznym stopniu współautorem, ale też zdążył odbyć pięć podróży apostolskich na te ziemie, podczas których odwiedził osiem krajów postsowieckich: Litwę, Łotwę i Estonię we wrześniu 1993, Gruzję (1999), Ukrainę (2001), Kazachstan i Armenię (2001) oraz Azerbejdżan (2002).