Stolica Apostolska uregulowała zasady współpracy ze świeckim wymiarem sprawiedliwości w Polsce

Nuncjatura Apostolska w Warszawie przekazała biskupom na prośbę Konferencji Episkopatu Polski szczegółowe regulacje dotyczące zasad współpracy ze świeckim wymiarem sprawiedliwości w zakresie postępowań dotyczących wykorzystywania seksualnego małoletnich oraz przekazywania dokumentacji procesowej. Poniżej publikujemy pełne teksty „Wskazań dotyczących współpracy ze świeckim wymiarem sprawiedliwości” oraz „Uwagi Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych”.

Dokumenty te wskazują na potrzebę współpracy podmiotów kościelnych z państwowym wymiarem sprawiedliwości i przewidują możliwość udostępniania władzom sądowniczym dokumentów postępowań toczących się w diecezjach czy zakonach. Wskazują też na potrzebę poszanowania zasady autonomii i niezależności kanonicznego porządku prawnego oraz przypominają o międzynarodowym statusie Stolicy Apostolskiej. W związku z tym, od momentu kiedy postępowanie kanoniczne zostało przekazane do odpowiedniej kongregacji watykańskiej i prowadzone jest z jej delegacji, to udostępnienie akt procesowych może nastąpić na drodze wniosku o międzynarodową pomoc prawną.

Przekazane 9 grudnia 2021 przez Nuncjaturę Apostolską w Warszawie polskim biskupom oraz ordynariuszom zakonnym „Wskazania dotyczące współpracy ze świeckim wymiarem sprawiedliwości”, przypominają, że biskupi diecezjalni oraz wyżsi przełożeni zakonni winni aktywnie współpracować z sądami powszechnymi w ramach diecezjalnego etapu postępowania. A nawet „jeżeli nie ma wyraźnego obowiązku prawnego, władza kościelna powinna zawiadomić właściwe władze państwowe o każdym przypadku, w którym uzna to za niezbędne dla ochrony osoby pokrzywdzonej lub innych osób małoletnich przed ryzykiem narażenia na kolejne przestępstwa”. Natomiast „jeśli w diecezjalnej fazie postępowania, świecka władza sądownicza zgodnie z prawem zażąda wglądu do dokumentacji, można przesłać jej zwięzłą relację przedstawiającą status quaestionis i ponadto rozważyć, według uznania biskupa, przekazanie żądanej dokumentacji”.

Inny jednak status – o czym przypomina dokument – mają toczące się w diecezjach dochodzenia, od momentu przekazania ich dokumentacji do właściwych dykasterii Stolicy Apostolskiej i dalszego postępowania prowadzonego na mocy delegacji Stolicy Apostolskiej. Wówczas mamy do czynienia z odrębnym podmiotem międzynarodowym jakim jest Stolica Apostolska. Dokument przypomina, że w takim wypadku „Stolica Apostolska chętnie oferuje swoją współpracę sądową innym państwom w oparciu o zasady międzynarodowej kurtuazji, wzajemności i na podstawie ratyfikowanych traktatów, pod warunkiem, że wnioski o taką współpracę spełniają wszystkie formalne i merytoryczne wymogi ustanowione przez zwyczaj międzynarodowy, a dotyczące takiej formy pomocy prawnej”.

Jeśli więc organy polskiego wymiaru sprawiedliwości chcą otrzymać dokumentację takiego procesu, to muszą wystąpić z wnioskiem do Stolicy Apostolskiej o międzynarodową pomoc prawną. Zasada ta nie dotyczy bynajmniej tylko Polski, ale jest standardem w płaszczyźnie relacji między państwami.

Drugi przekazany biskupom przez Nuncjaturę dokument zawiera bardziej szczegółowe uwagi opracowane przez Papieską Radę ds. Tekstów Prawnych. Dokument ten przypomina także o zniesieniu tajemnicy papieskiej w sprawach o wykorzystanie seksualne od 2019 r., a więc informacje dotyczące toczących się postępowań nie są obciążone klauzulą tajności. Ale niezależnie od tego w postępowaniach kościelnych, analogicznie jak w innych postępowaniach sądowych, obowiązuje „tajemnica urzędowa”, związana z ochroną różnego rodzaju informacji poufnych czy wrażliwych. Ponadto – jak zwraca się uwagę – „nie można przekazywać dokumentów należących do forum wewnętrznego”, czyli przede wszystkim kwestii związanych z sakramentem spowiedzi.

W końcowej części obu dokumentów znajdujemy wskazówkę, aby wszystkie te kwestie, celem wzajemnego zrozumienia, zostały wyjaśnione na forum Komisji Wspólnej rządu polskiego i Konferencji Episkopatu.

Pełne teksty dokumentów przekazanych biskupom przez Nuncjaturę Apostolską w Polsce

Dokument 1

WSKAZANIA DOTYCZĄCE WSPÓŁPRACY ZE ŚWIECKIM WYMIAREM SPRAWIEDLIWOŚCI

Mając na uwadze potrzebę współpracy ze świeckim wymiarem sprawiedliwości, przy jednoczesnym poszanowaniu autonomii i niezależności kanonicznego porządku prawnego, Nuncjatura Apostolska przedstawia Konferencji Episkopatu Polski następujące wskazania proceduralne:

1. Stolica Apostolska, zgodnie ze wskazaniami Ojca Świętego Franciszka, chętnie współpracuje ze świeckimi władzami sądowniczymi w celu zapewnienia ochrony osobom nieletnim, bezradnym lub pozostającym w relacji zależności.

2. Ordynariusze aktywnie współpracują z sądami powszechnymi w ramach diecezjalnego etapu postępowania. Tekst „Vademecum dotyczącego wybranych kwestii proceduralnych w zakresie postępowania w przypadkach nadużyć seksualnych popełnianych przez duchownych wobec małoletnich”, opublikowany przez Kongregację Nauki Wiary, stanowi: «Nawet jeżeli nie ma wyraźnego obowiązku prawnego, władza kościelna powinna zawiadomić właściwe władze państwowe o każdym przypadku, w którym uzna to za niezbędne dla ochrony osoby pokrzywdzonej lub innych osób małoletnich przed ryzykiem narażenia na kolejne przestępstwa» (nr 17). Zazwyczaj współpraca kurii diecezjalnych z władzami sądowymi, przy poszanowaniu autonomii każdej jurysdykcji, przebiega harmonijnie i owocnie.

3. Jeśli w diecezjalnej fazie postępowania, świecka władza sądownicza zgodnie z prawem zażąda wglądu do dokumentacji, można przesłać jej zwięzłą relację przedstawiającą „status quaestionis” i ponadto rozważyć, według uznania biskupa, przekazanie żądanej dokumentacji (por. „Uwagi Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych”, art. 3 §a). W każdym przypadku zaleca się skonsultować sprawę z prawnikami w celu ustalenia, czy nakaz wydany przez świecki wymiar sprawiedliwości jest prawomocny i podlegający wykonaniu. Jeśli tak nie jest, należy skorzystać ze środków odwoławczych przewidzianych przez miejscowe prawo.

4. Pod żadnym pozorem nie można przekazywać dokumentów należących do forum wewnętrznego (por. „Uwagi”, art. 4).

5. Po zakończeniu dochodzenia wstępnego i przekazaniu jego rezultatów właściwym Dykasteriom Stolicy Apostolskiej, sprawa przechodzi pod jurysdykcję Watykanu, a zatem zarówno dokumenty wystawione przez właściwe Dykasterie Stolicy Apostolskiej, jak i przez podmioty działające w Polsce na mocy jej delegacji (np. delegat prowadzący postępowanie lub realizujący procedury przewidziane w motu proprio „Vos estis lux mundi”), pozostają w dyspozycji Stolicy Apostolskiej (por. „Uwagi”, art. 6 §b).

6. Jeżeli kopia dokumentacji przesłanej do Stolicy Apostolskiej pozostaje w diecezji, prawidłowym sposobem ewentualnego udostępniania jej świeckiemu wymiarowi sprawiedliwości jest procedura międzynarodowej pomocy prawnej, realizowana na drodze dyplomatycznej. Stolica Apostolska chętnie oferuje swoją współpracę sądową innym państwom w oparciu o zasady międzynarodowej kurtuazji, wzajemności i na podstawie ratyfikowanych traktatów, pod warunkiem, że wnioski o taką współpracę spełniają wszystkie formalne i merytoryczne wymogi ustanowione przez zwyczaj międzynarodowy, a dotyczące takiej formy pomocy prawnej.

7. Wnioski o pomoc prawną powinny zawierać możliwie dokładne wskazanie konkretnych faktów, w odniesieniu do których prowadzone jest postępowanie, a także istotnych elementów, które w związku z nimi są badane, oraz uzasadnionych powodów, dla jakich wniosek o pomoc prawną jest kierowany do Stolicy Apostolskiej. Umożliwi to właściwym organom Stolicy Apostolskiej ocenę wniosku pod kątem jego sensowności, zasadności i przydatności do celów procesowych. Stąd też nie będą uwzględniane wnioski ogólnikowe, pozbawione elementów umożliwiających właściwym organom ocenę ich sensowności, zasadności i przydatności.

8. W przypadku zaistnienia trudności we współpracy ze świeckim wymiarem sprawiedliwości, Ordynariusze proszeni są o natychmiastowe powiadamianie Nuncjatury Apostolskiej, która udzieli dokładnych wskazówek dotyczących konkretnych przypadków.

9. Ewentualne środki dyscyplinarne nakładane przez Stolicę Apostolską wobec biskupów stanowią nie tylko wynik postępowań dotyczących sposobu prowadzenia spraw o wykorzystanie seksualne popełnione przez duchownych, ale uwzględniają również aspekty wykraczające poza zakres zainteresowania sądów powszechnych, takie jak np. relacje z duchowieństwem diecezjalnym, trudności duszpasterskie lub problemy związanie z zarządzaniem diecezją. Decyzje Stolicy Apostolskiej obejmują zatem znacznie szersze zagadnienia, często natury osobistej lub duszpasterskiej, które nie mają znaczenia prawnego i z tego powodu nie w każdym wypadku mogą zostać przekazane świeckiej władzy sądowniczej.

10. Powyższe wskazania mają zastosowanie również do Ordynariuszy zakonnych.

11. Wydaje się stosowne, aby powyższe kwestie zostały wyjaśnione na forum Komisji Wspólnej, aby podkreślić szczególny charakter niektórych dokumentów (na przykład dotyczących forum wewnętrznego) oraz potrzebę poszanowania międzynarodowego statusu Stolicy Apostolskiej w postępowaniach karnych, które przeszły już pod jurysdykcję papieską.

Warszawa, 9 grudnia 2021 r.

Dokument 2

Papieska Rada ds. Tekstów Prawnych

Uwagi na temat pytań Konferencji Episkopatu Polski odnośnie do stosowania motu proprio „Vos estis lux mundi”

Uwagi ogólne:

Ogólne kryteria postępowania w tego typu sprawach zawarte są w niedawno promulgowanych zarządzeniach. Kryteria te jednak muszą być wdrażane przez zainteresowane podmioty – biskupów, wikariuszy generalnych itd. – przy zachowaniu obowiązku ocenienia okoliczności każdego konkretnego przypadku i podjęcia działania adekwatnego do tej oceny.

Uwagi szczegółowe:

W odniesieniu do pytań Konferencji Episkopatu Polski wydaje się, iż zasadnicze kryteria ogólne, jakie wynikają z tychże przepisów i stanowią odpowiedź na postawione pytania, są następujące:

1. W sprawach tego rodzaju nie obowiązuje już „tajemnica papieska” nałożona na mocy instrukcji Secreta continere i art. 30 § 1 motu proprio „Sacramentorum sanctitatis tutela”. Tak postanowiono w „Rescriptum ex audientia” z dnia 6 grudnia 2019 r.

2. Pomimo tego, w sprawach tego rodzaju wciąż obowiązuje tajemnica urzędowa przewidziana w kan. 471 KPK dla osób pracujących w różnego rodzaju kuriach, oraz w kan. 1554-1555 KPK dla tych, którzy pracują w sądach kościelnych, zwłaszcza gdy chodzi o sprawy o charakterze karnym, jak w omawianym tutaj zagadnieniu. Na osobach będących w posiadaniu [tego rodzaju] informacji i dokumentów ciąży zatem obowiązek nieudostępniania ich tym, którzy nie są uprawnieni do posiadania takich informacji.

3. Tajemnica urzędowa „nie stoi na przeszkodzie w wypełnieniu zobowiązań wynikających z ustaw państwowych ustanowionych dla każdego miejsca, włącznie z ewentualnym zobowiązaniem do powiadomienia, jak również w spełnieniu podlegających wykonaniu żądań sądowych władz państwowych” („Instrukcja O poufności procedur prawnych” z 6 grudnia 2019 r., nr 4).

W konsekwencji:

a) zawsze należy przekazywać władzy sądowniczej dokumentację, o którą się zwraca, pod warunkiem, że wniosek taki uznaje się za prawomocny i że dokumentacja taka znajduje się w jurysdykcji diecezji;

b) w tego rodzaju sprawach karnych nie wolno nakładać na osoby poszkodowane, osoby składające zawiadomienie ani na świadków, obowiązku złożenia przysięgi i zachowania tajemnicy, o której mowa w kan. 1455 § 3 KPK (por. Instr. „O poufności procedur prawnych” z 6 grudnia 2019 r., nr 5).

4. W żadnym razie nie wolno przekazywać dokumentów należących do zakresu wewnętrznego. Dokumenty tego rodzaju, w każdym przypadku przekazania akt, należy z nich usunąć i ewentualnie przechowywać – jeśli to konieczne – zgodnie z kan. 490 KPK, a następnie zniszczyć.

Może dojść również do sytuacji wyjątkowej, w której pewne dokumenty, wymienione ze Stolicą Apostolską, należy uznać za analogiczne do tych, które ściśle przynależą do zakresu wewnętrznego, i również wówczas należy je wyłączyć i przechowywać oddzielnie.

5. Jeśli sądy domagają się złożenia zeznań – niezależnie od tego, kto byłby podmiotem takiego żądania – należy zawsze zastosować się do prawa państwowego, z uwzględnieniem jedynie ograniczeń sumienia, które każdorazowo wynikają z prawa moralnego (w sprawach z zakresu wewnętrznego, tajemnicy powierzonej i oczywiście tajemnicy spowiedzi). Ostatecznie można też odmówić składania zeznań ze względu na wymogi moralne, zawsze jednak w granicach określonych przez prawo państwowe.

6. Odmienny problem powstaje natomiast, gdy sprawa karna znajduje się już w jurysdykcji Stolicy Apostolskiej, jako że jej autonomia chroniona jest przez prawo międzynarodowe. W takich przypadkach należałoby skierować na drodze dyplomatycznej wniosek o międzynarodową pomoc prawną, prosząc kompetentną Dykasterię o udostępnienie wymaganej dokumentacji.

Na tym samym poziomie, tj. jurysdykcji Stolicy Apostolskiej, sytuują się przynajmniej dwie inne konkretne sytuacje:

a) kiedy w diecezji pozostała kopia dokumentacji, która została wysłana do Stolicy Apostolskiej. Wówczas, „prawidłowym” trybem postępowania byłoby zwrócenie się do państwowej władzy sądowniczej, by ta skierowała odpowiedni wniosek o międzynarodową pomoc prawną. Alternatywnie, biskup diecezjalny mógłby udostępnić dokumenty wyłącznie po uzyskaniu na to zgody Stolicy Apostolskiej (w przypadku Polski, powołując się na art. 5 i art. 8 ust. 1 Konkordatu).

b) druga możliwa sytuacja miałaby miejsce wówczas, gdyby określony podmiot działał w Polsce na mocy delegacji Stolicy Apostolskiej (np. delegat prowadzący postępowanie lub metropolita, wszczynający wobec biskupów lub innych osób dochodzenie przewidziane w m.p. „Vos estis lux mundi”). Również w takim przypadku sprawa karna znajdowałaby się w jurysdykcji Stolicy Apostolskiej, a delegat, przed udzieleniem odpowiedzi władzom państwowym, winien zwrócić się do Stolicy Apostolskiej.

W gruncie rzeczy wydaje się celowe, by wszystkie te kwestie – natury moralnej i dotyczące relacji pomiędzy porządkami prawnymi, a także prawa międzynarodowego – zostały wyjaśnione przez Komisję Wspólną, jak sugeruje Konferencja Episkopatu Polski, zwłaszcza dla podkreślenia szczególnej natury niektórych dokumentów (np. dotyczących zakresu wewnętrznego) oraz potrzebę poszanowania międzynarodowego statusu Stolicy Apostolskiej w postępowaniach karnych, które przeszły już pod jurysdykcję papieską.

Watykan 12 maja 2021 r.