Sobór św. Michała Archanioła w Kijowie katedrą nowego Kościoła

Historyczny klasztor, a od ponad ćwierćwiecza ogólnodostępna cerkiew św. Michała Archanioła o Złotych Kopułach w Kijowie będzie główną świątynią – katedrą nowo powstałego Kościoła Prawosławnego Ukrainy (KPU). Zapowiedział to 16 grudnia jego zwierzchnik metropolita Epifaniusz podczas swej pierwszej liturgii sprawowanej w tym charakterze i w tym miejscu.

„Chcemy, aby główną naszą świątynią była Sofia Kijowska [cerkiew Mądrości Bożej], dawna katedra metropolitów kijowskich. Ale rozumiemy, jak bardzo obiekt ten jest drogi naszemu narodowi ukraińskiemu, a Kościół samodzielnie nie będzie w stanie godnie zatroszczyć się o ten wielki zabytek” – przyznał nowy metropolita kijowski i całej Ukrainy. Zapowiedział, że z tego powodu w Sofii Kijowskiej będą odprawiane liturgie jedynie w dniach wielkich świąt chrześcijańskich czy ważnych dat historycznych.

Według Epifaniusza soborem katedralnym na co dzień będzie cerkiew św. Michała Archanioła, podczas gdy w innym historycznym obiekcie kijowskim – cerkwi św. Włodzimierza nadal będzie sprawował liturgię patriarcha Filaret [głowa istniejącego dotychczas Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego – KAI]. „Jest on odtąd honorowo działającym naszym nauczycielem duchowym” – dodał zwierzchnik KPU.

Kijowski sobór św. Michała Archanioła o Złotych Kopułach powstał – według starych kronik ruskich – na miejscu pierwszej świątyni, założonej jeszcze przez metropolitę kijowskiego Michała na gruzach wcześniejszej świątyni pogańskiej. Drewniany klasztor ufundował tam wielki książę kijowski Izjasław I (1024-78; panował z przerwami w latach 1054-78), podczas gdy na rozkaz jego syna Światopełka (1050-1113) wzniesiono w latach 1108-13 świątynię murowaną jako wotum dziękczynne za pokonanie Połowców (1111). Był to pierwszy obiekt sakralny na Rusi o kopułach pokrytych złotem.

W 1240 Mongołowie zrabowali wyposażenie klasztornej cerkwi i złoto z kopuł obiektu. Odbudowę podjęto dopiero około 1496, powiększając wielkość budynków. Szczególne zasługi dla rozbudowy miał ihumen Hiob w latach 1619-20. Mniej więcej w tym samym czasie dużych zmian dokonano też dzięki wsparciu finansowemu ze strony hetmanów kozackich. Powstały wówczas nowy monaster, pomieszczenia dla pielgrzymów i znacznie przebudowano w stylu tzw. baroku kozackiego dotychczasowe obiekty. Do istniejącej do tego czasu tylko jednej kopuły dobudowano jeszcze sześć. Udało się jednak utrzymać bizantyjski wystrój wnętrz.

Klasztor stał się wówczas, również dzięki znajdującym się w nim relikwiom św. Barbary męczennicy, jednym z ważniejszych miejsc pielgrzymkowych na Ukrainie.

Mimo przeprowadzonej przez władze carskie w XVIII wieku sekularyzacji części majątków ziemskich monasteru należał do najbogatszych tego rodzaju obiektów w Rosji, mieszkało w nim ok. 240 mnichów.

W 1922, w 5 lat po wybuchu rewolucji październikowej, monaster zamknięto dla wiernych i stopniowo popadał w ruinę. W latach trzydziestych XX wieku komisja powołana przez władze stalinowskie uznała go za zabytek baroku kozackiego, a nie obiekt sięgający czasów Rusi Kijowskiej, tym samymi za mało cenny, by finansować jego konserwację. Udało się uratować z niego jedynie część jego wyposażenia, m.in. 45 metrów kwadratowych mozaik w stylu bizantyjskim, które trafiły do różnych muzeów Kijowa i Moskwy. W latach 1934-36 cały obiekt wysadzono w powietrze, a na miejscu miał stanąć zespół budynków rządowych, ale ukończono budowę tyko części z nich – gmach obecnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych Ukrainy i kilku obiektów sportowych. Z pierwotnego zespołu architektonicznego pozostał jedynie refektarz (w 1963 uznany za zabytek kultury).

Monaster odbudowano w latach 1997-98 i w rok później udostępniono go wiernym. W 2000 ukończono ponowne wykańczanie jego wnętrz. W lutym 2014 działał tam urządzono szpital polowy dla rannych w manifestacjach., które od listopada 2013 odbywały się na Placu (Majdanie) Niepodległości.