„Zero tolerancji” – Kościół katolicki wobec pedofilii

Kościół katolicki od kilkunastu lat ma jasno wypracowane normy postępowania wobec duchownych, którzy dopuścili się przestępstwa pedofilii. Nad ich przestrzeganiem czuwa Kongregacja Nauki Wiary. Podobne procedury, uwzględniające prawodawstwo państwowe, powstały i powstają na żądanie Stolicy Apostolskiej w Kościołach lokalnych. Obowiązuje zasada „zero tolerancji” dla pedofilii. Jednocześnie w ostatnich latach zdecydowanie zmniejszyły się rozmiary samego tego zjawiska.

Ze szczególnym natężeniem przypadki nadużyć seksualnych ze strony osób duchownych wystąpiły w Stanach Zjednoczonych. Tam też najwcześniej, bo już w latach osiemdziesiątych wychodziły one na jaw. Zarówno konkretnym kapłanom, jak i ich przełożonym wytaczano procesy, w których zasądzano na rzecz ofiar ogromne odszkodowania, przekraczające dziś już 2,2 miliardy dolarów. Konieczność wypłaty tak wysokich rekompensat doprowadziła niektóre diecezje do ogłoszenia bankructwa.

Okazało się, że w latach 1950-2002 kontakty seksualne z ponad 10 tysiącami osób niepełnoletnich miało 4392 ze 110 tysięcy żyjących w tym czasie w USA kapłanów. Jednakże mniej niż 5 procent zarzutów dotyczyło ściśle pedofilii, czyli nadużyć wobec dzieci przed okresem dojrzewania. Kardynał Bernard Law, któremu zarzucono tuszowanie tych spraw, został odwołany z funkcji arcybiskupa Bostonu, podobnie jak kilku ordynariuszy innych diecezji.

W Europie największy problem z pedofilią wśród duchowieństwa odnotowano w Irlandii, gdzie w wyjaśnianie tych spraw włączyły się miejscowe władze, przygotowując niezależne od Kościoła raporty. W mniejszym stopniu, choć równie dotkliwie, nadużycia seksualne duchownych wobec osób małoletnich odnotowano w Niemczech, Austrii i Holandii, a także w Belgii (dymisja biskupa, który molestował dwóch młodych krewnych), gdzie również powstała komisja parlamentarna badająca przypadki pedofilii. Znacznie mniej liczne przypadki zanotowano w takich krajach, jak Francja, Kanada (dymisja biskupa oglądającego pornografię dziecięcą) i Australia, a wręcz pojedyncze – na przykład w Polsce (na ponad 8000 w ogóle, we wszystkich grupach społecznych, w 2011 roku) czy Meksyku.

Z doniesień mediów można by jednak wnioskować, że pedofilia jest zjawiskiem niemal powszechnym wśród duchowieństwa, zaś „każdy kapłan jest winny tego, co mu się zarzuca, bez względu na to, czy zostało mu to udowodnione w sądzie”. Jakie są fakty?

Ułamek procenta

Od 2001 roku watykańska Kongregacja Nauki Wiary pełni rolę trybunału, zajmującego się przestępstwami seksualnymi duchownych wobec osób poniżej osiemnastego roku życia.

Ówczesny promotor sprawiedliwości (prokurator) w Kongregacji prałat Charles Scicluna poinformował, że spośród około 3000 przypadków, jakie zgłoszono Kongregacji w latach 2001-10 „w 60 procentach przypadków chodzi najczęściej o akty efebofilii, czyli związane z pociągiem seksualnym do dorastających tej samej płci, dalszych 30 procent dotyczy stosunków heteroseksualnych, a 10 procent to akty prawdziwej pedofilii, to jest spowodowanych pociągiem płciowym do niedojrzałych dzieci”. Potwierdzonych przypadków pedofilii wśród księży było zatem około 300.

W maju 2014 roku stały obserwator Stolicy Apostolskiej przy Biurze ONZ w Genewie abp Silvano Tomasi przedstawił najnowsze dane, z których wynikało, że w latach 2004-13 do Kongregacji Nauki Wiary zgłoszono 3420 przypadków pedofilii wśród duchownych, do jakich doszło głównie od lat pięćdziesiątych do osiemdziesiątych XX wieku. Biorąc pod uwagę typologię, zaprezentowaną przez prałata Sciclunę, aktów prawdziwej pedofilii byłoby więc około 350.

Jak mają się te dane do ogólnej liczby księży na całym świecie? W 2013 roku było ich ponad 415 tysięcy. Wynikałoby z tego, że pedofilii dopuszczało się 0,07-0,08 procenta katolickich duchownych (czyli siedmiu-ośmiu na 10 tysięcy kapłanów). W rzeczywistości jednak trzeba ten ułamek procentu jeszcze zmniejszyć, biorąc pod uwagę, że przypadki rozpatrywane w Kongregacji dotyczyły przestępstw popełnionych w ciągu minionych pięćdziesięciu lat. Należy go więc wyliczać od ogólnej liczby wszystkich duchownych katolickich żyjących w ostatnim półwieczu, których przecież było znacznie więcej niż obecne 415 tysięcy – wielu z nich już nie żyje i nie obejmują ich dzisiejsze statystyki.

Ponadto w ostatnich latach zjawisko pedofilii wśród duchowieństwa „uległo wyraźnej redukcji”. W latach 2007-09 średnia oskarżeń zgłaszanych rocznie do Kongregacji wynosiła około 250, z czego aż 223 (w 2009 roku) z samych Stanów Zjednoczonych. Wiele krajów zgłasza jeden lub dwa przypadki – powiedział prałat Scicluna (od 2015 roku arcybiskup Malty).

Zamiatanie pod dywan?

Kolejnym zarzutem podnoszonym w kwestii pedofilii jest „zamiatanie” tych spraw pod dywan, aby nie brudzić wizerunku Kościoła. Prawdą jest, że w wielu diecezjach, szczególnie w USA i Irlandii, tak postępowano w przeszłości. Gdy takie praktyki wyszły na jaw, papież zdymisjonował po kilku biskupów ordynariuszy w obu tych krajach. We Francji jeden z biskupów stanął w 2001 przed sądem za to, że wiedząc o seksualnych przestępstwach podległego mu duchownego, nie poinformował o tym wymiaru sprawiedliwości. Uznano go za winnego i skazano na trzy miesiące więzienia w zawieszeniu.

Należy bowiem pamiętać, że w wielu krajach, zwłaszcza anglosaskich, prawo państwowe zobowiązuje każdego do zgłoszenia wymiarowi sprawiedliwości znanego mu przypadku pedofilii. „W takich sytuacjach naszym wskazaniem jest przestrzeganie prawa” – podkreślił prał. Scicluna. Problem pojawia się wówczas, gdy kościelny przełożony dowiaduje się o seksualnym przestępstwie swojego podwładnego podczas spowiedzi. W świetle prawa kanonicznego zobowiązany jest wtedy do milczenia. Może jednak skłonić sprawcę do dobrowolnego oddania się w ręce wymiaru sprawiedliwości. Taką procedurę przyjęli biskupi francuscy: zdarzało się, że sam ordynariusz towarzyszył kapłanowi oskarżonemu o pedofilię podczas wizyty w prokuraturze.

Oprócz kilkuzdaniowej notatki odnotowującej ten fakt zazwyczaj media więcej się takim przypadkiem nie zajmowały i nie wywoływał on sensacji. Gdy jednak prawo nie nakazuje kościelnemu przełożonemu donoszenia na kapłana, Kongregacja zachęca ofiary, by same zgłaszały popełnienie takiego przestępstwa przez molestującego je duchownego.

Nie można też zapomnieć, że same oskarżenia nie przesądzają jeszcze o winie. W prawie obowiązuje domniemanie niewinności, dopóki sąd nie ogłosi wyroku skazującego. Dlatego biskupi i przełożeni zakonni nigdy nie spieszyli się z decyzjami dyscyplinarnymi w stosunku do swoich oskarżonych podwładnych, dopóki nie zapadły prawomocne wyroki.

Zazwyczaj najpierw ordynariusz oskarżonego kapłana zbiera fakty i bada wiarygodność doniesienia o przestępstwie, po czym obowiązkowo powiadamia o tym Kongregację Nauki Wiary, przekazując jej akta tego dochodzenia wstępnego wraz ze swoją opinią. Najcięższe przestępstwa są rozpatrywane w sądowym procesie karnym. Gdy jednak Kongregacja uzna, że sprawa nie wymaga już dalszego postępowania, może wydać decyzję administracyjną dotyczącą oskarżonego. Z kolei w sytuacji, kiedy ordynariusz proponuje wydalenie sprawcy ze stanu duchownego (ale bez zwolnienia z celibatu), Kongregacja może po zbadaniu sprawy wymierzyć tę karę dekretem pozasądowym.

W szczególnie ciężkich przypadkach, „gdy wina oskarżonego jest poza wszelką wątpliwością”, Kongregacja kieruje prośbę o wydalenie go ze stanu duchownego (tym razem wraz z dyspensą od celibatu) bezpośrednio do papieża. O ile w przypadku wyroku sądu lub decyzji Kongregacji istnieje możliwość odwołania, o tyle postanowienie Ojca Świętego jest niepodważalne. Kongregacja może też upoważnić ordynariusza do wszczęcia sądowego procesu karnego w diecezji (z zachowaniem prawa odwołania się od wyroku do Najwyższego Trybunału Kongregacji).

Nieco inaczej wygląda ta procedura w przypadku zakonnika, gdyż najpierw sprawę bada jego przełożony, po czym przekazuje akta wstępnego dochodzenia najwyższemu przełożonemu zgromadzenia, a ten dopiero – wraz ze swoją opinią (a w przypadku instytutów życia konsekrowanego istniejących na prawie diecezjalnym, także z potwierdzeniem jej przez biskupa miejsca zamieszkania oskarżonego) – przedkłada je Kongregacji. Jeśli uzna ona, że konieczny jest proces sądowy, wówczas wskazuje trybunał kompetentny dla rozpatrzenia sprawy. Gdy zaś Kongregacja zdecyduje, że wystarczy rozstrzygnięcie na drodze administracyjnej, wtedy sprawa wraca do najwyższego przełożonego zakonnego, który wraz ze swą radą może wydać rozporządzenie dyscyplinarne lub wydalić winnego ze zgromadzenia. Musi to jednak potwierdzić Kongregacja, która może dodatkowo nałożyć na zakonnika karę wydalenia ze stanu duchownego (jeśli był on także kapłanem).

Prałat Scicluna oświadczył, że 20 proc. oskarżonych, których sprawy trafiły do Kongregacji Nauki Wiary, zostało już wcześniej osądzonych na szczeblu diecezjalnym. W stosunku do dalszych 60 proc. nie przeprowadzono procesu ze względu na zaawansowany wiek winnych, ale wydano wobec nich decyzje dyscyplinarne, takie jak zakaz publicznego odprawiania Mszy świętej i spowiadania oraz „nakaz życia w odosobnieniu i na modlitwie”. Wprawdzie nie zapadł tu wyrok ani też nie doszło do uniewinnienia, „ale jeśli jest się zobowiązanym do milczenia i modlitwy, jest jakiś powód ku temu” – tłumaczył maltański duchowny.

W 10 procentach przypadków „wyjątkowo poważnych i przy miażdżących dowodach” papież podjął decyzję o wykluczeniu winnych ze stanu duchownego. Ostatnich 10 procent dotyczyło duchownych, którzy sami poprosili „o zwolnienie z obowiązków wynikających z kapłaństwa”. Prośby te zostały szybko przyjęte. Do tej ostatniej kategorii należeli kapłani, u których znaleziono materiały pedopornograficzne i którzy zostali za to skazani przez władze cywilne – wyjaśnił „prokurator” Kongregacji. We wszystkich przypadkach „nie tylko analizuje się winę lub niewinność oskarżonego duchownego, ale również dokonuje rozeznania jego zdolności do publicznej posługi”.

Proces wynikający z norm prawa kanonicznego przebiega niezależnie i nie zastępuje oczywiście śledztwa i procesu prowadzonego przez państwowy wymiar sprawiedliwości.

Watykan każe milczeć?

W 2011 roku rząd Irlandii zarzucił Stolicy Apostolskiej, że zachęcała tamtejszych biskupów do nieujawniania faktów pedofilii duchownych. Zarzut ten wpisał się w pojawiające się stale oskarżenia, że Watykan nakazywał milczenie o pedofilii duchownych, w dodatku pod groźbą ekskomuniki.

Prałat Scicluna przyznał, że w przeszłości „na skutek opacznego rozumienia dobrego imienia instytucji [Kościoła], niektórzy biskupi w praktyce byli zbyt pobłażliwi wobec tych niezwykle ponurych zjawisk”. Jednakże „na płaszczyźnie zasad potępienie tego rodzaju przestępstw było zawsze zdecydowane i jednoznaczne”, czego dowodem jest pierwsza instrukcja Świętego Oficjum (przekształconego z czasem w Kongregację Nauki Wiary) z 1922 roku, uzupełniona 40 lat później i wydana z klauzulą poufności pod nazwą „Crimen sollicitationis”. Zobowiązywała ona osoby zaangażowane w proces do zachowania go w tajemnicy, której naruszenie pociągało za sobą automatyczne zaciągnięcie ekskomuniki (nie spadała ona jednak na ofiarę ani na zeznających świadków).

Błędne tłumaczenie na angielski tego łacińskiego tekstu nasunęło myśl, że Stolica Apostolska narzuca tajemnicę, by zatuszować fakty. Tak jednak nie było – zapewnił prałat Scicluna i wyjaśnił, że chciano w ten sposób chronić dobre imię zarówno samych ofiar, jak i oskarżonych, którzy nie zawsze okazywali się winnymi zarzucanych im czynów. Chodziło o to, by strony i świadkowie mogli składać swoje zeznania bez obaw, że szczegóły delikatnej natury wyciekną na zewnątrz – stwierdził zajmujący się tą problematyką od lat osiemdziesiątych dominikanin o. Thomas Doyle. Wbrew rozpowszechnionemu przekonaniu instrukcja nie zawierała zakazu donoszenia o przestępstwie władzom cywilnym. W praktyce jednak powoływano się na nią, aby tego nie czynić.

Obowiązywała ona do 2001 roku, gdy zastąpił ją list apostolski Jana Pawła II „Sacramentorum sanctitatis tutela”, potwierdzający, że pedofilia należy do katalogu najcięższych przestępstw znanych prawu kościelnemu, których rozpatrywanie, łącznie z nakładaniem sankcji karnych, leży w wyłącznej gestii Kongregacji Nauki Wiary. Kierował nią wówczas kardynał Joseph Ratzinger, późniejszy papież Benedykt XVI, który w obliczu coraz liczniej pojawiających się na przełomie 2001-02 roku oskarżeń pod adresem duchownych intensywnie zabrał się do rozwiązywania nabrzmiewającego problemu. On sam zresztą był inicjatorem decyzji Jana Pawła II.

Papież na ławie oskarżonych

Jeszcze w 2001 roku Kongregacja wydała normy wykonawcze („De delictis gravioribus”) do listu Jana Pawła II. Rok później Stolica Apostolska zatwierdziła wypracowane przez biskupów Stanów Zjednoczonych „Konieczne normy postępowania diecezji bądź eparchii w sprawie zarzutów seksualnego wykorzystywania małoletnich przez księży i diakonów”. Stanowiły, że „po otrzymaniu informacji o zarzutach wobec księdza lub diakona przeprowadzone zostanie wstępne dochodzenie”, a gdy „zostaną zgromadzone wystarczające dowody, będzie o tym poinformowana Kongregacja Nauki Wiary”. Biskup „zwolni oskarżonego z posługi lub z urzędu kościelnego czy też sprawowanej funkcji, wprowadzi zakaz mieszkania w danym miejscu i publicznego udziału w sprawowaniu Eucharystii, aż do czasu ogłoszenia wyniku procesu”.

A jeśli potwierdzi się choćby „pojedynczy akt seksualnego wykorzystania przez księdza lub diakona”, osoba ta „zostanie na stałe zwolniona z posługi kościelnej, nie wyłączając wykluczenia ze stanu duchownego”. Jeśli natomiast „kara wykluczenia ze stanu duchownego nie zostanie zastosowana, na przykład z powodu podeszłego wieku lub choroby, sprawca czynu powinien żyć w modlitwie i pokucie. Nie będzie mógł odprawiać publicznie Mszy świętej i udzielać sakramentów. Otrzyma polecenie, by nie nosić stroju duchownego i nie przedstawiać się jako kapłan”. Diecezje zobowiązano do stosowania się „do wszystkich przepisów prawa cywilnego w sprawie informowania władz cywilnych o zarzutach” i pełnej współpracy z nimi podczas dochodzenia.

Podobne normy przyjęły inne konferencje biskupie: Francji, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Belgii, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Kanady, Brazylii, Afryki Południowej, Australii, Nowej Zelandii, Polski itd.

Po swym wyborze Benedykt XVI wielokrotnie w ostrych słowach piętnował pedofilię wśród duchownych. Zwracał uwagę, że należy „ustalić prawdę o tym, co się stało, aby podjąć niezbędne kroki w celu zapobieżenia ich powtórzeniu się, (…) a przede wszystkim w celu niesienia pomocy ofiarom”. Zapowiedział wykluczanie pedofilów z szeregów duchowieństwa i wskazał, że „odpowiedzialni za popełnienie tego zła muszą być postawieni przed sądem”. Podkreślał, że „bycie księdzem jest nie do pogodzenia z nadużyciami seksualnymi”.

Na zakończenie Roku Kapłańskiego w czerwcu 2010 roku papież Ratzinger przeprosił za grzechy nadużyć seksualnych ze strony duchowieństwa i zapewnił, że Kościół uczyni wszystko, co w jego mocy, aby tego rodzaju grzechy i błędy nigdy więcej się nie powtórzyły. Nie ograniczał się jednak do słów. Spotykał się też z ofiarami pedofilii podczas swych wizyt w USA, Australii, na Malcie, w Wielkiej Brytanii…

Z kolei Kongregacja Nauki Wiary podejmowała kolejne kroki mające na celu jak najbardziej przejrzyste wyjaśnianie spraw pedofilii i zapobieganie im w przyszłości. W 2010 zmodyfikowano normy, zawarte w „Sacramentorum sanctitatis tutela”. Przyspieszono procedury, aby skuteczniej działać w sytuacjach najpilniejszych i najpoważniejszych. Wydłużono okres, po którym sprawy te w postępowaniu kanonicznym ulegają przedawnieniu z 10 do 20 lat od osiągnięcia przez ofiarę 18. roku życia. Wprowadzono także przestępstwo pornografii dziecięcej. Nadal zachowano normę tajności samego postępowania.

W maju 2011 roku Kongregacja ogłosiła „Okólnik do Konferencji Episkopatów w sprawie opracowania «Wytycznych», dotyczących sposobów postępowania w przypadku nadużyć seksualnych, popełnionych przez duchownych wobec osób niepełnoletnich”. Nakazała episkopatom całego świata przygotowanie w ciągu roku wytycznych w sprawie nadużyć seksualnych duchowieństwa wobec małoletnich.

Mimo tak stanowczego zajęcia się tym problemem za pontyfikatu Benedykta XVI chciano posadzić papieża na ławie oskarżonych. Ateistyczni fundamentaliści Richard Dawkins i Christopher Hitchens zamierzali postawić go przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym w Hadze, gdyż uważali, że był on odpowiedzialny za ukrywanie skandali pedofilskich i zobowiązywanie ofiar do milczenia „dla dobra Kościoła”. Ostatecznie taki wniosek przedstawił w 2011 Ośrodek Praw Konstytucyjnych z Nowego Jorku argumentując, że gwałty duchownych na dzieciach mogą być uznane za zbrodnię przeciw ludzkości, a papież i inni dygnitarze watykańscy stworzyli politykę, która umożliwiała trwanie nadużyć. Trybunał uznał jednak, że sprawa ta wykracza poza zakres jego kompetencji.

Tymczasem żaden inny papież nie zrobił więcej dla wyjaśnienia tych przestępstw i ukarania winnych. Swoje stanowisko w sprawie pedofilii duchownych Benedykt XVI potwierdził, już jako papież senior, w liście do włoskiego ateisty Piergiorgia Odifreddiego: „Nigdy nie próbowałem ukrywać tych rzeczy. Cierpieniem jest dla nas fakt, że siła zła przenika aż do tego stopnia wewnętrzny świat wiary. Z jednej strony musimy to cierpienie znosić, z drugiej natomiast musimy uczynić wszystko, co możliwe, aby nie dochodziło więcej do takich przypadków. Nie można się też pocieszać, że według badań socjologów odsetek księży winnych takich przestępstw nie jest wyższy od tego, jaki odnotowuje się w innych, porównywalnych kategoriach zawodowych. W każdym razie nie należy przedstawiać ostentacyjnie tej dewiacji, jakoby była podłością typową dla katolicyzmu”.

Tylko katolicy?

Czytając doniesienia medialne, można bowiem odnieść wrażenie, że problem pedofilii jest specjalnością katolicką. Tymczasem dotyczy on szerszych rzesz społeczeństwa. Na przykład w 2011 pedofilski skandal wstrząsnął społecznością ortodoksyjnych Żydów w Nowym Jorku. Aresztowano 85 osób. Z kolei w szkołach islamskich w Anglii w 2011 odnotowano około 500 przypadków molestowania seksualnego dzieci.

Na łamach miesięcznika „First Things” z 29 marca 2010 George Weigel podał, że „w samych tylko Stanach Zjednoczonych mowa jest o około 39 milionach ofiar nadużyć seksualnych względem dzieci. Od 40 do 60 procent z nich dopuszczają się członkowie ich rodzin, łącznie z ojczymami i konkubentami matek tych dzieci. (…) W ostatnich latach było molestowanych 6-10 procent uczniów szkół publicznych – około 290 tysięcy w latach 1991-2000. (…) 2 procent sprawców nadużyć seksualnych stanowili księża katoliccy. Jest to zjawisko, które swój szczyt osiągnęło między połową lat sześćdziesiątych a połową lat osiemdziesiątych, ale wydaje się, że praktycznie zanikło. W 2009 roku odnotowano zaledwie sześć wiarygodnych przypadków molestowania seksualnego przez duchownych”.

Według raportu Kongresu Stanów Zjednoczonych, Kościoła katolickiego dotyczy obecnie 0,03 procenta przypadków pedofilii w tym kraju (czyli trzy na 10 tysięcy). Z kolei w Niemczech na 210 tysięcy odnotowanych nadużyć wobec małoletnich w latach 1995-2010 z Kościołem miało związek 94 (0,04 procenta – czyli cztery na 10 tysięcy).

Problem ten wiąże się również z orientacją homoseksualną niektórych sprawców pedofilii. Słowa sekretarza stanu Stolicy Apostolskiej kard. Tarcisia Bertonego z 2010 roku o tym, że „liczni psychologowie i psychiatrzy wykazali, iż nie ma związku między celibatem a pedofilią, a wielu innych wykazało, jak mi ostatnio powiedziano, że istnieje związek między homoseksualizmem i pedofilią” – wywołały burzę. Odbyły się nawet demonstracje środowisk homoseksualnych przeciwko tej wypowiedzi. Faktem jest bowiem, że stosunek pedofilów heteroseksualnych do homoseksualnych wynosi około 11:1, co wykazali w latach dziewięćdziesiątych Kurt Freund i R.J. Watson. Jednak wypowiedź watykańskiego sekretarza stanu dotyczyła jedynie przypadków pedofilii z udziałem katolickiego duchowieństwa, wśród których zdecydowanie dominuje molestowanie chłopców.

Pedofilia karana w Watykanie

Nowy papież Franciszek poszedł jeszcze o krok dalej. Jego decyzją 1 września 2013 roku weszły w życie zmiany w watykańskim kodeksie karnym. Były one konieczne, gdyż większość zawartych w nim przepisów opiera się na włoskim kodeksie z 1889 roku, przyjętym po podpisaniu w 1929 roku przez Stolicę Apostolską i rząd Włoch Paktów Laterańskich, które powołały do życia Państwo Watykańskie. Ówczesny stan prawny nie przewidywał wielu dzisiejszych przestępstw, w tym związanych z pedofilią.

Dlatego do watykańskiego kodeksu papież wprowadził teraz nowe kategorie przestępstw, między innymi wobec osób niepełnoletnich. Od tej pory w Watykanie karane są: prostytucja, werbowanie i przemoc seksualna wobec nich, pornografia dziecięca i posiadanie tego typu materiałów oraz akty seksualne z udziałem małoletnich. Za nadużycia seksualne grozi do 12 lat więzienia.

Ponadto kompetencje watykańskiego sądownictwa zostały rozciągnięte na instytucje Stolicy Apostolskiej. Oznacza to, że nowym przepisom podlegają nie tylko pracownicy Państwa Watykańskiego, ale także na przykład personel dyplomatyczny Stolicy Apostolskiej. Obejmują one również pracowników instytucji związanych ze Stolicą Świętą, niezależnie od tego, czy mają one swe siedziby na terenie Watykanu, czy nie.

Dzięki nowym przepisom w 2015 roku rozpoczął się bezprecedensowy proces karny przeciwko abp. Józefowi Wesołowskiemu. Były nuncjusz apostolski w Dominikanie został oskarżony o posiadanie pornografii dziecięcej i akty pedofilii. Ponieważ z powodu problemów zdrowotnych nie stawił się przed Trybunałem Państwa Watykańskiego, jego proces został odroczony, a wkrótce pozwany zmarł w wyniku ostrego zawału mięśnia sercowego. Wcześniej Kongregacja Nauki Wiary wykluczyła arcybiskupa ze stanu duchownego, ale ze względu na złożoną apelację wyrok ten się nie uprawomocnił.

Już trzy tygodnie po swoim wyborze papież Franciszek polecił, aby Kongregacja Nauki Wiary zdecydowanie działała w przypadkach nadużyć seksualnych popełnianych przez duchownych wobec osób niepełnoletnich. Postanowił, że Kongregacja ma kontynuować linię obraną przez Benedykta XVI, obejmującą: ochronę dzieci i młodzieży, pomoc dla osób, które w przeszłości były ofiarami nadużyć seksualnych, prowadzenie postępowań karnych wobec winnych oraz zaangażowanie konferencji episkopatów w sformułowanie i aktualizację wytycznych niezbędnych w tej dziedzinie, tak ważnej dla świadectwa i wiarygodności Kościoła.

Za słowami papieża idą czyny. Po posiedzeniu ośmioosobowej Rady Kardynałów, która doradza papieżowi w rządzeniu Kościołem i ma wypracować reformę Kurii Rzymskiej (3-5 grudnia 2013), jeden z jej członków, kardynał Sean O’Malley zapowiedział, że Franciszek wkrótce utworzy specjalną komisję do spraw ochrony dzieci przed nadużyciami seksualnymi ze strony duchownych. Zajmie się ona także udzielaniem pomocy i wsparcia ofiarom tych nadużyć.

Komisja ds. Ochrony Małoletnich powstała w marcu 2014 roku. Doradza ona papieżowi w sprawach dotyczących zaangażowania Stolicy Apostolskiej w ochronę dzieci i młodzieży oraz opieki duszpasterskiej nad ofiarami nadużyć seksualnych, jakich dopuścili się duchowni. Chodzi zwłaszcza o śledzenie na bieżąco programów ochrony dzieciństwa, o formułowanie propozycji nowych inicjatyw we współpracy z biskupami, konferencjami episkopatu i wyższymi przełożonymi zakonnymi oraz o proponowanie odpowiednich osób do systematycznego wcielania w życie tych inicjatyw – świeckich, zakonnych i księży, mających doświadczenie w dziedzinie ochrony małoletnich, kontaktów z ofiarami, zdrowia psychicznego, stosowania prawa itp. Komisji przewodniczy wspominany kardynał O’Malley z USA, a wśród jej członków są dwie ofiary nadużyć: Marie Collins z Irlandii (która w marcu br. ostentacyjnie z niej wystąpiła, twierdząc, że urzędy kurialne nie chcą współpracować z Komisją) i Peter Saunders z Wielkiej Brytanii a także była polska premier Hanna Suchocka.

W maju 2015 roku Komisja otrzymała statut, zaaprobowany ad experimentum na trzy lata. Utworzenie instytucji, mającej troszczyć się o ofiary, dopełniło dotychczasową działalność Kongregacji Nauki Wiary, skupioną głównie na przeprowadzaniu dochodzeń w sprawach oskarżeń o nadużycia seksualne i karaniu ich sprawców w oparciu o prawo kościelne.

Komisja opiniowała już między innymi projekt zmian w Kodeksie Prawa Kanonicznego, przewidujących karę dla biskupów, którzy ukrywają wykorzystywanie seksualne małoletnich przez duchownych. Obecnie nie ma w Kodeksie podstawy prawnej do ukarania biskupów za tuszowanie przypadków nadużyć seksualnych w swoich diecezjach.

W liście z 2 lutego 2015 Franciszek wezwał episkopaty i przełożonych zakonnych do współpracy z Komisją. Zalecił w nim wzajemne dzielenie się „najlepszymi praktykami” i programami edukacyjnymi, a także przeprowadzenie szkoleń. „Musimy nadal robić wszystko, co możliwe, aby wykorzenić z Kościoła plagę wykorzystywania seksualnego nieletnich oraz otworzyć drogę pojednania i uleczenia tych, którzy zostali wykorzystani” – napisał papież. Zaapelował do biskupów i przełożonych zakonnych, by byli „gotowi do spotkania z ofiarami i osobami im najbliższymi: są to cenne okazje, by wysłuchać i prosić o przebaczenie tych, którzy wiele wycierpieli”.

Sam dał tego przykład: jeszcze w lipcu 2014 roku spotkał się w Watykanie z grupą sześciu ofiar pedofilii księży z Irlandii, Wielkiej Brytanii i Niemiec; podobnie było w czasie podróży do Stanów Zjednoczonych we wrześniu następnego roku.

Franciszek zapowiedział też utworzenie w Kongregacji Nauki Wiary sekcji sądowej, z własnym personelem, która będzie zajmowała się osądzaniem biskupów, którzy nie przeszkodzili molestowaniu małoletnich.

Kościół uczy się na błędach

Sekretarz Papieskiej Komisji ds. Ochrony Małoletnich prał. Robert Oliver podkreślił, że chociaż wyraźnie spada liczba doniesień o przypadkach pedofilii w Kościele, to jednak nie maleje czujność względem nadużyć. Wcześniej do Kongregacji Nauki Wiary docierało rocznie kilkaset doniesień o nadużyciach względem osób niepełnoletnich. Rekordową pod tym względem liczbę 800 oskarżeń zanotowano w 2004 roku. W ostatnich latach liczba takich przypadków wyraźnie się zmniejszyła. Dziś do Watykanu zgłaszanych jest średnio około 10 takich spraw na miesiąc, z czego większość dotyczy dalekiej przeszłości, głównie lat 1965-85.

Amerykański duchowny zapewnił, że linia Kościoła, gdy chodzi o zwalczanie nadużyć i ochronę dzieci i młodzieży, będzie kontynuowana. Wskazał przy tym na potrzebę współpracy z władzami świeckimi i dostosowywania się do obowiązującego na danym terenie prawa cywilnego. Podkreślił, że w ostatnich latach Kościół katolicki zrobił bardzo dużo dla ochrony osób niepełnoletnich przed nadużyciami seksualnymi w instytucjach kościelnych. Pod tym względem, zdaniem wielu ekspertów, Kościół jest dziś jednym z najbezpieczniejszych środowisk – powiedział prałat Oliver, który wcześniej był (po prałacie Sciclunie) promotorem sprawiedliwości w Kongregacji Nauki Wiary. To w jego ręce trafiała dokumentacja, jaką wszystkie diecezje są zobowiązane przesyłać do Watykanu, kiedy jakiś duchowny zostanie posądzony o nadużycia względem małoletnich.

Gdy wspomniany wcześniej francuski biskup został skazany za to, że nie zadenuncjował kapłana, który zgrzeszył pedofilią, ówczesny prefekt Kongregacji do spraw Duchowieństwa, kardynał Dario Castrillón Hoyos wysłał do hierarchy list, utwierdzający go w przekonaniu, że dobrze zrobił. Kilka lat później ówczesny dyrektor Biura Prasowego Stolicy Apostolskiej o. Federico Lombardi skomentował, że dzisiaj takie zachowanie biskupa w sprawie pedofilii księży w jego diecezji nie byłoby już możliwe. W dziedzinie walki z pedofilią Kościół potrafi uczyć się na swoich błędach.

Ponadto – zdaniem ojca Hansa Zollnera z Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego – Kościół katolicki jest „jedyną instytucją”, która „w rozwiązaniach strukturalnych” stawia czoło pedofilii, będącej przecież powszechnym problemem we wszystkich środowiskach i instytucjach wychowawczych. Na ogół doraźnie rozwiązują one problem pedofilii, gdy takie przypadki się pojawią. „Ale żadne z nich nie rozliczyło się z tego przestępczego procederu w sposób całościowy i systemowy, jak czynią to obecnie wspólnoty katolickie” – dodał jezuita.